Geno Jitomir

Geno Jitomir (polyakcha: Henio Żytomirski)Henio Żytomirski,ivritcha: ‏הניו ז'יטומירסקי toʻliq ism – Henrik Jitomir polyakcha: Henryk Żytomirski; 1933-yil 25-mart, Lublin, Polsha – 1942-yil 9-noyabr, Maydanek kontslageri) – Lublinlik polshalik yahudiy; Toʻqqiz yoshida u Maydanek kontslagerining gaz kamerasida oʻlimga hukm qilindi. Bu Polshadagi Xolokostning ramzlaridan biriga aylandi.

Jitomir oilasi

Jitomir oilasining tarixi toʻliq maʼlum emas. Froim Jitomirskiy,Geno Jitomirskiyning bobosi,Podoliyaning Medjiboj shahrida tugʻilgan. Uning rafiqasi Xaya (Melamed) Riga (Latviya) shahrida tugʻilgan. Ular XIX asr oxirida Varshavada tanishib, turmush qurishdi. Froim Varshavadagi mahalliy kagalda ruhoniy boʻlib xizmat qilgan. Birinchi jahon urushi tugagandan soʻng, 1920-yillarda Froim va uning oilasi Lyublinga koʻchib oʻtdi. Xayning ota-onasi Varshavada qolishdi, Froimning singlisi esa AQShga koʻchib oʻtdi. Froim Jitomir Lublindagi ish yuritish doʻkonining egasi boʻldi.

Froimning oʻgʻli Shmuel (ismning boshqa varianti – Shomuil) Sara (Oksman) bilan turmush qurgan va pedagogik maʼlumot olgan. U dastlab Varshavadagi yahudiy gimnaziyasida oʻqituvchi boʻlib ishlagan, keyinroq Bihavidagi boshlangʻich maktabda (u shu maktabning asoschisi va direktori ham boʻlishi mumkin).Shmuel yahudiy taʼlimining „Tarbuta“ (oʻsha davrdagi Polsha maktablari namunasidagi dunyoviy maktab, lekin ibroniy tilini oʻrganishga alohida eʼtibor qaratilgan) deb nomlangan yangi pedagogik yoʻnalish tarafdori edi. Byhavadagi ishidan tashqari, u Lublinda ham dars berishi mumkin. U asosan tarix va adabiyotdan dars bergan. Sara doʻkonni boshqardi. 1933-yilda ularning oilasida oʻgʻli Geno (Henrik tugʻildi.

Froimning qizi Sonia Jozef Kornbergga uylandi va Kazimej-Dolniyga koʻchib oʻtdi.1936-yilda ularning oʻgʻli Avraxam tugʻildi. Frimanning qizlari Ester va Reychel qachon turmushga chiqmagan.

Leon Jitomirskiy 1937-yilda Falastinga koʻchib oʻtdi. Otasi Freym va uning ukasi Shmuel singari u sionistik gʻoya tarafdori edi. Xanna (Gohberg) hijrat paytida vafot etgan deb ishoniladi. Jitomirlar oilasining barcha aʼzolari Falastinga koʻchib oʻtishni xohlashdi, ammo Leondan tashqari hamma muvaffaqiyatsizlikka uchradi-Polshani bosib olish boshlanganda. Ikkinchi jahon urushidan keyin Jitomir oilasidan faqat Leoning omon qoldi.

Netanyalik rassom Leoning qizi Netta Jitomirskaya-Avidar tufayli Geno Jitomirskiy va uning butun oilasi hayoti haqida batafsil maʼlumotni qayta tiklash mumkin boʻldi. Netta 2001-yilda Lyublinga kelganida,Jitomirlar oilasi Falastindagi Leonga yuborayotgan baʼzi maktublar va fotosuratlarni olib keldi. Lublinda u Grodzka darvozasining mahalliy boʻlimi xodimi bilan uchrashdi-Teatr NN.Ushbu tashkilot Lyublin tarixini oʻrganish markazi boʻlib, shaharning yahudiy tarixini yodga olishga hissa qoʻshadi. Markaz xodimlari bilan uchrashgandan soʻng, Netta oilaviy arxivdan boshqa hujjatlarni Lyublinga yuborishga qaror qildi.

Biografiya

Jitomirlar oilasi 1941-yilgacha Shevskaya koʻchasidagi uchinchi uyda yashagan.

Genno Jitomirskiy 1933-yil 25-martda Lublin shahrida tugʻilgan. Uning oilasida faqat bitta farzandi bor edi.1937-yil sentabr oyida u bolalar bogʻchasiga borishni boshladi. U 1938-yil iyul oyida taʼtilini Pulavi shahri yaqinidagi Rudi qishlogʻida oʻtkazdi. Genyo haqida amakivachchasining qizi uning aqlli va baquvvat bola ekanligini yozadi.Dahoning har yili olti yoshgacha boʻlgan suratlari saqlanib qolgan. Uning soʻnggi fotosurati 1939-yil 5-iyulda Lyublindagi banklardan biri oldida olingan. Suratda oq futbolka, yaltiroq shorti va paypoq kiyib, kameraga uyalmay jilmayib turibdi.

1939-yilning yozida u yangi velosiped haydashni oʻrgandi va oʻsha yilning sentabr oyida u maktabga borishga tayyorlanayotgan edi.Otasining soʻzlariga koʻra,Jeno kelajakda Falastinga koʻchib oʻtish uchun ibroniy tilini oʻrganishi kerak edi Ammo Ikkinchi jahon urushi boshlandi.

