Finlandiya qishloq xo'jaligi
Finlandiyada qishloq xoʻjaligi shimoliy iqlimi va koʻpgina asosiy qishloq xoʻjaligi mahsulotlari bilan oʻzini oʻzi taʼminlash bilan tavsiflanadi. Uning iqtisodiy roli YaIM va asosiy ishlab chiqarishdagi bandlik nuqtai nazaridan pasayib bormoqda, ammo u bogʻlangan oziq-ovqat sanoati va oʻrmon xoʻjaligi bilan birgalikda Finlandiya iqtisodiyotining muhim qismini tashkil qiladi. Soʻnggi oʻn yilliklarda fermer xoʻjaliklari soni doimiy ravishda kamayib bormoqda. 2000-2012-yillarda ularning soni 2000-yildagi qariyb 80 mingdan 60 mingga qisqardi, shu bilan birga ekin maydonlarining miqdori sal koʻpayib, jami qariyb 2,3 million gektarga yetdi. Qishloq xo‘jaligida 2010-yilda 125 ming kishi ishlagan, bu 2000-yilga nisbatan 30 foizga kamaygan.
Fermer xoʻjaliklarida ishlashda umumiy farovonlikni oshirish usullariga oid ish resurslari, mehnatga jalb qilish va Finlandiya sut fermerlarining afzalliklarini oʻrganish boʻyicha tadqiqot oʻtkazildi. Natijalar shuni koʻrsatadiki, chorva mollari, sogʻlom qishloq xoʻjalik hayvonlari bilan ishlaydigan oila, oʻrtacha ish yuki va barqaror ferma iqtisodiyoti sut fermerlari farovonligiga ijobiy taʼsir koʻrsatish imkoniyatiga ega. Fermer xoʻjaliklarida farovonlik barqaror oziq-ovqat ishlab chiqarishning bir qismidir.
Geografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Finlandiyadagi fermer xoʻjaliklari va qishloq xoʻjaligi yerlarining aksariyati 60-65- parallellar orasida joylashgan, u shimolda hozirgacha muhim qishloq xoʻjaligi sektoriga ega boʻlgan dunyodagi yagona davlatdir. [1][2] Chorvachilikka yoʻnaltirilgan fermer xoʻjaliklarining ulushi shimol va sharqqa tomon ortib bormoqda.
Ishlab chiqarish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Finlandiya 2018-yilda ishlab chiqarilgan:
- 1,3 million tonna arpa ;
- 818 ming tonna joʻxori (dunyoda 9-oʻrinda);
- 600 ming tonna kartoshka ;
- 494 ming tonna bugʻdoy ;
- 355 ming tonna qand lavlagi, undan shakar va etanol ishlab chiqarish;
- 70 ming tonna kolza ;
- 67 ming tonna sabzi ;
- 55 ming tonna bodring ;
- 42 ming tonna javdar ;
- 39 ming tonna pomidor ;
Zararkunandalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Boshqa shimoliy mamlakatlarda boʻlgani kabi, kasallik holati biroz boshqacha, chunki bu dunyodagi eng shimoliy don ekiladigan hududdir. 2009-yilda eng yomon patogenlar: arpa ustida qoʻziqorin barglari dogʻlari (Drechslera teres, Cochliobolus sativus, Rhynchosporium secalis) va kelajakda Fusarium langsethiae va Ramularia collo-cygni ; bahorgi bugʻdoyda, barglarning dogʻlanishi kasalliklari; joʻxori, Pyrenophora chaetomioides, Phaeosphaeria avenaria, C. sativus va kelajakda F. langsethiae boʻlishi mumkin; kamdan-kam hollarda chang chiriyotgan va sariq zang ham uchrab turadi. Fungitsidning foydasi arpada 11 %, bahorgi bugʻdoyda 13 % ni tashkil qiladi. Fungitsidlardan don yetishtiruvchi fermerlarning 73 foizi foydalanadi. [3]
