Alfa-zarrachalar spektroskopiyasi

Alfa-spektrometriya (shuningdek , alfa (-zarracha) spektroskopiyasi sifatida ham tanilgan) alfa-emitter boʻlgan radioaktiv nuklid tomonidan chiqarilgan alfa zarrachalarining energiyasini miqdoriy oʻrganishdir.

Chiqarilgan alfa zarralari mono-energetik (yaʼni beta-parchalanish kabi energiya spektri bilan chiqarilmagan) boʻlgani uchun energiyalari koʻpincha parchalanishdan farq qiladi, ular qaysi radionukliddan kelib chiqqanligini aniqlash uchun ishlatilishi mumkin.

Chiqarilgan alfa zarralari mono-energetik (ya'ni beta-parchalanish kabi energiya spektri bilan chiqarilmagan) bo'lgani uchun energiyalari ko'pincha parchalanishdan farq qiladi, ular qaysi radionukliddan kelib chiqqanligini aniqlash uchun ishlatilishi mumkin.^[1]

Alfa-spektrometrlar — radioaktiv yadrolar chiqarayotgan alfa (a)-zarralar energiyasini oʻlchaydigan asbob. Ishlash tarzi a-zarralarning magnitik tahliliga (magnit A.-s.) yoki ularning ionlovchi taʼsirlarini tadqiq qilishga (ionlash kamerasi) asoslangan. a-zarralarning energetik spektri (na-fis strukturasi)ni oʻrganish yadro fi-zikasida katta ahamiyatga ega. Spektrlar yadroning energetik sathlari toʻgʻrisida maʼlumot beradi. Odatda, mahsul yadroning energetik sathlari bir-biriga yaqin boʻladi. Masalan, Ra226 yadrosining ik-kinchi va uchinchi uygʻongan holati ener-giyalari farqi 20-43 keV. Shuning uchun a-spektrometrlarning energetik sathlar bir-biriga yaqin boʻlgan guruhlarini aj-rata olish qobiliyati katta boʻlishi ke-rak. Hozirgi zamon magnit a-spektrometri energetik sathlar farqi 0,07% boʻlgan chiziqlarni ajrata oladi.

Eksperimental usullar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Metall diskka bir tomchi sinov eritmasini qo'yish odatiy holdir, keyin diskda bir xil qoplama hosil qilish uchun quritiladi. Keyinchalik bu sinov namunasi sifatida ishlatiladi. Agar diskda hosil bo'lgan qatlamning qalinligi juda qalin bo'lsa, spektrning chiziqlari pastroq energiyaga qadar kengaytiriladi. Buning sababi shundaki , alfa zarralari energiyasining bir qismi faol material qatlami orqali harakatlanayotganda yo'qoladi.^[2]

Suyuqlik sintilatsiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Muqobil usul - suyuqlik sintilatsiyasini hisoblash (LSC) dan foydalanish, bu erda namuna to'g'ridan-to'g'ri sintillash kokteyli bilan aralashtiriladi. Shaxsiy yorug'lik emissiya hodisalari hisoblanganda, LSC asbobi radioaktiv parchalanish hodisasi uchun yorug'lik energiyasi miqdorini qayd qiladi. Suyuqlik sintilatsiyasini hisoblash yo'li bilan olingan alfa spektrlari LSC usulining ikkita asosiy ichki cheklovlari tufayli kengayadi: (1) tasodifiy söndürme radioaktiv parchalanishda chiqariladigan fotonlar sonini kamaytiradi va (2) chiqarilgan fotonlar so'rilishi mumkinligi sababli. bulutli yoki rangli namunalar bo'yicha ( Lambert-Beer qonuni ). Suyuq ssintilatsiya spektrlari diskda yotqizilgan faol moddaning qatlami juda qalin bo'lganda, namuna tomonidan alfa-zarrachalarning yutilishi natijasida yuzaga keladigan buzilishdan ko'ra, Gauss kengayishiga duchor bo'ladi.

Alfa spektrlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

To'rt izotop uchun alfa energiyasiga qarshi intensivlik, chiziq kengligi tor va nozik tafsilotlarni ko'rish mumkinligiga e'tibor bering.

