Dori allergiyasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Dori allergiyasi - bu ko'pincha dori-darmonlarga qarshi allergiya bo'lib, dorining nojo`ya reaksiyasiningdir. Agar allergik reaksiyaga shubha qilinsa, tezlik bilan tez tibbiy yordamga murojaat qilish kerak.

Dori vositasida birinchi marta ta'sir qilganda allergik reaksiyasi sodir bo'lmaydi. Birinchi ta'sir qilish organizmga antigen uchun antikorlar va xotira limfotsit hujayralarini yaratishga imkon beradi. Biroq, dorilar ko'pincha allergik reaksiyalarni keltirib chiqarishi mumkin bo'lgan juda ko'p turli xil moddalarni, shu jumladan bo'yoqlarni o'z ichiga oladi. Bu preparatni birinchi marta qo'llashda allergik reaksiyaga olib kelishi mumkin. Misol uchun, qizil bo'yoqqa alergiyasi bo'lgan odamda qizil bo'yoq mavjud bo'lgan har qanday yangi doriga allergiya kuzatiladi.

Dori allergiyasi intoleransdan farq qiladi. Ko'pincha yengilroq, immunitet bilan bog'liq bo'lmagan reaksiya bo'lgan dori intoleransiyasi, oldingi ta'sirga bog'liq bo`lmaydi.

Simptomlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Preparatga yuqori sezuvchanlik reaksiyalarining belgilari allergik bo'lmagan nojo'ya ta'sirlarga o'xshash bo'lishi mumkin. Umumiy simptomlarga quyidagilar kiradi[1]:

  • Qichimali toshma
  • Qichishish
  • Toshma
  • Isitma
  • Yuzning shishishi
  • O'pka havo yo'llarining qisqa muddatli siqilishi yoki o'pka to'qimalarining uzoq muddatli shikastlanishi tufayli nafas qisilishi
  • Anafilaksi, hayot uchun xavfli bo'lgan dori reaktsiyasi (bu alomatlarning aksariyatini, shuningdek, past qon bosimini keltirib chiqaradi)
  • Ko'krak qafasidagi og'riq, nafas qisilishi, charchoq, ko'krak qafasidagi yurak urishi, engil bosh aylanishi va kamdan-kam uchraydigan dori reaktsiyasi, eozinofil miokardit tufayli hushidan ketish kabi yurak belgilari

Sabablari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dori vositalarining ba'zi toifalari boshqalarga qaraganda ko'proq dori reaksiyalariga ega. Ular orasida antiepileptiklar, antibiotiklar, antiretroviruslar, yallig`lanishga qarshi vositalari, umumiy va mahalliy anesteziklar mavjud[2].

Xavf omillari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dorilarga allergiya uchun xavf omillari preparatning tarkibiga yoki bemorning xususiyatlariga bog'liq bo'lishi mumkin. Dori-darmonga xos xavf omillari dozani, qo'llash usulini, davolash davomiyligini, preparatning doimiy ta'sirini va bir vaqtning o'zida kasalliklarni o'z ichiga oladi. Allergiyaning xavf omillari orasida yosh, jins, organizm dinamikasi, atopiya, o'ziga xos genetik polimorfizm va bir nechta bog'liq bo'lmagan omillar dorilarga (ko'p dori allergiyasi sindromi) reaksiyaga moyillik mavjudligini bildiradi[3]. Dori allergiyasi katta dozalarda va uzoq muddatli ta'sir qilishda rivojlanish ehtimoli ko'proq kuzatiladi. 

OIV va mukovitsidozi [2] kabi immunologik kasalliklari yoki Epstein-Barr virusi, CMV infektsiyasi bo'lgan odamlar dorilarga yuqori sezuvchanlik reaksiyalariga ko'proq moyil bo'ladi[2]. Bu omillar T-hujayrasini stimulyatsiya qilish chegarasini pasaytiradi[4].

Mexanizmlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dori allergiyasining paydo bo'lishining ikkita keng mexanizmi mavjud: IgE yoki IgE bo`liq bo'lmagan mexanizmlar kuzatiladi. IgE bilan bo'lgan reaksiyalarda, shuningdek, immunoglobulin E vositachiligidagi reaksiyalar sifatida ham tanilgan, dori allergenlari mast hujayralari va bazofillarga biriktirilgan IgE antikorlari bilan bog'lanadi, natijada IgE o'zaro bog'lanishi, hujayra faollashishi jarayoni oldindan hosil bo'ladi va yangi hosil bo'lgan mediatorlarning chiqarilishi kuzatiladi[5].

Ko'pgina dorilar o'z-o'zidan reaksiyaga olib kelmaydi, lekin gaptenlarning shakllanishi bilan[2].

Turlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dori vositalarga allergiya yoki yuqori sezuvchanlikni ikki turga bo'lish mumkin: tezkor reaksiyalar va kechiktirilgan reaksiyalar. Tezkor reaksiyalar qabul qilinganidan keyin bir soat ichida sodir bo'ladi va IgE vositachiligida, kechiktirilgan reaksiyalar esa allergiya bir necha soat yoki hafta o'tgach sodir bo'ladi va T-hujayra vositachiligida. Birinchi toifa asosan maxsus IgE orqali vositachilik qiladi, ikkinchisi esa maxsus T-hujayra vositachiligida. [2]

Boshqaruvi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dori-darmonlarga qarshi allergiyani davolash asosan sababchi bo`lgan dori-darmonlarni qabul qilmaslik yoki to'xtatishdan iborat[6]. Davolash asosan qo'llab-quvvatlovchi va simptomatikdir[6]. U toshmalar va qichishish kabi allergiya belgilari uchun mahalliy kortikosteroidlar va og'iz orqali qabul qilinadigan antigistaminlaridan iborat bo'lishi mumkin[6]. Yengil teri reaksiyalarini faqat antigistaminlar bilan boshqarish mumkin[6]. Biroq, antigistaminlar allaqachon mast hujayralaridan ajralib chiqqan faollashtirilgan gistaminni antagonisti qila olmaydi[7]. Dori allergiyasining og'ir holatlarida tizimli kortikosteroidlar qo'llanilishi mumkin[6]. Kortikosteroidlar 45 dan ortiq ta'sirning kechikishi bilan cheklangan paytda, ular gen modulyatsiyasi orqali harakat qiladi[7]. Agar anafilaktik shok paydo bo'lsa, infektsiya uchun epinefrin qo'llaniladi[6] [8]. Agar odamda preparatga allergiya bo'lsa va unga mos keladigan alternativa mavjud bo'lmasa, preparat bilan desensibilizatsiya qilish usuli qo'llanilishi mumkin, bunda preparat juda past dozalarda asta-sekin kiritiladi, shuning uchun dori allergiyasiga tolerantlik rivojlanadi[6].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Drug Allergy“. Mayo Clinic.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Holgate, Steven. Allergy, 4th, Elsevier Saunders — 321–330 bet. ISBN 9780723436584. 
  3. ↑ „Drug Allergy: An Updated Practice Parameter“. Qaraldi: 2013-yil 2-dekabr.
  4. ↑ Adkinson, Franklin. Middleton's allergy : principles and practice., 8, Saunders Elsevier — 1274–1295 bet. ISBN 978-0-323-08593-9. 
  5. ↑ „World Allergy Organization“. 2018-yil 27-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 25-noyabr.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 "Drug allergy". Allergy Asthma Clin Immunol 14 (Suppl 2): 60. 2018. doi:10.1186/s13223-018-0289-y. PMID 30275849. PMC 6157123. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6157123. 
  7. ↑ 7,0 7,1 "Approach to the patient with drug allergy". Immunol Allergy Clin North Am 29 (3): 405–18. August 2009. doi:10.1016/j.iac.2009.04.005. PMID 19563988. 
  8. ↑ "Epinephrine: the drug of choice for anaphylaxis-a statement of the world allergy organization". World Allergy Organ J 1 (7 Suppl): S18–26. July 2008. doi:10.1097/WOX.0b013e31817c9338. PMID 23282530. PMC 3666145. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3666145.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Dori_allergiyasi&oldid=4284650" dan olindi