Halit Akmansü

Halit Akmansu, shuningdek, Dadayli Halit Bey (1884 - 10-fevral 1953) nomi bilan tanilgan turk askari va siyosatchisi.

Sivas Kongressini oldini olishni istagan Elazig gubernatori Ali Galibni to'xtatib qo'ygani Milliy kurashga qo'shgan muhim hissalaridan biridir. Turkiya mustaqillik urushi davrida shtab-polkovnik unvoni bilan muhim harbiy operatsiyalarni boshqargan. Dumlupınar jangidan so'ng u yunon bosh qo'mondoni Trikupisni qo'lga oldi.

II. Turkiya Buyuk Millat Majlisi da Kastamonu deputati boʻlib ishlagan.

Hayot

1884-yili Kastamonuning Daday tumanidagi Kapalak qishlogʻida tugʻilgan. Kastamonu harbiy oʻrta maktabi va Bursa Ishiklar harbiy litseyidan soʻng 1903-1906-yillarda Harbiy maktabni muvaffaqiyatli tamomladi.

Harbiy hayot

1906-yilda sinfida ikkinchi bo'lib armiyaga qo'shildi va Harbiy Akademiyani tugatgandan so'ng shtab-kapitan bo'ldi. Birinchi jahon urushida Iroq fronti janglarida qatnashgan. 1915-yil 14-iyundan 1918-yil 15-noyabrgacha ingliz va arab qabilalari bilan boʻlgan barcha urushlarda birinchi vakolatli turk qoʻmondoni boʻlgan. 15-noyabr kuni Mosuldan chiqib ketayotib, urushlardan qolgan qurol-yarogʻ va materiallarni Diyarbakirga eson-omon oʻtkazib yubordi (Bu materiallar keyinchalik Turkiya Mustaqillik urushida qoʻllangan). Mudros sulh shartnomasi imzolanganda, Diyarbakirda 13-sulh. U korpus shtab boshlig'i edi.

Istanbul hukumati tomonidan Sivas Kongressini tarqatish uchun tayinlangan Ali Galipning oldini olishda katta rol o'ynadi.

1921-yil 3 -Sakarya jangi. 1922-yil 30-avgustda Dumlupınar jangida 5-Kavkaz diviziyasi. U Kavkaz diviziyasini boshqargan. 1922-yil 2-sentabrda Kichik Osiyodagi Gretsiya armiyasining bosh qo'mondoni general Nikolaos Trikupis va 2-chi armiya. 13-armiya korpusi qo'mondoni, general Kimon Digenis. Diviziya qo'mondoni polkovnik Vandelis va 391 zobit Karacahisar qishlog'i yaqinida 4385 askarni qabul qildi. Bu zobitlar orasida Izmirni ishg'ol qilish paytida shaharga birinchi bo'lib kirgan Evzon polkining qo'mondoni ham bor edi.

Siyosiy hayot

Turkiya mustaqillik urushidan keyin Mustafo Kamolning iltimosiga binoan harbiy xizmatni tashlab, siyosatga kirishdi. Parlament 1923-yil. muddatga Kastamonu deputati etib saylandi.

U Xalq partiyasi e'lon qilgan 9 ta umidni qabul qildi. 1924-yil 3-martda “Xalifalikni tugatish toʻgʻrisida”gi qonun majlis kun tartibiga kelganida, u umumiy yigʻilishda soʻz olib, oʻz eʼtirozini bildirdi.^[1] U bu taklifga xalifalikning bekor qilinishi avvalroq e'lon qilingan 9 umdenning ikkinchi moddasiga ziddir, deb qarshi chiqdi. Xuddi shu ovoz berishda qonun qabul qilinganda u Xalq partiyasi safidan chiqdi. Bu partiya tarixidagi birinchi oʻrinbosar iste’fosi boʻldi.^[1]

Iste'foga chiqqanidan keyin u parlamentdagi mustaqil chiziqda qoldi. 1924-yil 17-noyabrda Taraqqiyparvar Respublikachilar partiyasi (TCF) tashkil etilganda, u yangi partiyaga oʻtdi. TCF a'zolari Izmirdagi suiqasd tufayli hibsga olinib, Izmirga ko'chirilganda, u bu qarordan ozod qilingan yagona progressiv shaxs edi. Terakkiperver Firka yopilgandan keyin mustaqil deputat sifatida siyosiy hayotini davom ettirdi.

1927-yilda deputatlik ishi tugaganidan keyin nafaqaga chiqdi. U Istanbulda yashab, iqtisodiy qiyinchiliklardan aziyat chekdi. U o'ziga qilingan deputatlik takliflarini ham qabul qilmadi. 1953-yil 10-fevralda Istanbulda vafot etdi. Uning Karacaahmet qabristoniga dafn etilgan jasadi 1988-yilda Anqaradagi Davlat qabristoniga ko'chirildi.^[2]

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named alkan2
↑ „Miralay Halit Akmansü', MEB Kastamaonu Daday İlçe Millî Eğitim Müdürlüğü web sitesi, Erişim tarihi: 02.01.2014“. 15 nisan 2013da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-mart.

[alkan2-1] 1,0 ^1,1 Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named alkan2

[meb-2] „Miralay Halit Akmansü', MEB Kastamaonu Daday İlçe Millî Eğitim Müdürlüğü web sitesi, Erişim tarihi: 02.01.2014“. 15 nisan 2013da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-mart.

[1]

[2]