Urushdan keyin Genoning otasi Shmuel bir muncha vaqt Lvovga sayohat qildi va u erda uning oilasi mamlakatni tark etishga ruxsat olishga harakat qildi. Bu urinish muvaffaqiyatsizlikka uchradi va u uyga qaytdi.1941-yil 24-martda Jitomirlarga Shevskaya 3-uydagi uylarini tark etib,Lyublin gettolariga koʻchib oʻtishlari buyurildi. Bu erda ular Kovalskaya 11 uyiga koʻchib oʻtishdi. Shmuel gettoning sud tizimida va pochta boʻlimi boshligʻi sifatida ishlagan. Genyoning xolalari Reychel va Ester gettoda ishlagan, onasi esa uy bekasi edi. Uning bobosi 1941-yil 10-noyabrda ichak infektsiyasidan vafot etguniga qadar doʻkonni boshqargan. Oʻlimidan oldin, Froim qabriston darvozalari yonida, „Lublinni ozod qilishning birinchi koʻrinishi uchun“ dafn qilishni soʻradi. Biroq, qabriston 1943-yilda vayron qilinganida, Froim Jitomirskiyning qabri va qabristoni vayron qilingan.

1942-yil 16-aprelda Reynhardt operatsiyasi doirasida oilaning barcha ayollari Beljetskiy oʻlim lageriga yuborildi. Genno va uning otasi Tatar Maydanining gettosiga (oʻsha paytda Lublin poytaxti) koʻchirildi.

Shmuel Jitomirskiyning Geno nomi bilan atalgan oxirgi maktubi 1943-yil 8-yanvarda Qizil Xochning Jeneva boʻlimida muhrlangan (xatning sanasi nomaʼlum;u ancha oldin yozilgan):Hurmatli Leon! Tabriklaringizni qabul qildim. Taassurot qoldirdi. Ota 1941-yil 10-noyabrda vafot etdi. Men Genus bilanman. Salom Xanna va mening butun oilam.

1942-yil 9-noyabrda Tatar Maydan gettosi vayron qilinganidan soʻng, uning asirlari Maydanekga koʻchirildi. Yangi kelganlarni tanlashda, Geno gaz kamerasida oʻldirilgan boʻlishi mumkin.

Uning otasi vayron boʻlgan yahudiy qabristoni oʻrniga stadion qurish uchun Venadagi lagerga yuborilgan. (hozirgi Lublin tumanlaridan biri).1943-yil 19-martda qarindoshlariga yozgan soʻnggi maktubida Shmuel Jitomirskiy faqat oʻzi haqida yozgan – oʻsha paytda uning oilasining boshqa aʼzolari oʻldirilgan.Shmuelning oʻlimiga nima sabab boʻlgani hozircha nomaʼlum, ammo u urushdan omon qolmagan. U 1943-yil 3-noyabrda Erntefest operatsiyasi chogʻida otilgan boʻlishi mumkin

Genoning hayoti va oʻlimining tiklanishi Lublin shahrida joylashgan Grodzka darvozasi – NN teatriga uning nomini saqlab qolish uchun bir qator loyihalarni ishlab chiqishga imkon berdi.

= "Genoga maktub" „Listy do Henia“

Listy do Henia loyihasi („Genoya maktub“) avvalgi „Brahma (darvoza)“-"Listy do getta" (qozoqcha:"Gettoga xat") kompaniyasining davomi va keyingi bosqich edi.2001-yildan beri xatlar 1942-yilda fashistlar tomonidan vayron qilingan Lyublin gettolaridagi tasodifiy tanlangan manzillarga yuborila boshlandi. Biroq ularning barchasi keyinchalik joʻnatuvchilarga „Bunday manzil yoʻq“ yoki „Adresant topilmadi“ degan pochta markalari bilan qaytarilgan.2002-yilda Genyo Jitomirskiy ushbu xatlarni birinchi oluvchi boʻlgan.Koʻp oʻtmay, loyiha Genuyaga bagʻishlandi – „Xolokostning 40 ming lyublinlik qurbonlarining yuzlarini eslab boʻlmaydi. Ulardan kamida bittasini eslaylik“.

2005-yil 19-apreldan boshlab Krakovskie Pshedmestye 64-uydagi Pekao Bank (sobiq davlat banki binosi) oldida bolaning qayta ishlangan rasmini joylashtirishni boshladi. U 1939-yilda urush boshlanishidan ikki oy oldin suratga tushgan joyda „turadi“.Bundan tashqari, har bir kishi (ayniqsa, Lublin talabalari va oddiy piyodalar) Genoga xat yuborish uchun maxsus pochta qutisi mavjud.Maktab muhitida oʻquvchilarga xat yozishdan oldin mahorat darslari oʻtkaziladi, ularning asosiy maqsadi ishtirokchilarni Xolokost bilan individual bolaning taqdiri orqali tanishtirishdir.

19-aprel bu voqea uchun tasodifan tanlanmagan, chunki bu kun Polshada Xolokostni xotirlash va insoniyatga qarshi jinoyatlarning oldini olish kuni deb ataladi.

Manbalar

Polsha tilida

{{{title}}}. ISBN 978-83-61064-18-3. } {{{title}}}. } {{{title}}}. ISBN 978-83-61064-18-3. } {{{title}}}. ISBN 978-83-61064-32-9. }

Inglizchada

• {{{title}}}. ISBN 978-83-61064-32-9. }

Havola

• „Rodzina Żytomirskich - dokumenty“. Teatr NN (20 grudnia 1939 — 19 marca 1943). 2015-yil 28-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 8-fevral.