Choros

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Chorosning joylashuvi.

Choros yoki Tsoros (moʻgʻ.: Цорос, xitoycha 绰罗斯) Olod va Dörbet Oyratlarining hukmron urug'i va o`tmishda butun To'rt Oyrat xonligini boshqargan qabila. Ular XVII asrda Jungʻor xonligiga asos solgan. Ularning boshliqlari o'zlarining avlodlari muqaddas daraxtdan oziqlangan yigitdan tarqalgan deb hisoblashgan.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

XIV asr oxirida oyratlar Xalxa moʻgʻullariga qarshi kuch sifatida paydo boʻldi. Toʻrt Oyratning hukmron urugʻi oʻsha vaqtda Choros edi. Ularning boshchiligida Gʻarbiy Moʻgʻullar Jungʻor xonligini tuzdilar.[1]

1455-yilda boshqa oyrat qabilalari mo'g'ul xoqoni sifatida taxtga o'tirgan Choros xoni Esen Tayshiyni taxtdan ag'darishdi. Taxminan 1620-yilda Choroslar Xalxa xoni Olton bilan bo'lgan qattiq kurashdan so'ng tarqalib ketishdi. Xalxa va janubi-g'arbiy Ichki Mo'g'ul knyazlari 1552-yildan 1628-yilgacha ularga bir necha marta bosqin uyushtirib, g'arbga ko'chib o'tishga majbur qildilar.[2] Choroslarning bir qismi Dörbet Oyrat guruhi bilan shimolga Sibirga va hozirgi Barnaulga ko`chib ketishdi. Lekin ular Xalxa xoni Oltonxonni tor-mor qildilar va 1640-yilda shimoliy xalxalar bilan ittifoq tuzdilar.

1690-yilga kelib uchta Oyrat davlati vujudga keldi: Xoshut, Qalmiq va Jungar xonligi. Choroslarning koʻpchiligi Doʻrbet va Xoʻydlar bilan Qora Irtish, Ulungʻur daryosi, Emil daryosi va Ili daryosi boʻyida joylashib, Jungʻor xonligini tashkil qilgan.[3] Jungʻor xonligini Doʻrbet va Choroslar boshqarib, xoshutlarni oʻz vatani Jungriyadan siqib chiqargan. Ular XVII asr oxirlarida taraqqiyotining eng yuqori choʻqqisiga chiqqan boʻlsa-da, Galdan Boshugtu Xonning Sin bilan urushlaridan keyin parchalana boshladi. Choroslar 1697 va 1771-yillarda mag'lubiyatga uchradilar va ular Sin sulolasi tomonidan qo'shib olindi.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. Xoyt S.K. Etnicheskaya istoriya oyratskix guruh. Elista, 2015. 199 s.
  2. Xoyt S.K. Dannye folklora dlya izucheniya putey etogeneza oyratskix grup // Mejdunarodnaya nauchnaya konferensiyasi «Setevoe vostokovedie: obrazovanie, nauka, kultura», 7-10-dekabr 2017-yil g.: materialy. Elista: Izd-vo Kalm. un-ta, 2017. s. 286-289.
  3. Fred Walter Bergholz-The partition of the steppe, p.353