To'rtta izotop uchun alfa energiyasiga qarshi intensivlik, chiziq kengligi keng va ba'zi nozik tafsilotlarni ko'rish mumkin emasligiga e'tibor bering. Bu tasodifiy ta'sirlar alfa parchalanishida hosil bo'ladigan ko'rinadigan fotonlar sonining o'zgarishiga olib keladigan suyuqlik sintilatsiyasini hisoblash uchundir.

Chapdan o'ngga cho'qqilar ²⁰⁹ Po, ²³⁹ Pu, ²¹⁰ Po va ²⁴¹ Am bilan bog'liq. ²³⁹ Pu va ²⁴¹ Am kabi izotoplarning bir nechta alfa chizig'iga ega bo'lishi (qizi) yadro turli xil diskret energiya darajalarida bo'lishi mumkinligini ko'rsatadi.

Kalibrlash: MCA energiyada ishlamaydi, kuchlanishda ishlaydi. Energiyani kuchlanish bilan bog'lash uchun aniqlash tizimini kalibrlash kerak. Bu erda detektor ostiga ma'lum energiyaning turli xil alfa chiqaradigan manbalari joylashtirilgan va to'liq energiya cho'qqisi qayd etilgan.

Yupqa plyonkalar qalinligini o'lchash: radioaktiv manbalardan alfa zarrachalarining energiyalari yupqa plyonkalardan o'tishdan oldin va keyin o'lchanadi. Farqni o'lchash va SRIM yordamida biz yupqa plyonkalarning qalinligini o'lchashimiz mumkin.

Alfa yemirilish kinematikasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Parchalanish energiyasi Q ( reaksiyaning Q-qiymati deb ham ataladi) massaning yo'qolishiga to'g'ri keladi.

Alfa-parchalanish yadro reaktsiyasi uchun:<math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><semantics><mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"><mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"><mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"><mmultiscripts><mtext> ${\ce {^{A}_{Z}P -> ^{(A-4)}_{(Z-2)}D + \alpha}}$ </mtext><mtext> ${\ce {^{A}_{Z}P -> ^{(A-4)}_{(Z-2)}D + \alpha}}$ </mtext><mtext> ${\ce {^{A}_{Z}P -> ^{(A-4)}_{(Z-2)}D + \alpha}}$ </mtext></mmultiscripts><mo stretchy="false"> ${\ce {^{A}_{Z}P -> ^{(A-4)}_{(Z-2)}D + \alpha}}$ </mo><mmultiscripts><mtext> ${\ce {^{A}_{Z}P -> ^{(A-4)}_{(Z-2)}D + \alpha}}$ </mtext><mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"><mo stretchy="false"> ${\ce {^{A}_{Z}P -> ^{(A-4)}_{(Z-2)}D + \alpha}}$ </mo><mtext> ${\ce {^{A}_{Z}P -> ^{(A-4)}_{(Z-2)}D + \alpha}}$ </mtext><mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"><mo> ${\ce {^{A}_{Z}P -> ^{(A-4)}_{(Z-2)}D + \alpha}}$ </mo></mrow><mn> ${\ce {^{A}_{Z}P -> ^{(A-4)}_{(Z-2)}D + \alpha}}$ </mn><mo stretchy="false"> ${\ce {^{A}_{Z}P -> ^{(A-4)}_{(Z-2)}D + \alpha}}$ </mo></mrow><mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"><mo stretchy="false"> ${\ce {^{A}_{Z}P -> ^{(A-4)}_{(Z-2)}D + \alpha}}$ </mo><mtext> ${\ce {^{A}_{Z}P -> ^{(A-4)}_{(Z-2)}D + \alpha}}$ </mtext><mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"><mo> ${\ce {^{A}_{Z}P -> ^{(A-4)}_{(Z-2)}D + \alpha}}$ </mo></mrow><mn> ${\ce {^{A}_{Z}P -> ^{(A-4)}_{(Z-2)}D + \alpha}}$ </mn><mo stretchy="false"> ${\ce {^{A}_{Z}P -> ^{(A-4)}_{(Z-2)}D + \alpha}}$ </mo></mrow></mmultiscripts><mo> ${\ce {^{A}_{Z}P -> ^{(A-4)}_{(Z-2)}D + \alpha}}$ </mo><mi> ${\ce {^{A}_{Z}P -> ^{(A-4)}_{(Z-2)}D + \alpha}}$ </mi></mrow></mstyle></mrow><annotation encoding="application/x-tex"> </annotation></semantics></math> ${\ce {^{A}_{Z}P -> ^{(A-4)}_{(Z-2)}D + \alpha}}$ </img> , (bu erda P - asosiy nuklid va D - qizi).

