HU Dalv

HU Dalv (qisqacha HU Aqr) — AM Gerkules kabi, Arslon yulduz turkumida joylashgan gʻayrioddiy tutilib turuvchi zich qoʻshaloq yulduzlar tizimi. U Quyosh tizimidan taxminan 587,6 yorugʻlik yili (180 parsek) uzoqlikda joylashgan. Yulduz atrofida kamida bitta sayyora aylanadi^[1]^[2].

Yulduzli tizim[tahrir | manbasini tahrirlash]

HU Dalv atigi 125 daqiqa (2,08 soat) davr bilan umumiy massa markazini aylanib chiqadigan oq va qizil mittilardan tashkil topgan tutilgan qoʻshaloq tizimdir. Oq mitti oʻzining kuchli tortishish kuchi bilan moddani Roshe boʻshligʻidan toʻlib toshgan qizil mittidan oladi^[3]. Tizimning massiv komponenti 0,88 quyosh massasiga ega, bu uni eng mashhur oq mittilardan biriga aylantiradi. Oddiy oq mitti 0,5 quyosh massasiga ega. Qizil mittining massasi Quyosh massasining atigi 20% ni tashkil qiladi.

Astronomlar ikkala komponent orbitalarining moyilligini 87 ± 0,8 darajada baholaydilar, yaʼni biz tizimni deyarli chekkada kuzatamiz.

Oq mittining kuchli magnit maydoni akkretsiya diskining shakllanishiga toʻsqinlik qiladi va modda yulduzning magnit qutblari hududiga tushadi^[4]. Qutb deb ataladigan bunday oq mittilar rentgen va ultrabinafsha nurlanish manbalari hisoblanadi^[3].

Ushbu tizimda tranzit sodir boʻladigan davr (xira qizil mitti yorqin oqning ustida tutiladi) muntazam tebranishlarni boshdan kechiradi. Bu HU Dalv tizimida bir yoki bir nechta ob’ektlar mavjudligini koʻrsatadi, ular tortishish taʼsiri bilan ikkala yulduzning orbitalarini harakatga keltiradi.

Sayyorasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2011-yil mart oyida bir guruh xitoylik astronomlar ushbu tizimda 2 ta sayyora topilgani haqida bayonot berishdi. Ular 5,9 va 4,5 Yupiter massasiga ega boʻlgan, 6,5 va 12 yillik davrlarda juft yulduz atrofida aylanadigan massiv gaz gigantlari deb taxmin qilingan. Tizimdan eng uzoqda joylashgan sayyoraning ekssentrikligi 0,51 ± 0,15 edi. Biroq, ushbu parametrlar bilan tizimning keyingi raqamli modelini yaratish uning dinamik beqarorligini koʻrsatdi. Tadqiqot mualliflari qoʻshimcha tadqiqotlar oʻtkazdilar, ushbu tizimda tranzitlarning 60 ta yangi kuzatuvlarini oldilar, yorugʻlik egri chiziqlarini oʻlchadilar va oldingi kuzatuvlarni tahlil qildilar. Astronomlar bu tizimda faqat bitta sayyora bor degan xulosaga kelishdi^[5]^[6].

HU Dalv b massiv gaz giganti boʻlib, uning minimal massasi (m sin i) Yupiterning 7 massasi deb baholanadi, u bir oz choʻzilgan elliptik orbita (eksentriklik ~ 0,1) boʻylab aylanadi va 3650 Yer kunida (taxminan 10 yil) tizim atrofida toʻliq aylanib chiqadi. Katta yarim oʻq 4,6 a. b.ni tashkil qiladi.

Qutbning kuchli rentgen nurlanishi tufayli tizimda samarali er orbitasi mavjud emas.

Sayyora	Ogʻirligi (M_J)	Radius (R_J)	Aylanma davri (kunlar)	Asosiy oʻq orbitalar (a. b.)	Ekssentriklik orbitalar
b	7	?	3650 (taxminan 10 Yer yili)	4.6	0.1

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ „HU Водолея на сайте Планетные системы“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 17-yanvar.
↑ Gaia DR2 (англ.) / Data Processing and Analysis Consortium, European Space Agency — 2018. — Vol. 1345
↑ ^3,0 ^3,1 „Рядом с поляром HU Водолея — только одна массивная планета“. 2015-yil 5-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 17-yanvar.
↑ Horner, Jonathan; Marshall, J. P.; Wittenmyer, Robert A.; Tinney, C. G. A dynamical analysis of the proposed HU Aquarii planetary system^(ingl.) // Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters : journal. — 2011. — September (Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр). — Andoza:Бсокр. — DOI:10.1111/j.1745-3933.2011.01087.x. — Andoza:Bibcode. —

Arxiv

1106.0777

.
↑ Qian, S.-B.; Liu, L.; Liao, W.-P.; Li, L.-J.; Zhu, L.-Y.; Dai, Z.-B.; He, J.-J.; Zhao, E.-G.; Zhang, J.; Li, K. Detection of a planetary system orbiting the eclipsing polar HU Aqr^(ingl.) // Monthly Notices of the Royal Astronomical Society : journal. — Oxford University Press, 2011. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — DOI:10.1111/j.1745-3933.2011.01045.x. — Andoza:Bibcode. —

Arxiv

1103.2005

.
↑ Wittenmyer, Robert; Horner, J.; Marshall, J. P.; Butters, O. W.; Tinney, C. G. Revisiting the proposed planetary system orbiting the eclipsing polar HU Aquarii^(ingl.) // Monthly Notices of the Royal Astronomical Society : journal. — Oxford University Press, 2012. — February.

[s-1] „HU Водолея на сайте Планетные системы“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 17-yanvar.

[2] Gaia DR2 (англ.) / Data Processing and Analysis Consortium, European Space Agency — 2018. — Vol. 1345

[f-3] 3,0 ^3,1 „Рядом с поляром HU Водолея — только одна массивная планета“. 2015-yil 5-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 17-yanvar.

[4] Horner, Jonathan; Marshall, J. P.; Wittenmyer, Robert A.; Tinney, C. G. A dynamical analysis of the proposed HU Aquarii planetary system^(ingl.) // Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters : journal. — 2011. — September (Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр). — Andoza:Бсокр. — DOI:10.1111/j.1745-3933.2011.01087.x. — Andoza:Bibcode. —

Arxiv

1106.0777

.

[5] Qian, S.-B.; Liu, L.; Liao, W.-P.; Li, L.-J.; Zhu, L.-Y.; Dai, Z.-B.; He, J.-J.; Zhao, E.-G.; Zhang, J.; Li, K. Detection of a planetary system orbiting the eclipsing polar HU Aqr^(ingl.) // Monthly Notices of the Royal Astronomical Society : journal. — Oxford University Press, 2011. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — DOI:10.1111/j.1745-3933.2011.01045.x. — Andoza:Bibcode. —

Arxiv

1103.2005

.

[6] Wittenmyer, Robert; Horner, J.; Marshall, J. P.; Butters, O. W.; Tinney, C. G. Revisiting the proposed planetary system orbiting the eclipsing polar HU Aquarii^(ingl.) // Monthly Notices of the Royal Astronomical Society : journal. — Oxford University Press, 2012. — February.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]