Kontent qismiga oʻtish

Dune (roman)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Dune

Birinchi nashr muqovasi
Muallif(lar) Frank Herbert
Muqova artist(lar)i John Schoenherr
Mamlakat Qo'shma Shtatlar
Til inglizcha
Qismlar Dune series
Janr(lar)i Ilmiy-fantastika
Nashriyot Chilton Books
Keyingisi Dune Messiah

Dune (o'zbekcha: Dyuna) – amerikalik yozuvchi Frank Herbertning 1965-yilda nashr etilgan ilmiy-fantastik drama uslubdagi romani. U Roger Zelaznyning This immortal nomli asari bilan eng yaxshi roman uchun Hugo mukofotiga loyiq koʻrilgan va 1966-yilda eng yaxshi roman uchun Nebula mukofotini qoʻlga kiritgan. Dune – dunyodagi eng koʻp sotiladigan ilmiy-fantastika yoʻnalishidagi romanlardan biridir[1].

Dune uzoq kelajakda feodal yulduzlararo jamiyatida boʻlib oʻtadi, unda turli zodagonlar uylari sayyoraviy feodallarni boshqaradi. Ushbu roman yosh Paul Atreides haqida hikoya qiladi, uning oilasi Arrakis sayyorasini boshqarishni oʻz zimmasiga oladi. Sayyora yashash uchun qulay boʻlmagan va aholi kam yashaydigan choʻl boʻlsa-da, u umrni uzaytiruvchi va aqliy qobiliyatlarni oshiradigan melanj yoki „ziravorlar“ preparatining yagona manbai hisoblangan. Melanj kosmik navigatsiya uchun ham zarur boʻlib, bu faqat dori vositasini taʼminlaydigan koʻp oʻlchovli xabardorlik va bashoratni talab qiladi. Melanj faqat Arrakisda ishlab chiqarilishi mumkinligi sababli, sayyorani nazorat qilish hech kimga ishonilmaydigan va xavfli ishdir. Asar siyosat, din, ekologiya, texnologiya va insoniy tuygʻularning koʻp qatlamli oʻzaro taʼsirini oʻrganadi, chunki imperiya fraktsiyalari Arrakis va uning ziravorlarini nazorat qilish uchun kurashda bir-biriga qarama-qarshilik koʻrsatadi.

Herbert beshta davomli qismni yozgan: Dune Messiah, (oʻzbekcha:Dyuna Masih) Children of Dune (oʻzbekcha:Dyuna bolalari), God Emperor of Dune (oʻzbekcha:Dyuna xudosi imperatori), Heretics of Dune, and Chapterhouse: Dune (oʻzbekcha:Dyuna bid’atchilari va Chaphouse:Dyuna). 1986-yilda Herbert vafotidan soʻng, uning oʻgʻli Brian Herbert va yozuvchi Kevin J. Anderson 1999-yildan beri oʻndan ortiq qoʻshimcha romanlarda seriyani davom ettirdilar.

Romanni kinoga moslashtirish juda qiyin va murakkab kechgan. 1970-yillarda kinorejissyor Alejandro Jodorowskiy ushbu roman asosida film suratga olishga urinib koʻradi. Uch yillik rivojlanishdan soʻng, loyiha doimiy ravishda oʻsib borayotgan byudjet tufayli bekor qilingan. 1984-yilda rejissyor David Lynch tomonidan suratga olingan film asosan tanqidchilarning salbiy javoblari va kassadagi muvaffaqiyatsizlikka uchragan boʻlsa-da, keyinchalik katta ehtiromga sazovor boʻlishga erishiladi. Shuningdek kitob 2000-yilgi Sci-Fi nomli ilmiy-fantastik kanalning Frank Herbertning Dune mini-serialiga hamda Frank Herbertning 2003-yildagi davomli Children of Dune uchun moslashtirilgan. Rejissyor Denis Villeneuve tomonidan suratga olingan ikkinchi film moslashuvi 2021-yil 21-oktyabrda ijobiy baholarga erishgan. Film butun dunyo boʻylab 434 million dollar yigʻgan va oʻnta Oskar mukofotiga nomzod boʻlgan, shu jumladan, eng yaxshi film, oltitasida gʻolib chiqqan. Villeneuve filmi asl romanning taxminan birinchi yarmini qamrab oladi; hikoyaning ikkinchi yarmini oʻz ichiga olgan davomi 2024-yil 1-martda chiqarilib, tanqidchilar olqishiga sazovor boʻldi va butun dunyo boʻylab 705 million dollar yigʻdi.

