Ariston Bob maqbarasi
| Ariston Bob maqbarasi | |
|---|---|
 | |
| Umumiy maʼlumot | |
| Maqomi | Davlat himoyasida |
| Manzili |
Otirar tumani, Turkiston viloyati,  Qozogʻiston |
| Balandligi | |
| Balandligi | 12 metr |
| Diametr | 35x12m (tashqi maydoni) |
| Dizayn va konstruksiya | |
| Boshqa dizaynerlar | Eskendir Xoji |
| Ariston Bob maqbarasi | |
Ariston Bob maqbarasi—qadimgi Oʻtror meʼmoriy yodgorligi. U Turkiston xalqi orasida islom targʻibotchisi Xoja Ahmad Yassaviyning ustozi Ariston Bob ota qabri ustiga qurilgan. Maqbara koridor, masjid,masjid,minora kabi alohida xonalardan iborat. Maqbaraning eng qadimgi qismi qabriston boʻlishi kerak. Hatto bugungi kunda ham zamin boshqa xonalarga qaraganda ancha baland. Qabrdagi birinchi belgi 12-asrga toʻgʻri keladi atrofida qurilgan. Qabr 14-asrda qayta tiklangan. 20-asr boshlarida Ariston Bob maqbarasi oʻlchami 35x12 m, balandligi 12 m boʻlgan kuydirilgan gʻishtdan qayta qurilib, sobiq Makkaga kirish eshigi Turkistonga, Hazrati Sultonga qaratildi. Yo‘lakning old tomoniga marmar plita qo‘yilgan va darvozaga hijriy 1327-yil, so‘nggi qurilish vaqti deb belgilangan.
Qisqacha maʼlumot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bu maqbara XII asrda yashagan diniy ko‘ruvchi Ariston Bob qabri ustiga qurilgan. Maqbaraning birinchi qurilishi XIV-XV asrlarga to‘g‘ri keladi. Oʻsha binodan uzilgan hayvonlar zanjirlari bor. XVIII asrda qadimiy qabr o‘rnida zilziladan keyin ikkita yog‘och zanjir bilan mustahkamlangan ayvonli ikki gumbazli bino qad ko‘targan. Bino 18-asrda buzib tashlangan va friz yozuvlari boʻyicha 1909-yilda qayta qurilgan. 1971-yilda masjid er osti suvlari koʻp boʻlganligi sababli buzib tashlangan va qayta qurilgan. Bino alebastr eritmasida pishirilgan gʻishtdan devorning tashqi tomoniga qurilgan. Bugungi kunda maqbara Markaziy Osiyodagi musulmonlarning eng muqaddas qadamjolaridan biri hisoblanadi. Rivoyatlarga ko‘ra, Ariston Bob Muhammad payg‘ambar (s.a.v.)ning elchisi bo‘lgan. Bir kuni Muhammad payg‘ambar shogirdlari bilan xurmo yeyayotgan edi. Idishdan qayta-qayta xurmo tushdi va Payg‘ambarimiz ichki ovozni eshitdilar: "Bu xurmo sizdan 400 yil keyin tug‘iladigan musulmon o‘g‘il Ahmad uchundir". Shunda payg‘ambar shogirdlaridan xurmoni kim yetkazishini so‘radi. Hech kim so‘ramadi. Payg‘ambar yana savol berganida, Ariston bobo: „Agar Alloh taolodan 400 yil so‘rasang, bu xurmoni egasiga yetkazaman“, dedi. Xalq rivoyatlari va yozma manbalarda („Risolai Sarem-Isfijob“ va „Kupriloza“ kitobi) sher bobo Xoja Ahmad Yassaviyning ustozi sifatida xurmo yetkazganligi aytiladi. Ayni paytda Ariston Bob qabri tepasida 30*13 metrli maqbara mavjud. Tarixiy maʼlumotlarga ko‘ra, XII-XVIII asrlarda maqbara bir necha bor qayta qurilib, rekonstruksiya qilingan. Ulug‘ avliyo va diniy ko‘ruvchi Xoja Ahmad Yassaviy 1103-yilda tug‘ilib, 1166-yilda vafot etgan.
Ariston Bob haqida afsonalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ariston Bobning vafoti Xoja Ahmad Yassaviy hikmatlarida shunday tasvirlangan: -Bobom „O‘g‘lim, yonimda tur, men o‘laman“, deganlar. Men o‘qib, jasadimni ko‘mmoqchiman. Agar menga yordam bersang, Mustafo, men kosmosga uchaman. Bobom Aryslonning soʻzlarini eshiting-tabriklayman. Yigʻladim: bolam, yoshligimni bilmayman. Seni koʻrmayapman, koʻtarolmayman. Haq Mustafoni sunnat qildimi, bilmayman. Bobom aytdilar: Oʻgʻlim, farishtalar yigʻiladi. Jabroil alayhissalom imom bo‘ldilar, unga boshqalar ham qo‘shildilar. Makoil va Isrofil uni ko‘tarib, dafn qiladilar". O‘tror hududida biz eshitgan rivoyatga ko‘ra, Aristonbob vafotidan so‘ng uning jasadi oq otga mindirilib, qo‘yib yuborilgan va ergashgan. Oq dovul shu yerga kelib tushdi.O‘sha yerda Ariston Bob dafn etilgan. "Dev qo‘shig‘i" misollaridan birida „Samarqanddagi behisob bob“, Buxorodagi „Bahouadin Nakishbent“ Boybo‘ri va Analiq qabristonlari va"Baybo‘ri uch kechani o‘tkazadi.Turkistonda Tyumen maqolasi, Sayramda sanoqsiz maqolalar bor, O‘trorda o‘ttiz bob, Ota-bobolardan so‘rasang, eng kattasi — Ariston Bob.