Monographella nivalis va Puccinia recondita muntazam ravishda qishki javdarni vabo qiladi. Mahalliy navlar odatda mahalliy kasallik va abiotik muhitga koʻproq mos keladi (bitta nav va bitta kasallik bundan mustasno). Kech ekish Finlandiyada kasalliklarga qarshi kurashning eng yaxshi strategiyasidir. [4]
Puccinia triticina (bugʻdoy barglarining zanglari) odatda bugʻdoy mavsumining oxirida paydo boʻladi. Jiddiy yoʻqotishlar kamdan-kam uchraydi, ammo sezgir navlar, yumshoq qish va mavsumning qolgan qismida qulay ob-havo kombinatsiyasi bilan yuzaga keladi. 1992-2002-yillar orasida tarqalgan eng keng tarqalgan qarshilik geni Lr10 20,0 % edi (kamroq mashhur Lr14a va Lr26). Eng mashhur navlar: bahorgi bugʻdoy uchun „Tjalve“ (Lr yoʻq), „Mahti“ (Lr10), „Vinjett“ (Lr14a), „Kruunu“ (Lr10), „Bastian“ (yoʻq), „Zebra“ (Lr14a), „Manu“ (nomaʼlum) va „Anniina“ (nomaʼlum) va kuzgi bugʻdoy uchun „Tryggve“ (nomaʼlum), „Urho“ (nomaʼlum), „Tarso“ (Lr26+boshqa nomaʼlum), „Aura“ (nomaʼlum), „Ilves“ (yoʻq), „Gunbo“ va „Ramiro“ . 20 % navlar sezilarli qarshilikka ega emas edi. Mavjud barg zangining virulentlik namunasi, ehtimol, hozirgacha joylashtirilgan Lr lar tomonidan tanlanishini aks ettiradi. [5]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ The claim can be verified by a comparison of national agricultural statistics from Canada, Norway, Russia, Sweden and the United States.
- ↑ The difference is most pronounced for crop production and there are for example dairy farms in Norway north of the Finnish border in the Teno river valley near the 70th parallel. (photograph)
- ↑ Savary, Serge; Ficke, Andrea; Aubertot, Jean-Noël; Hollier, Clayton (15 July 2012). "Crop losses due to diseases and their implications for global food production losses and food security". Food Security (International Society for Plant Pathology (Springer)) 4 (4): 519–537. doi:10.1007/s12571-012-0200-5. ISSN 1876-4517.
- ↑ Serenius, Marjo; Huusela-Veistola, Erja; Avikainen, Hanna; Pahkala, Katri (2008). "Effects of sowing time on pink snow mould, leaf rust and winter damage in winter rye varieties in Finland". Agricultural and Food Science (Scientific Agricultural Society of Finland) 14 (4): 362. doi:10.2137/145960605775897696. ISSN 1795-1895.
- ↑ Hysing, Shu-Chin; P. Singh, Ravi; Huerta-Espino, Julio; Merker, Arnulf; Liljeroth, Erland; Diaz, Oscar (2006). "Leaf rust (Puccinia triticina) resistance in wheat (Triticum aestivum) cultivars grown in Northern Europe 1992-2002". Hereditas (Mendelska sällskapet, Lund University (Wiley)) 143 (2006): 1–14. doi:10.1111/j.2005.0018-0661.01917.x. ISSN 00180661. PMID 17362328.
Manba xatosi: <ref> tag with name "MMM_2010" defined in <references> is not used in prior text.
Manba xatosi: <ref> tag with name "Statistics_Finland_2012" defined in <references> is not used in prior text.
Manba xatosi: <ref> tag with name "Tike_2010_29" defined in <references> is not used in prior text.
Manba xatosi: <ref> tag with name "Tike_2010_55" defined in <references> is not used in prior text.
<ref> tag with name "Tike_2011" defined in <references> is not used in prior text.