Shuningdek, ushbu seriyalar Dunega asoslangan bir nechta oʻyinlar roʻyxati yaratilishida ishlatilishga ham asos boʻlib qolgan.

2009-yildan beri Dune romanlaridagi sayyoralarning nomlari Saturnning Titan yoʻldoshidagi tekisliklar va boshqa xususiyatlarning haqiqiy hayotiy nomenklaturasi uchun qabul qilingan.

Yaratilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oregon shtatidagi Florensiya yaqinidagi Oregon qumtepalari Dune sagasi uchun ilhom manbai boʻlib xizmat qilgan.

1957-yilda The Dragon in the Sea (oʻzbekcha:Dengizdagi ajdaho) romani nashr etilgandan soʻng, Herbert Oregon qumtepalarining shimoliy chekkasida joylashgan Florensiyaga (Oregon shtati) sayohat qildi. Bu yerda Qo'shma Shtatlar Qishloq xoʻjaligi departamenti qumtepalarni barqarorlashtirish uchun yoʻqchilik oʻtlaridan foydalanishga harakat qildi. Herbert oʻzining adabiy agenti Lurton Blassingamega yozgan maktubida harakatlanuvchi qumtepalar butun shaharlar, koʻllar, daryolar va magistrallarni[2] yutib yuborishi mumkinligini aytgan. Herbertning qumtepalar haqidagi „They Stopped the Moving Sands“ maqolasi hech qachon tugallanmagan (va faqatgina oʻn yillar oʻtgach, The Road to Duneda nashr etilgan), ammo uning tadqiqotlari Herbertning ekologiya va choʻllarga qiziqishini uygʻotgan[3].


Qolaversa Herbert super qahramon mistikasi va masihlar gʻoyasi bilan qiziqqan. Uning fikricha feodalizm insoniyat duchor boʻlgan tabiiy holat boʻlib, u yerda baʼzilari rahbarlik qilgan, boshqalari esa qaror qabul qilish mas’uliyatidan voz kechib, buyruqqa amal qilishadi. U choʻl muhitlari tarixan masihlik impulslari boʻlgan bir nechta asosiy dinlarni tugʻdirganligini aniqlagan. Shu bilan birga diniy va ekologik gʻoyalarni bir-biriga qarshi oʻynashi uchun oʻz manfaatlarini birlashtirishga qaror qilgan. Bundan tashqari, unga T. E. Lawrence hikoyasi va Lawrencening Birinchi jahon urushi davrida arab qoʻzgʻoloniga qoʻshilishidagi „masihlik ohanglar“ taʼsir koʻrsatgan. „Dyuna“ning dastlabki versiyasida qahramon aslida arabistonlik Lawrencega juda oʻxshash boʻlgan, lekin Herbert syujet juda sodda deb hisoblagan va uning hikoyasiga koʻproq qatlamlar qoʻshgan[4].