$Q{_{\alpha }}=(m_{P}-m_{D}-m_{\alpha })\ c^{2}$ , yoki ko'proq ishlatiladigan birliklarni qo'yish uchun: Q (M eV ) = -931,5 D M ( Da ), (bu erda D M = SM _mahsulotlar - SM _reaktivlari ).^[3]

Hosil bo'lgan qiz nuklid va alfa zarrachalari o'zlarining asosiy holatida bo'lganda (alfa-parchalanish uchun umumiy), umumiy parchalanish energiyasi kinetik energiya (T) bo'yicha ikkalasiga bo'linadi:

$Q_{\alpha }=T_{\alpha }+T_{D}$

T ning o'lchami mahsulotlar massalarining nisbatiga bog'liq va impulsning saqlanishi tufayli (parchalanish momenti = 0) buni hisoblash mumkin:

$p_{\alpha }+p_{D}=0$

$T=0.5mv^{2}$ va $p=mv$ , $\therefore p={\sqrt {2mT}}$

${\textstyle {\begin{aligned}{\sqrt {2m_{\alpha }T_{\alpha }}}&=-{\sqrt {2m_{D}T_{D}}}\\[4pt]2m_{\alpha }T_{\alpha }&=2m_{D}T_{D}\\[4pt]{\frac {m_{\alpha }}{m_{D}}}T_{\alpha }&=T_{D}\end{aligned}}}$

${\begin{aligned}Q_{\alpha }&=T_{\alpha }+{\frac {m_{\alpha }}{m_{D}}}T_{\alpha }\\[4pt]&=T_{\alpha }{\bigg (}1+{\frac {m_{\alpha }}{m_{D}}}{\bigg )}\\[4pt]&=T_{\alpha }{\bigg (}{\frac {m_{D}}{m_{D}}}+{\frac {m_{\alpha }}{m_{D}}}{\bigg )}\\[4pt]&=T_{\alpha }{\bigg (}{\frac {m_{D}+m_{\alpha }}{m_{D}}}{\bigg )}\\[4pt]\end{aligned}}$

$\therefore T_{\alpha }={\frac {m_{D}}{m_{P}}}Q_{\alpha }$

Alfa zarrasi yoki ⁴ He yadrosi ayniqsa kuchli bog'langan zarradir. Bu nuklonga bog'lanish energiyasi A=56 ga yaqin maksimal qiymatga ega bo'lishi va og'irroq yadrolar uchun muntazam ravishda kamayib borishi bilan birgalikda A>150 bo'lgan yadrolar alfa zarrachalarini chiqarish uchun ijobiy Q _a -qiymatlariga ega bo'lgan vaziyatni yaratadi.

Masalan, eng og'ir tabiiy izotoplardan biri,<math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><semantics><mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"><mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"><mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"><mmultiscripts><mtext> ${\ce {^238U -> ^234Th + ^4He}}$ </mtext><mn> ${\ce {^238U -> ^234Th + ^4He}}$ </mn></mmultiscripts><mo stretchy="false"> ${\ce {^238U -> ^234Th + ^4He}}$ </mo><mmultiscripts><mtext> ${\ce {^238U -> ^234Th + ^4He}}$ </mtext><mn> ${\ce {^238U -> ^234Th + ^4He}}$ </mn></mmultiscripts><mo> ${\ce {^238U -> ^234Th + ^4He}}$ </mo><mmultiscripts><mtext> ${\ce {^238U -> ^234Th + ^4He}}$ </mtext><mn> ${\ce {^238U -> ^234Th + ^4He}}$ </mn></mmultiscripts></mrow></mstyle></mrow><annotation encoding="application/x-tex"> </annotation></semantics></math> ${\ce {^238U -> ^234Th + ^4He}}$ </img> (to'lovlarni hisobga olmaganda):

Q _a = -931,5 (234,043 601 + 4,002 603 254 13 - 238,050 788 2) = 4,2699 MeV ^[4]

E'tibor bering, parchalanish energiyasi alfa-zarracha va og'ir ortga qaytuvchi qiz o'rtasida taqsimlanadi, shunda alfa zarrasining kinetik energiyasi (T _a ) biroz kamroq bo'ladi:

T _a = (234,043 601 / 238,050 788 2) 4,2699 = 4,198 MeV, (esda tuting, bu ^{238 g} U dan ^{238 g} gacha bo'lgan Th reaktsiyasi uchun, bu holda 79% dallanma nisbati mavjud). Orqaga qaytuvchi ²³⁴ Th qiz yadrosining kinetik energiyasi T _D = (m _a / m _P ) Q _a = (4,002 603 254 13 / 238,050 788 2) 4,2699 = 0,0718 MeV yoki 71,8 keV dan kichikroq, qaysi biri undan kattaroqdir. kimyoviy bog'lanishlarga qaraganda (<10 eV), ya'ni qiz nuklid ota-onasi bo'lgan har qanday kimyoviy muhitdan ajralib chiqadi.

Qaytish energiyasi, shuningdek, alfa-spektrometrlarning past bosim ostida ishlagan holda, juda past bosimda ishlamasligining sababidir, shunda havo orqaga qaytgan qizning asl alfa-manbadan butunlay chiqib ketishini to'xtatishga yordam beradi va agar bo'lsa, jiddiy ifloslanish muammolarini keltirib chiqaradi. qizlarning o'zlari radioaktivdir.^[5]

Qa-qiymatlari odatda atom sonining ortishi bilan ortadi, ammo qobiq effektlari tufayli massa yuzasining o'zgarishi tizimli o'sishni bartaraf qilishi mumkin. A = 214 yaqinidagi o'tkir cho'qqilar N = 126 qobiqning ta'siridan kelib chiqadi.

↑ Siegel. „Nuclear decays“. Physics Department at Cal Poly Pomona (2021-yil 29-mart). 2018-yil 13-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
↑ Vajda, Nora; Martin, Paul; Kim, Chang-Kyu (2012), „Alpha Spectrometry“, Handbook of Radioactivity Analysis (inglizcha), Elsevier, 380–381-bet, doi:10.1016/b978-0-12-384873-4.00006-2, ISBN 978-0-12-384873-4, qaraldi: 2021-03-29
↑ Choppin, Gregory R.. Radiochemistry and nuclear chemistry, Gregory R. Choppin, Jan-Olov Liljenzin, Jan Rydberg, 3rd, Woburn, MA: Butterworth-Heinemann, 2002 — 62 bet. ISBN 978-0-08-051566-3. OCLC 182729523.
↑ „Livechart – Table of Nuclides – Nuclear structure and decay data“. nds.iaea.org. Qaraldi: 2021-yil 31-mart.
↑ Sill, Claude W.; Olson, Dale G. (1970-11-01). „Sources and prevention of recoil contamination of solid-state alpha detectors“. Analytical Chemistry (inglizcha). 42-jild, № 13. 1596–1607-bet. doi:10.1021/ac60295a016. ISSN 0003-2700.

Ushbu maqola Mirzo Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Milliy universitieti Fizika fakulteti talabasi Aminov Islom tomonidan Wikita'lim loyihasi doirasida ingliz tilidan tarjima qilindi.

[1] Siegel. „Nuclear decays“. Physics Department at Cal Poly Pomona (2021-yil 29-mart). 2018-yil 13-aprelda asl nusxadan arxivlangan.

[2] Vajda, Nora; Martin, Paul; Kim, Chang-Kyu (2012), „Alpha Spectrometry“, Handbook of Radioactivity Analysis (inglizcha), Elsevier, 380–381-bet, doi:10.1016/b978-0-12-384873-4.00006-2, ISBN 978-0-12-384873-4, qaraldi: 2021-03-29

[3] Choppin, Gregory R.. Radiochemistry and nuclear chemistry, Gregory R. Choppin, Jan-Olov Liljenzin, Jan Rydberg, 3rd, Woburn, MA: Butterworth-Heinemann, 2002 — 62 bet. ISBN 978-0-08-051566-3. OCLC 182729523.

[4] „Livechart – Table of Nuclides – Nuclear structure and decay data“. nds.iaea.org. Qaraldi: 2021-yil 31-mart.

[5] Sill, Claude W.; Olson, Dale G. (1970-11-01). „Sources and prevention of recoil contamination of solid-state alpha detectors“. Analytical Chemistry (inglizcha). 42-jild, № 13. 1596–1607-bet. doi:10.1021/ac60295a016. ISSN 0003-2700.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]