Al-Mshatta qasri
| Qasr Mushatta | |
|---|---|
قصر المشتى | |
 The façade of Qasr Mushatta now in the Pergamon Museum, Berlin | |
| Umumiy maʼlumot | |
| Turi | palace |
| Meʼmoriy uslubi | Umayyad |
| Joylashuvi | Jordan, near Queen Alia International Airport |
| Koordinatalar | 31°44′15″N 36°0′37″E / 31.73750°N 36.01028°E G OKoordinatalari: 31°44′15″N 36°0′37″E / 31.73750°N 36.01028°E G O |
| Mijoz | Caliph Al-Walid II |
| Texnik holati | |
| Binoning ichki maydoni | 144 x 144 meters |
| Al-Mshatta qasri | |
Mushatta qasri (arabcha: قصر المشتى , „Qishki saroy“) — umaviylar qishki saroyi vayronalari boʻlib, ehtimol xalifa Al-Valid II tomonidan qisqa muddatli (743-744) hukmronligi davrida qurilgan. Xarobalar taxminan, Iordaniya, Amman shahridan 30 km janubda, Qirolicha Alia xalqaro aeroportidan shimolda joylashgan. Iordaniya va Janubiy Levant mintaqasida birgalikda choʻl qal'alari sifatida tanilgan qal'alar, saroylar va karvonsaroylarning bir qismidir. Vayronalarning koʻp qismini hali mavjud boʻlsa-da, saroyning eng ajoyib qismi, uning jabhasi olib ketilgan va Berlindagi Pergamon muzeyida koʻrgazmaga qoʻyilgan.
Arxitekturasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Mushatta qasri xarobalari 25 ta minoradan iborat tashqi devor bilan oʻralgan kvadrat toʻsiqdan iborat. Uning ichki maydoni uchta teng uzunasıga chiziqlarga boʻlingan, ulardan faqat markaziy qismi maʼlum darajada tugallangan. Ushbu markaziy chiziq uchta asosiy elementni oʻz ichiga oladi: uning janubiy tomonida K. A. C Creswell. „Gateway Block“ deb atagan joy, undan keyin shimolga ziyofat zali qanotiga olib boradigan katta markaziy hovli joylashgan. Gateway Block faqat kichik hovli atrofida nosimmetrik tarzda joylashtirilgan bir nechta xonalarning poydevoridan iborat. Xonalar orasida janubiy devoridagi Makkaga qaragan konkav mehrobli kichik masjid bor.
Katta markaziy hovlining markazida toʻrtburchaklar shaklidagi hovuz bor edi. Kresvell tomonidan „Asosiy bino“ deb nomlangan ziyofat zali qanoti toʻsiqning shimoliy qismining markazida joylashgan boʻlib, u saroyning toʻliq qurilgan yagona qismi edi. U taxt xonasiga olib boradigan bazilika shaklidagi zaldan (ustunlar bilan ajratilgan uchta gumbazli yoʻlak) iborat. Taxt xonasi trikonx shaklida ("uchlik eyvan "), markaziy konchda bir paytlar gʻishtli gumbaz bilan qoplangan taxt joylashgan. Qabulxona qanotining yon xonalari arabcha buyut, koʻplik bayt deb ataladigan,[1][2][3] bochkali tonozli va yashirin havo oʻtkazgichlari orqali ventilyatsiya qilingan toʻrtta turar joyga birlashtirilgan.
Mshattaning eng mashhur qismi- bu oʻyilgan friz boʻlib, u janubiy jabhaning bir qismini, kirish eshigining ikki tomonini bezab turibdi. Shunisi eʼtiborga loyiqki, butun jabha friz bilan bezatilgan emas, balki uning markaziy uchdan bir qismigina bezatilgan boʻlib, u xalifaga tegishli boʻlgan majmuaning asosiy chizigʻiga toʻgʻri keladi va yakunlanishiga yaqin boʻlgan yagona qism[4]. Friz klassik va sosoniy bezak elementlarining oʻziga xos uygʻunligi tufayli olimlar uchun katta ahamiyatga ega boʻlib, toʻlaqonli islom sanʼatining rivojlanishiga olib kelgan sharq-gʻarb arxitktura birlashmasining dastlabki namunasi hisoblanadi. Fasadning bezatilgan qismining koʻp qismi olib tashlangan boʻlsa-da, strukturaning qolgan qismini hali ham joyida turibdi. Lekin dabdabali bezak sxemalari saqlanib qolgan.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Suriya, Iordaniya, Isroil, Falastinning Gʻarbiy Sohilida va Livanda Umaviylar sulolasidan qolgan, " choʻl qalʻalari " deb ataladigan bir qancha qalʻalar va saroylar mavjud. Al-Mshatta qasri eng katta namunalardan biridir. Ular bir qator vazifalarga ega boʻlgan joy boʻlgan koʻrinadi. Ehtimol mahalliy hududni siyosiy va harbiy nazorat qilish va ov qilish paytida yashash joyi.
1964-yilda Mshattada Sulaymon ibn Kayson tomonidan yozilgan yozuvli gʻisht topildi. Kaysan eramizdan avvalgi 730-750 yillarda yashaganligi maʼlum boʻlib, bu qurilishni xalifa Al-Valid II topshirgan degan nazariyaga qoʻshimcha dalil beradi. U 743-750 yillar oraligʻidagi xalifaning toʻrtta qisqa hukmronligidan birinchisi boʻlib, shundan soʻng Abbosiylar sulolasi hokimiyat tepasiga keldi va poytaxtni Damashqdan, saroy yaqinidagi Bagʻdodga koʻchirdi .
Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]
-
Fasad orqasidan ko'rinishi, 2008-yil -
-
Tashqi devor qismi, minoralar bilan -
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Choʻl qal'alari
- Oʻrta asr arab va gʻarbiy Yevropa gumbazlari tarixi
- Islom san'ati
- Islom arxitekturasi
- Iordaniya san'ati
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Andrew Petersen. Dictionary of Islamic Architecture. London: Routledge, 2002 — 140 bet. ISBN 0-415-06084-2. 2015-yil 26-dekabrda qaraldi.
- ↑ „Mshatta Palace, Jordan; 743-744 CE“. MuslimHeritage.com. The Foundation for Science, Technology and Civilisation (FSTC) (20-aprel 2005-yil). Qaraldi: 26-dekabr 2015-yil.
- ↑ „Mshatta Palace“. www.qantara-med.org. Qantara Mediterranean Heritage. 2016-yil 5-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26-dekabr 2015-yil.
- ↑ Robert Hillenbrand, Islamic Art and Architecture, Thames and Hudson, London, 1999
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Qasr Mushattaning YuNESKOning Jahon merosi maqomi
- Rasmlar va arxitektura rejalari bilan Qasr Mushatta uchun Archnet kirish
- Qasr al-Mshatta fotosuratlari, Amerika tadqiqot markazi
- Manar al-Atar foto arxividagi Qasr al-Mshatta suratlari