Herbert Lesley Blanchning 19-asr oʻrtalarida Kavkazdagi qoʻpol Kavkaz musulmon qabilalari va kengayib borayotgan Rossiya imperiyasi[5] oʻrtasidagi mojaro haqida hikoya qiluvchi The Sabres of Paradise (1960-yil) (oʻzbekcha:Jannat qilichlari) asaridan ham katta ilhom olgan. Ushbu mojaroning har ikki tomonida qoʻllaniladigan til Herbert dunyosida atamalarga aylanadi – kavkaz ov tili boʻlgan chakobsa galaktika boʻylab tarqalgan odamlarning jangovar tiliga aylanadi; kanly, 19-asr Kavkazidagi qonli adovatni bildiruvchi soʻz, Dune zodagon xonadonlari oʻrtasidagi adovatni ifodalaydi; sietch va tabir ikkalasi ham Ukraina kazaklaridan (Pontic-Kaspiy choʻli)[6] olingan lager uchun qoʻllanilgan soʻzlardir.


Herbert keyingi besh yilni tadqiqot, yozish va qayta koʻrib chiqish bilan oʻtkazgan. U 1963-yil dekabridan 1964-yilning fevraligacha boʻlgan oylik Analo jurnalida uch qismdan iborat „Dune World“ serialini nashr etgan. Serialga yana nashr etilmagan bir nechta rasmlar hamroh boʻlgan. Bir yillik tanaffusdan soʻng yozuvchi 1965-yil yanvar-may oylarida ancha sekinroq boʻlgan besh qismli The Prophet of Duneni nashr ettirgan[7][8]. Yakuniy nashr etilgan Dune romanida birinchi seriya „Birinchi kitob: Dune“ boʻldi va ikkinchi seriya „Ikkinchi kitob: Muad’dib“ va „Uchinchi kitob: The Prophet“ga boʻlingan. Seriyalashtirilgan versiya kengaytirilgan, qayta ishlangan va yigirmadan ortiq nashriyotchilarga topshirilgan, ularning har biri uni rad etilgan. „Dune“ romani nihoyat 1965-yil avgust oyida avtoulovlarni taʼmirlash boʻyicha qoʻllanmalarni nashr etish bilan mashhur boʻlgan Chilton Books bosmaxonasi tomonidan qabul qilingan va nashr etilgan[9]. Chilton muharriri Sterling Lanier Herbertning qoʻlyozmasini koʻrgan va oʻz kompaniyasini kitobni nashr etishda tavakkal qilishga undagan. Biroq, narxi 5,95 dollar (2023-yilda 57,53 dollarga teng) boʻlgan birinchi nashr yaxshi sotilmaydi va oʻsha paytdagi ilmiy-fantastikaga xos boʻlmagani uchun tanqidchilar tomonidan yomon qabul qilingan. Chilton Dune nashrini hisobdan chiqarish kerak deb bilgan va Lanierni ham ishidan boʻshatgan[10]. Vaqt oʻtishi bilan kitob tanqidiy eʼtirofga sazovor boʻladi va uning mashhurligi ogʻizdan-ogʻizga tarqaladi, bu Herbertga Dune bilan bir qatorda allaqachon yozilgan Dune filmining davomlarini ishlab chiqish ustida toʻliq ishlay boshlash imkonini bergan[11].

Avvaliga Herbert oʻz romani uchun Marsdan foydalanishni oʻylaydi, lekin oxir-oqibat uning oʻrniga xayoliy sayyoradan foydalanishga qaror qilgan. „Sayyoralar haqida yozilgan hikoyalar sababli kitobxonlarda ularga nisbatan juda koʻp gʻoyalar paydo boʻldi“, deydi uning oʻgʻli Brian.

Herbert oʻz ishini „haqiqiy materiallar“ sohasida gʻoyalardan tashqariga chiqadigan odamlarga – quruq ekologlarga bagʻishladi, ular qayerda boʻlishidan qatʼi nazar, qaysi vaqtda ishlamasin, bashorat qilishdagi bu harakat kamtarlik va hayratga bagʻishlangan. ."