Azizsiz yurish, Hazrat Sulton qo‘riqxona-muzeyi saqlanayotgan Bayon qishlog‘idan kelgan bir hojining qo‘lyozmasida qiziq maʼlumot bor: Bu hikoya bizni qadimgi turkiy shamanizmga yetaklaydi. Qadimgi turklar bu qushlarni muqaddas deb bilishgan. Chunonchi, qadimgi yilnomalarda aytilishicha, qadimgi turklar Ashina qabilasi tomonidan hujumga uchrab, qirg‘in qilingan. Faqat yolgʻiz qolgan bola omon qoladi. Bolani boʻri emizgan va goʻshtni osmon olamining elchisi — qargʻa olib kelgan. Aytishlaricha, bu bola turklarning avlodi. Qozoqlar qargʻani muqaddas qush deb bilishganiga koʻplab dalillar mavjud. Qarg‘a so‘zi bilan bog‘liq quyidagi maqollar mavjud: — Qarg‘ish, qarg‘ish, qarg‘ish, — dedi chol nevaralarini erkalab. Qancha farzandingiz bor?
Tuzilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ariston Bob maqbarasi asrlar davomida turli taʼmirdan o‘tgan bino.Baʼzan Ariston Bob XI-XII asrlarda yashagan, uning maqbarasi Ariston Bob vafotidan keyin ko‘p o‘tmay qurilgan, deyishadi.Biroq hozirgi maqbarada XII asrga oid belgilar yo‘q.Shu bilan birga,Islom dini dastlab qabr ustiga tom yopishni taqiqlaganini ham yodda tutishimiz kerak.Shu nuqtai nazardan qaraganda,Ariston Bob binosi XII asrda mavjud bo‘lmagan bo‘lishi mumkin. A.Cherkasov asarlarida Ariston bob maqbarasi avliyo va uning shogirdlari yotgan ikki xonadan hamda uning oldidagi shiypondan iborat bo‘lganini yuqorida aytib o‘tgan edik.Ularning dizayni XIV asr qurilishiga toʻgʻri keladi.Shu bilan birga, mutaxassislar shiypon ustunlari XIV asr oxiri XV asrning boshlarida qurilganini aytishadi.Boshqacha aytganda, qabristonning zamonaviy Ariston bob qurilish majmuasidagi qismi eng qadimiy hisoblanadi.Qolaversa, xalq orasida shunday bir rivoyat ham bor:"Xo‘ja Ahmad maqbarasi devorlari qurilayotgan kechada bahaybat yashil ho‘kiz o‘z shoxlari bilan devorlarni qulatdi.Binoning devorlari tiklanib, gumbazlari qurilgach, yana xuddi shunday holat takrorlanib, hamma narsa tom uyumiga aylanib ketdi.Bu masala Amir Temirni juda tashvishga solgan.Tushida falaj bo‘lib, vahiy ko‘rib,Xoja Ahmadning birinchi ustozi Ariston Bob qabri ustiga qabr o‘rnatishni buyurganligini aytadi.Bu talab bajarilgandan keyingina Amir Temir Turkistondagi qurilishini muvaffaqiyatli yakunlaydi".Ariston bob qabristonining qavati boshqa xonalarga qaraganda ancha baland.Vertikal koʻtarilgan devorlar meʼmorchilikda „yelkan“ deb nomlangan ortiqcha oro bermay egilgan gumbazga bir xil balandlikda egiladi.Gumbaz keng va baland.Qabristonga kirish g‘arb tarafdan, aniqrog‘i Makka tomon.Bu muqaddas qabrlarga sig‘inishning musulmon qoidalari bilan bog‘liq:hojining yuzi sag‘onaga, orqa tomoni esa qiblaga qaragan bo‘lishi kerak edi.Uning uzunligi 3 m. 90 sm, kengligi 1 m. 30 sm, balandligi 1 m. 20 sm. 5,4 m x 5,4 m oʻlchamdagi stacked.Xonada uchta qabr bor.U ham baland gumbaz bilan qoplangan. Biroq gumbazning ichki qismi alebastr bilan ishlangan va geometrik naqshlar o‘yilgan. Avliyoning kirish eshigining ikki tomonida ikkita qabr bor. Mash’alchilar ularni Lashin bob, Qarg‘a bob deb ataydilar. Ular avliyoning qabridan ancha kichikroq edi. Lashin bob qabrining oʻlchami 1,63 m x 0,92 m, Qargʻa bobning oʻlchami 1,70 m x 0,90 m. Bu qabristonlar janubi-g‘arbiy tomondan bir necha xonalar bilan bog‘langan. Ikki qanotni birlashtiruvchi yo‘lak bor. U odatdagi chodirlardan farq qiladi, u butunlay keramikadan yasalgan va tomi egilgan. Uning oʻlchamlari 7,60 m x 4,35 m. Qabristonlarning yo‘laklari sopoldan, masjid ko‘proq g‘ishtdan, tom yopish uchun yog‘ochdan keng foydalanilgan. Masjid oʻrtasida. V. Konstantinovaning loyihasiga koʻra, oltita yogʻoch ustun bor edi. Ular qor bilan qoplangan va yogʻoch gumbazga ega. Masjid devorida Makka tomon yoʻnalishni koʻrsatuvchi mehrob bor.
