Gonkong hududini kengaytirish toʻgʻrisidagi konvensiya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Konvensiya matni

  

Buyuk Britaniya 1842-yilda Gonkong orolini, 1860-yilda Koulun yarim orolini sotib oldi va 1898-yilda Yangi hududlarni[1] ijaraga oldi.

Birlashgan Qirollik va Xitoy oʻrtasidagi Gonkong hududini kengaytirishni belgilash toʻgʻrisidagi konvensiya[2] odatda Gonkong hududini kengaytirish toʻgʻrisidagi konvensiya yoki Ikkinchi Pekin konventsiyasi deb nomlanadi. U 1898-yil 9-iyunda[3] Sin Xitoyi va Birlashgan Qirollik oʻrtasida imzolangan ijara shartnomasi edi. Xitoy Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi hozirda Konvensiyaning asl nusxasini Tayvandagi Milliy saroy muzeyida saqlamoqda.[3]

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Birinchi Xitoy-Yaponiya urushida (1894 – 1895) Xitoy magʻlubiyatga uchraganidan soʻng, inglizlar boshqa Yevropa kuchlarining mamlakatni parchalash uchun kurashidan foydalanib, kuchsizlangan Xitoy hukumatini shartnoma imzolashga majbur qilishdi.[4]

1898-yil 6-martdan 8-aprelgacha Germaniya hukumati Sin imperiyasini Shandun yarim orolining janubiy qirgʻogʻidagi Jiaozjou koʻrfazi atrofidagi koʻmir tashish stansiyasi uchun Kiautschou koʻrfazi konsessiyasini 99 yilga ijaraga berishga majbur qildi. Bu hudud Germaniyaning global dengiz kuchlarini qoʻllab-quvvatlab, Britaniyaning global dengiz bazalari tarmogʻiga toʻgʻridan-toʻgʻri qarshilik koʻrsatish uchun kerak edi. Ushbu shartnoma boshqa Yevropa kuchlari uchun ham bir qator shunga oʻxshash ijara shartnomalarini tuzishlariga bahona boʻldi. 1898-yil 27-martda Rossiya imperiyasi va Sin imperiyasi oʻrtasida Lyaodun yarim orolini ijaraga berish toʻgʻrisidagi konvensiya imzolandi. U Rossiyaning Manjuriyadagi Xitoyning Sharqiy temir yoʻli manfaatlarini qoʻllab-quvvatlash uchun Rossiyaga Port Artur va Dalyanni 25 yilga ijaraga berdi. Shunday qilib, 1898-yil 28-martda Rossiyaning Xitoyda boʻlishidan xavotirlangan Buyuk Britaniya Sin imperiyasiga bosim oʻtkazib, birinchi Xitoy – Yapon urushining oxirgi yirik jangi Veyxayvey jangida Yaponiya imperiyasi tomonidan bosib olingan Veyxayvey orolini ijaraga oldi. Muzokaralar chogʻida inglizlar, agar Janubiy Xitoyda biron bir chet el konsessiyasi sodir boʻlsa, yerni ijaraga berishni soʻrashlarini ma'lum qilishdi.

1898-yil 10-aprelda Xitoy hududidan ulush xohlagan fransuzlar Sin imperiyasini janubiy Xitoy va Indochinada Fransiyani qoʻllab-quvvatlash uchun Fransiyaga Kvan-Chou-Vanni 99 yilga ijaraga berishga majbur qildilar. Kuchlar muvozanatini saqlab qolish uchun Britaniya Klod Maksvell MakDonaldga Sin imperiyasiga bosim oʻtkazib, Gonkongning 200 mil (320 km) kengayishiga ruxsat olishni buyurdi. Natijada, 1898-yil 9-iyunda Pekinda Gonkong hududini kengaytirish toʻgʻrisidagi konvensiya imzolandi.[5] Shartnoma Britaniyaga orol atrofidagi koloniyaning toʻgʻri harbiy mudofaasini ta'minlash uchun zarur boʻlgan yangi sotib olingan yerlarning toʻliq yurisdiktsiyasini taqdim etish uchun imzolangan. 1894-yilda yerdan foydalanish boʻyicha eng dastlabki takliflardan ba'zilari qabriston maydoni, Britaniya qoʻshinlari uchun mashq maydonchasi va sanoat uchun yerni oʻz ichiga olgan. Britaniya nuqtai nazaridan xavfsizlik va hududiy mudofaa masalalari kelishuvga asosiy turtki boʻldi.[5]

Shartlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Konvensiyaga koʻra, hozirgi chegaradan shimoldagi va Sham Chun daryosining janubidagi hududlar va keyinchalik " Yangi hududlar " deb nomlanuvchi atrofdagi orollar Birlashgan Qirollikka 99 yil muddatga ijarasiz ijaraga berildi va Gonkong imperiya mustamlakasi tarkibiga kirdi.[1]"Hong Kong Journal". 17 February 2008. Archived from the original on 17 February 2008.</ref> 1997-yil 30-iyunda ijara muddati tugadi. Koulun devorli shahri ozod qilindi va Sin Xitoyi nazorati ostida qoldi. Buyuk Britaniyaga ijaraga berilgan hududlar dastlab Guandun provinsiyasining Sin'an okrugi tomonidan boshqarilgan. Konvensiya paytida Britaniya vakili Klod MakDonald 99 yillik ijarani tanladi. U ijarani "abadiy kabi yaxshi" deb oʻyladi.[6] Britaniya hech qachon hududlarni qaytarib berishga majbur emas deb oʻylamagan ham edi. Uning uchun 99 yillik ijara qulay kelishuv edi.