Syujet[tahrir | manbasini tahrirlash]

Atreides uyi gersogi Leto Atreides, Caladan okeanining hukmdori, Padishah imperatori Shaddam IV tomonidan Arrakis sayyorasining hukmdori etib tayinlanadi. Arrakis qattiq va yashash uchun qulay boʻlmagan choʻl sayyorasi boʻlsa-da, u juda katta ahamiyatga ega, chunki u melanjning yagona sayyoraviy manbai yoki insonning yoshligi, hayotiyligi va umrini uzaytiradigan noyob va nihoyatda qimmatli modda boʻlgan „ziravorlar“ mavjud. Spacing Guild Navigatorlari ziravorlar isteʼmoli orqali yulduzlararo xavfsiz sayohatni amalga oshirishi mumkin. Landsraadda gersogning mashhurligi ortib borayotganiga hasad qilgan imperator Atreides uyini kelajakdagi potentsial raqib va ​​tahdid sifatida koʻradi, shuning uchun Arrakisning sobiq boshqaruvchilari va Atreidlarning azaliy dushmanlari boʻlgan Xarkonnen uyi bilan til biriktirib, ular kelganidan keyin Leto va uning oilasini yoʻq qiladi. Leto uning topshirigʻi qandaydir tuzoq ekanligini bilgan, lekin baribir imperatorning buyrugʻiga boʻysunishga majbur boʻladi.

Letoning kanizagi Ledy Jessika Bene Gesseritning yordamchisi boʻlib, sirli siyosiy maqsadlarni koʻzlagan va oʻz tanalarini hujayra darajasiga qadar boshqarish, shuningdek, jinsini aniqlash kabi gʻayritabiiy jismoniy va aqliy qobiliyatlarga ega boʻlgan ayollar guruhining yordamchisi hisoblangan. Jessika Bene Gesserit tomonidan naslchilik dasturining bir qismi sifatida qiz tugʻishga dasturlangan boʻlsa-da, Letoga boʻlgan muhabbat tufayli u Paul ismli oʻgʻil tugʻdi. Paul yoshligidan Letoning yordamchilari, elita askarlar Duncan Idaho va Gurney Halleck tomonidan urushga shugʻullantiradi. Dukening Mentati Thufir Xawat (katta hajmdagi maʼlumotlarni saqlash va talab boʻyicha ilgʻor hisob-kitoblarni amalga oshirishga qodir inson kompyuterlari) Paulga siyosiy intriga yoʻllarini oʻrgatadi. Jessica, shuningdek, oʻgʻlini Bene Gesserit fanlari boʻyicha shugʻullantiradi.

Paulning bashoratli tushlari Jessicaning boshligʻi, Muhtaram onasi Gaius Helen Mohiamni qiziqtiradi. U Paulni halokatli sinovga duchor qiladi. U boʻyniga zaharlangan igna, gom jabbarni ushlab turadi, agar u qoʻlini qutidan tortib olsa, urishga tayyor boʻlib, bu asabni qoʻzgʻatish orqali kuchli ogʻriqni keltirib chiqaradi, lekin hech qanday jismoniy shikast yetkazmaydi. Bu igna uchida oʻlmaslik uchun Paulning ogʻriqqa chidash qobiliyatini sinab koʻrish; uning insoniy kuchlari uning hayvon instinktlarini yengishi mumkinligini tasdiqlashini isbotlardi. Paul sinovdan oʻtgan har qanday ayoldan koʻra koʻproq azob-uqubatlarga chidadi.

Paul va uning ota-onasi Arrakisdagi poytaxti Arrakeenni egallab olish uchun oilasi bilan sayohatni boshlashadi. Leto bahaybat qum qurtlari tomonidan himoyalangan ziravorlarni yigʻishtirib olish bilan bogʻliq xavf-xatarlarni bilib oladi va sayyoramizning tub aholisi Fremenlar bilan muzokaralar olib borishga intiladi va ularni dushman emas, balki qimmatli ittifoqchi sifatida koʻradi. Atreidlar kelganidan koʻp oʻtmay, Xarkonnen kuchlari hujumga oʻtishadi, unga imperatorning niqoblangan shafqatsiz Sardaukar qoʻshinlari qoʻshiladi. Leto oʻzining shaxsiy shifokori, Suk shifokori Vellington Yueh tomonidan xiyonat qiladi va u Baron Vladimir Xarkonnenga dorilangan Letoni beradi.