Tadqiqot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ariston bob yodgorligi sifatida tanilgan mazorlar Qirg‘izistonning O‘sh viloyatida joylashgan.Biroq qirgʻizlarning diniy eʼtiqodlarini oʻrgangan olim S.M.Abramzonning yozishicha, mahalliy aholi bu yerda dafn etilgan Ariston Bobni qalmoqlarga qarshi kurashgan qahramon sifatida taniydi.Boshqacha aytganda, o‘shlik Ariston bobo XVII-XVII asrlarda yashagan.Ilmiy adabiyotlarda Ariston Bob qabri boshidagi bino birinchi marta 1898-yilda tilga olingan.Bu haqda I.T.Poslavskiyning „O‘tror shahri xarobalari“ maqolasida qayd etilgan.1903-yilda Turkiston arxeologiyasi havaskorlar to‘garagi aʼzosi A.Cherkasovning O‘tror tepaligiga tashrifi haqidagi maʼruzasida maqbara haqida so‘z boradi. A.Cherkasov uzoq xonadagi Ariston bobo qabrini ko‘rib hayratda qoladi:Bunday oʻsish, shayxning soʻzlariga koʻra, yetib keldi va avliyoning oʻzi … ".A.Cherkasov maʼlumotlari keyinchalik rus va fransuz tillarida nashr etilgan. I.A.Kastenyening „Qirg‘iz dashti va Orenburg o‘lkasining antik davri“ asarida ham takrorlanadi.Uzoq tanaffusdan so‘ng 1950-yilda Ariston Bob maqbarasining ilmiy tavsifi nashr etildi. V.V.Konstantinovaning „Sirdaryoning oʻrta oqimidagi ayrim meʼmoriy yodgorliklar“ maqolasida eʼlon qilingan. 1987 yilda „Taʼlim va mehnat“da M. Sembinning maqbara haqidagi maqolasi chop etildi. M. Sembin Arystan bab haqidagi maqolada O. Dastanovning „Muqaddas zamin haqidagi haqiqat“ kitobida yozilishicha, Ariston Bob maqbarasi meʼmori toshkentlik Aleksandr hoji boʻlgan. "Bu qayta qo‘shiq aytish, mashq qilish yoki sheʼriy ilhom va qo‘shiq tanlovi edi. . . ", — dedi M. Auezovning soʻzlari meʼmor Aristan Bobga xosdir.
XXI asrda Ariston Bob maqbarasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ikki yil avval yangi meʼmoriy majmua sharoitida jahonga mashhur „Aristan bob“ maqbarasi qurilishi boshlangan edi. Muallif taniqli davlat va jamoat arbobi, muhandis-olim, taniqli filantrop Asqar Quliboyevdir.Asqar Oltinbekovich bir paytlar xalq manfaati uchun maʼnaviy qadriyatlarni qaror toptirishni orzu qilgan.Bugungi kunda Qozog‘istonning jon boyliklarini rivojlantirishga Asqar Quliboyev va uning o‘g‘illari katta hissa qo‘shganini taʼkidlash joiz.Prezident A.Nazarboyevning o‘zi „Madaniy meros“ dasturini davlat darajasida amalga oshirish tashabbusi bilan chiqdi va amalga oshirmoqda. [1][2][3][4][5]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Qazaq mәdenietі. Ensiklopediyaliq aniqtamaliq. Almati: „Aruna Ltd.“ JShS, 2005 ISBN 9965-26-095-8
- ↑ Qoja Axmet Yasaui. Qiriq xikmet. Tүrkіstan. 1991, 33b.
- ↑ Poslavskiy I.T. Razvalini goroda Otrara // Protokoli zasedaniy i soobщeniyaya chlenov Turkestanskogo krujka lyubiteley arxeologii. God ІІІ. Tashkent. 1898, s. 237.
- ↑ Cherkasov A. poezdka na razvalini Otrara // Protokoli zasedanii i soobщeniya chlenov Turkestanskogo krujka lyubiteley arxeologii. ҮІІІ. Tashkent. 1903, s. 72.
- ↑ Konstantinova V.V. nekotorie arxitekturnie pamyaniki po srednemu techeniyu r. Sirdari // Izvesttiya AN KAZ.SSR.Seriya arxitekturnaya, vip. 2, 1950,s .37-41.