Natija[tahrir | manbasini tahrirlash]

Konvensiya boʻyicha yerlarning bir qismi qishloq hududlari boʻlib, bu yerda Gonkongning deyarli barcha qishloq xoʻjaligi yerlari joylashgan edi. Biroq, shahar tumanlari tobora gavjum boʻla boshlaganligi sababli, hukumat 1950-yillardan boshlab shahar hududlarini rivojlantirdi. Xususan, Koulunga eng yaqin hududlar Koulun tumanlariga birlashtirildi va maʼmuriy jihatdan Yangi hududlardan ajratildi. Aholi sonining doimiy oʻsishi va shahar ichidagi gavjumlik sababli, Yangi Hududlar sun'iy yoʻldosh shaharlar sifatida tobora muhim ahamiyat kasb etib, hozirda aholining oz qismi u yerda istiqomat qiladi.

Bu holat ijaraga olingan yerning oʻzini qaytarishni mumkin boʻlmagan holga keltirdi, chunki bu Gonkongning ikki qismga boʻlinishiga olib keladi. Xitoy mustamlakachi davlatlar tomonidan oʻziga yuklangan " noteng shartnomalar "ni qabul qilmaslik pozitsiyasini egallab, inglizlarga butun Gonkongni qaytarish uchun bosim oʻtkaza boshladilar.

Birlashgan Qirollik va Xitoy Xalq Respublikasi (XXR) hukumatlari 1984-yilda Xitoy-Britaniya qoʻshma deklaratsiyasini imzoladilar. Unga koʻra ijaraga olingan hududlarning suvereniteti Gonkong oroli va Koulun (Chegara koʻchasining janubi) bilan birgalikda berilgan. Nankin shartnomasi (1842) va Pekin konventsiyasi (1860) natijasida berilgan hududlar ham 1997-yil 1-iyulda XXRga oʻtkazilishi rejalashtirilgan edi Muddat kelgach, hududlar belgilangan tartibda oʻtkazildi.

Shartnomaning tugatilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1842-yilgi Nankin shartnomasida Sin hukumati Britaniyaning Birinchi afyun urushidagi gʻalabasidan keyin Gonkongni mustamlakaga aylantirishiga rozi boʻldi va uni "abadiy" berdi. XIX asrning ikkinchi yarmida Britaniya izolyatsiya qilingan orol, Gonkong xavfsizligidan xavotirda edi. Shunday qilib, Britaniyaning Ikkinchi afyun urushidagi gʻalabasidan soʻng Pekin konvensiyasiga binoan Britaniya Koulun yarim orolini abadiy ijaraga oldi. 99 yillik ijaraga olingan Yangi Hududlar Gonkongning toj mustamlakasini tashkil etuvchi yagona hududlar boʻlib, kelishuv boʻyicha qaytarilishi shart edi. Biroq, 1980-yillardagi jiddiy muzokaralar davrida Gonkong va Koulundagi resurslar tanqisligi va Yangi hududlardagi katta oʻzgarishlar tufayli berilgan hududlarni ajratish va faqat Yangi hududlarni Xitoyga qaytarish maqsadga muvofiq emas edi. Shunday qilib, 1997-yil 30-iyun oqshomidan keyin yarim tunda Gonkongning butun toj mustamlakasi rasman Xitoy suverenitetiga qaytdi va boshlanganidan 156 yil oʻtib u yerda Britaniya hukmronligini tugatdi.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 „Hong Kong Journal“ (2008-yil 17-fevral). 2008-yil 17-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  2. ↑ „Archived copy“. 2014-yil 8-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 9-fevral.
  3. ↑ 3,0 3,1 Museum. „A Century of Resilient Tradition: Exhibition of the Republic of China's Diplomatic Archives _Lessons of History“. National Palace Museum (2011-yil 9-avgust). 2017-yil 1-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 8-iyun.
  4. ↑ China Foreign Policy and Government Guide: Strategic Information and Developments, 2011. ISBN 9781433006869. 
  5. ↑ 5,0 5,1 Anand, R.P. (2003) Cultural Factors in International Relations, Abhinav Publications. ISBN 81-7017-134-2
  6. ↑ Preston, Diana (2000). The Boxer Rebellion. Bloomsbury Publishing USA. ISBN 0802713610. p. 370. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Gonkong_hududini_kengaytirish_toʻgʻrisidagi_konvensiya&oldid=3609018" dan olindi