Letoni majburan oʻgʻirlab ketishni amalga oshirgan Yueh Jessika va Paulni choʻlga qochib ketishlarini tashkil qiladi. Duncan ularga qochishga yordam berayotganda oʻldiriladi va keyinchalik ular ham Xarkonnenlar tomonidan qum boʻronida oʻlgan deb taxmin qilinadi. Yueh Letoning tishlaridan birini zaharli gaz kapsulasi bilan almashtiradi va Leto ularning uchrashuvi paytida baronni oʻldirishiga umid qiladi. Piter Yuehni oʻldiradi va Baron (mudofaa qalqoni tufayli) gazdan qochadi, bu esa Leto, Piter va xonadagi boshqalarni oʻldiradi. Baron Thufirni Piterning oʻrnini egallashga majbur qiladi, unga uzoq davom etadigan, oʻlimga olib keladigan zaharni yuboradi va agar u itoat qilmasa, antidotning muntazam dozalarini rad etish bilan tahdid qiladi. U Baronning buyrugʻini bajarar ekan, Thufir Xarkonnenlarni buzish uchun yashirincha ish olib boradi.

Choʻlga qochib ketgan Paul ziravorlarning yuqori konsentratsiyasiga duch keladi va koʻrish orqali u muhim kuchga ega ekanligini tushunadi (Bene Gesseritning naslchilik sxemasi natijasida). U Fremenlar orasida yashaydigan potentsial kelajakni, ularni maʼlum koinot boʻylab muqaddas urushga olib borishdan oldin bashorat qiladi.

Maʼlum boʻlishicha, Jessika Baronning qizi ekanligini Bene Gesserit undan sir saqlagan. Fremenlar tomonidan qoʻlga olingandan soʻng, Paul va Jessika Sietch Tabr jamoasiga qabul qilinadi va Fremenlarga „gʻalati yoʻl“ deb nomlanuvchi Bene Gesserit jangovar texnikasini oʻrgatadi. Paul Jamis ismli Fremenni ritualistik pichoq jangida oʻldirish orqali erkakligini isbotlaydi va Fremenlar nomini Muad’Dib tanlaydi, Jessika esa zaharli hayot suvini ichish orqali Muhtaram ona boʻlish marosimini oʻtkazishni afzal koʻradi. Letoning qiziga homilador boʻlgan Jessika beixtiyor tugʻilmagan bola Aliyaga bachadonda xuddi shu kuchlar bilan singib ketishiga sabab boʻladi. Paul Fremenning sevgilisi Chanini oladi va Chani unga Leto ismli oʻgʻil tugʻib beradi.

Oradan ikki yil oʻtib Paulning kuchli aql-idroki namoyon boʻladi, bu esa Fremenlar uchun uning bashorat qilingan „Lisan al-Gaib“ masihi ekanligini tasdiqlaydi. Paul otasining fremenlar Arrakisni qaytarib olish uchun kuchli jangovar kuch boʻlishi mumkinligiga ishonadi, lekin agar ularni nazorat qilmasa, ularning jihodi butun koinotni yutib yuborishi mumkinligini ham koʻradi. Yangi Fremen rahbarining soʻzlari Baronga ham, imperatorga ham yetib boradi, chunki ziravorlar ishlab chiqarish ularning tobora halokatli reydlari tufayli pasayib ketadi. Baron oʻzining shafqatsiz jiyani Glossu „Yirtqich“ Rabbanni temir musht bilan hukmronlik qilishga undaydi va uning aqlli jiyani Feyd-Rautha bilan boʻlgan ziddiyat oxir-oqibat Rabban bilan almashadi. Shu sababdan u Arrakis xalqi orasida mashhur boʻlishiga umid qiladi. Imperator Baronni hokimiyatni qoʻlga kiritish uchun Sardaukardan kuchliroq qoʻshinlar yaratishga urinayotganlikda gumon qilib, Arrakisdagi faoliyatni kuzatish uchun josuslarni yuboradi. Thufir imkoniyatdan foydalanib, Baronga imperatorning haqiqiy rejalari haqida shubha urugʻini sepib, ularning ittifoqini yanada ogʻirlashtiradi.

Harkonnen toʻntarishidan omon qolgan va kontrabandachiga aylangan Gurney, Fremenlar oʻz kombayniga bostirib kirganidan soʻng Paul va Jessika bilan yana birlashadi. Jessikaning xoin ekanligiga ishongan Gurney uni oʻldirish bilan tahdid qiladi, lekin Paul tomonidan bu harakat toʻxtatiladi. Paul Gurnining hujumini oldindan koʻra olmaydi va anʼanaviy ravishda erkaklar uchun halokatli boʻlgan Hayot suvini ichish orqali oʻz ongliligini oshirishi kerak degan xulosaga keladi. Paul zaharni ichganidan keyin uch hafta davomida hushini yoʻqotadi, lekin uygʻonganida u vaqt va makon boʻylab aql-idrokka ega boʻladi: yaʼni u Kwisatz Haderach, Bene Gesserit naslchilik dasturining yakuniy maqsadi boʻladi.

Paul imperator va Maron Fremen qoʻzgʻolonini bostirish uchun Arrakis atrofida flotlarni yigʻishayotganini sezadi va Fremenlarni Harkonnen qoʻshinlariga qarshi katta hujumga tayyorlaydi. Imperator baron bilan Arrakisga keladi. Sardukar Fremen zastavasini egallab, koʻpchilikni, shu jumladan yosh Letoni oʻldiradi, Alia esa qoʻlga olinadi va imperator huzuriga olib ketiladi. Sardukarning mudofaa qalqonlarini qisqartiradigan elektr boʻroni ostida Paul va Fremenlar ulkan qum qurtlariga minib, atomlar va hujumlar bilan poytaxtning tabiiy qoya istehkomlarini vayron qilishadi, Alia esa Baronni oʻldiradi va qochib ketadi. Fremenlar Harkonnen va Sardaukar qoʻshinlarini tezda magʻlub etib, Rabbanni oʻldirishadi. Thufir Paulni oʻldirishga majbur boʻladi va Mentatning xizmati uchun minnatdorchilik tariqasida unga Thufir xohlagan narsani olish imkoniyatini beradi. Thufir esa tanlov oʻrniga zahar berilishni tanlaydi.

Paul imperatorga duch keladi va agar Shaddam taxtdan voz kechmasa, ziravorlar ishlab chiqarishni abadiy yoʻq qilish bilan tahdid qiladi. Feyd-Rautha Paulni ritualistik pichoq jangiga chaqirib, uni toʻxtatishga urinib koʻradi, bu vaqtda u kamariga zaharli shpat solib, hiyla yoʻli bilan raqibini oʻldirishga harakat qiladi. Kurashda Paul gʻalaba qozonadi va Feyd-Rauthani oʻldiradi. Imperator ilojsiz holda taxtni Polga topshiradi va qizi malika Irulanga turmushga chiqishni vaʼda qiladi. Paul imperiya ustidan nazoratni qoʻlga kiritar ekan, u oʻz maqsadiga erishgan boʻlsa-da endi Fremen jihodini toʻxtata olmasligini tushunadi, chunki ularning unga boʻlgan ishonchi shuchaki jilovlash uchun juda kuchlilik qilardi.

Qahramonlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Atreides uyi
  • Paul Atreides, Dukening oʻgʻli va romanning asosiy qahramoni
  • Duke Leto Atreides, Atreides uyi boshligʻi
  • Lady Jessika, Bene Gesserit va Duke qoʻriqchisi, Paul va Aliyaning onasi
  • Alia Atreides Paulning singlisi
  • Thufir Hawat, Atreidlar uyidagi Mentat va qatllarning ustasi
  • Gurney Halleck, Atreidlarning sodiq troubadour jangchisi
  • Duncan Idaho, Atreides uyi qilich ustasi, Ginaz maktabi bitiruvchisi
  • Wellington Yueh, Atreideslar shifokori, Harkonnen uyida yashirincha ishlaydigan Suk shifokor
Harkonnen uyi
  • Baron Vladimir Harkonnen, Harkonnen uyi boshligʻi
  • Piter De Vries, buzilgan Mentat
  • Feyd-Rautha, Baronning jiyani va merosxoʻri
  • Glossu „Beast“ Rabban, shuningdek Rabban Harkonnen deb nomlanadi, Baronning katta jiyani
  • Iakin Nefud, qoʻriqchi kapitanlari
Corrino uyi
  • Shaddam IV, Tanilgan Koinot (Imperium) Padishah imperatori
  • Princess IrulanShaddamning katta qizi va merosxoʻri, shuningdek tarixchi
  • Count Fenring, imperatorning eng yaqin doʻsti, maslahatchisi
Bene Gesserit
  • Muhtaram ona Gaius Helen Mohiam, Bene Gesserit maktabining prokurori va imperatorning haqiqatni aytgisi Haqiqatgoʻyi
  • Lady Margot Fenring, Bene Gesseritning rafiysi
Fremen
  • Fremen, Arrakisning mahalliy aholisi
  • Stilgar, Sietch Tabr Fremen rahbari
  • Chani, Pavlusning Fremen konkubinalari va Sietch Tabrning Sayyadina (ayollik akolyti)
  • Doktor Liet-Kynes, Arrakisdagi imperatorlik planetologi va Chanining otasi, shuningdek, Fremenlar orasida hurmatga sazovor shaxs
  • Shadout Mapes, Arrakisdagi imperatorlik qarorgohining bosh uy xodimi
  • Jamis, Fremen, Pavlus tomonidan ritual duellari paytida oʻldirilgan
  • Harah, Jamisning xotini va keyinchalik Pavlusning xizmatkori, u Aliyaga Fremenlar orasida tarbiya berishga yordam beradi
  • Ramallo hazrati onaR, Sietch Tabr diniy rahbari
Kontrabandistlar
  • Esmar Tuek, kuchli kontrabander va Staban Tuekning otasi
  • Staban Tuek, Esmar Tuekning oʻgʻli va kuchli qaroqchi, u Gurney Hallek va uning tirik qolgan odamlarini Atreidesga hujumdan keyin doʻst qilib, oʻzlariga qabul qiladi.

Mavzu va faktorlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dune seriyasi ilmiy-fantastika yoʻnalishi hisoblanadi. Herbert oʻzining Dune olamida texnologiyani ataylab bostirgan, shunday qilib u insoniyat texnologiyasining kelajagi haqida emas, balki insoniyat siyosatiga murojaat qilishi mumkin boʻlgan. Misol uchun, romanning bugungi kungacha boʻlgan asosiy tarixiy voqeasi „Butlerian jihodi“ boʻlib, unda barcha robotlar va kompyuterlar yoʻq qilingan, bu romandan ilmiy-fantastika uchun umumiy elementlarni yoʻq qilib, insoniyatga eʼtibor qaratish imkonini beradi. Dune vaqt oʻtishi bilan odamlar va ularning institutlari qanday oʻzgarishi mumkinligini koʻrib chiqan. Syfyning 2000-yilgi mini-seriali uchun Duneni moslashtirgan rejissyor Jon Harrison romanni „inson holati va uning axloqiy dilemmalari“ning universal va abadiy aksi deb atagan va u shunday deydi:

— Ko'p odamlar "Dune" ni ilmiy-fantastika deb atashadi. Men esa hech qachon bunday deb hisoblamayman . Men buni klassik hikoya an'anasidagi epik sarguzasht, Morte d'Arthur yoki har qanday Masihiy hikoyasiga o'xshamaydigan afsona va afsonalar hikoyasi deb bilaman. Bu shunchaki kelajakda sodir bo'ladi... Hikoya Herbert yozganidan ko'ra bugungi kunda ko'proq dolzarbdir. O'tgan asrning 60-yillarida bu ikki buyuk kuch uni yo'q qilgan. Bugun biz Herbertning alohida oilalar, kuch markazlari va biznes manfaatlaridan iborat koinotiga o'xshash feodal, korporatsiyalashgan dunyosida yashayapmiz, ularning barchasi bir-biri bilan bog'liq va hamma uchun zarur bo'lgan yagona mahsulot bilan birga saqlanadi[12].

Ammo Dune yumshoq va qattiq ilmiy fantastika aralashmasi deb ham ataladi, chunki „ekologiyaga eʼtibor qiyin, antropologiya va ruhiy qobiliyatlarga nisbatan esa yumshoq“[13]. Qattiq elementlarga Arrakis ekologiyasi, suspensor texnologiyasi, qurol tizimlari va ornitopterlar kiradi, yumshoq elementlar esa din, jismoniy va ruhiy tayyorgarlik, madaniyatlar, siyosat va psixologiya bilan bogʻliq masalalarni oʻz ichiga oladi[14].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „SCI FI Channel Auction to Benefit Reading Is Fundamental“. PNNonline.org (Internet Archive) (2003-yil 18-mart). — „Since its debut in 1965, Frank Herbert's Dune has sold over 12 million copies worldwide, making it the best-selling science fiction novel of all time ... Frank Herbert's Dune saga is one of the greatest 20th Century contributions to literature.“. 2007-yil 28-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 28-sentyabr.
  2. ↑ The Road to Dune (2005), p. 264, letter by Frank Herbert to his agent Lurton Blassingame outlining „They Stopped the Moving Sands.“
  3. ↑ O'Reilly, Timothy. Frank Herbert. Frederick Ungar Publishing Company, 1981 — 39 bet. 
  4. ↑ O'Reilly, Timothy. Frank Herbert. Frederick Ungar Publishing Company, 1981 — 43–45 bet. 2021-yil 1-avgustda qaraldi. 
  5. ↑ Collins, Will (September 16, 2017). „The Secret History of Dune“. Los Angeles Review of Books. October 21, 2017da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: October 20, 2017.
  6. ↑ Collins, Will (September 16, 2017). „The Secret History of Dune“. Los Angeles Review of Books. October 21, 2017da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: October 20, 2017.
  7. ↑ The Road to Dune, p. 272."…Frank Herbert toyed with the story about a desert world full of hazards and riches. He plotted a short adventure novel, Spice Planet, but he set that outline aside when his concept grew into something much more ambitious."
  8. ↑ The Road to Dune, pp. 263–264.
  9. ↑ Herbert, Brian. Dreamer of Dune: The Biography of Frank Herbert. Macmillan, 2004 — 194, 208 bet. ISBN 978-0-7653-0647-0. 
  10. ↑ DaSilva, Steve „Nobody Wanted To Publish Dune Except A Car Repair Manual Company“. Jalopnik (2021-yil 26-oktyabr). 2021-yil 26-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 27-oktyabr.
  11. ↑ Michaud, Jon (July 12, 2013). „Dune Endures“. The New Yorker. August 22, 2015da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: August 18, 2015.
  12. ↑ Stasio, Marilyn „Cover Story: Future Myths, Adrift in the Sands of Time“. The New York Times (2000-yil 3-dekabr). 2015-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 21-avgust.
  13. ↑ Gunn, James „The Readers of Hard Science Fiction“,. Hard Science Fiction. Southern Illinois University Press, 1986 — 79 bet. 
  14. ↑ Allen, L. David. Herbert's Dune and Other Works. Cliffs Notes, 1975 — 7–8 bet.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Dune_(roman)&oldid=4514505" dan olindi