Kontent qismiga oʻtish

Afg’oniston ommaviy axborot vositalari

Ishorat qoʻshish
Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Afgʻoniston ommaviy axborot vositalari – Axborot va Madaniyat vazirligi (MOIC) tomonidan nazorat qilinadi va radioeshittirish, raqamli va poligrafiyani oʻz ichiga oladi[1]. U asosan davlatning rasmiy tillari boʻlgan dari va pashtu tillarida olib boriladi. 2019-yilda Afgʻonistonda 107 dan ortiq telekanal va 284 radiostantsiya, jumladan 100 dan ortiq bosma nashrlar va 1800 dan ortiq onlayn ommaviy axborot vositalari borligi xabar qilingan edi[2]. 2021-yilda Afgʻoniston Islom Amirligi (IEA) qaytganidan soʻng, mamlakatda ommaviy axborot vositalari sezilarli darajada kamayib ketishidan xavotir paydo boʻldi[3]. Facebook, Instagram, TikTok, Twitter, YouTube va boshqa shu kabi onlayn platformalar yordamida raqamli ommaviy axborot vositalari soni muttasil ortib bormoqda. IEA matbuot kotibi Zabihulloh Mujohid ommaviy axborot vositalari shariat va milliy manfaatlarga mos kelishini taklif qildi[4].

Media tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mahmud Tarziy afgʻon jurnalistikasining kashshofi hisoblanadi.

Birinchi gazeta "Shams-ul-Nahar شمس النهارl 1873-yilda Sher Ali Xon hukmronligi davrida nashr etilgan[5]. Boshqa gazetada Siraj-ul-Akhbar سراj el-اخبار (Xabarlar chiroqlari) dastlab 1906-yil 11-yanvarda nashr etilgan. Abdul-Rauf muharriri sifatida ishlagan. Bu birinchi va yagona fors tilidagi gazeta boʻlib, nashrdan soʻng u nashr etilishni toʻxtatgan. 1911-yil oktyabr oyida gazetaning muharriri va egasi Mahmud Tarzi tomonidan qayta tiklandi. Mahmud Tarzi afgʻon jurnalistika kashshofi sifatida tanilgan.1916-yilda u shunday yozgan: „Siraj Al Akhbar ingliz, rus, fransuz, italyan, nemis, xitoy yoki yapon nashri emas. Bu musulmon gazetasi va shu jihatdan, u aniq ravishda afgʻon gazetasi hisoblanadi. Nima deyishsa ham, nima deb baqirishsa ham, afgʻon nuqtai nazaridan va afgʻon milliy qadr-qimmatining namunasidir“. 1919-yilda Shoh Amanullah Xon davrida Aman-i-Afgʻon (Afgʻon tinchligi) Siraj al-Akhbar hukumat organi tomonidan nashr etilgan va bir nechta kichik xususiy jurnallar esa turli vazirliklar ostida nashr etila boshlangan[6]. Ushbu rivojlanishlar bilan birga, 1925-yilda Kabul radiosi televideniyesi efir uzatishni boshladi. Bu mamlakatda ommaviy axborot vositalarining yangi davrini ochib berdi[6]. Afgʻonistonning 1964-yilgi Konstitutsiyasi va 1965-yilgi Matbuot qonuni matbuot erkinligini tegishli xulq-atvor chegarasida taʼminlagan. 1960-yillarda dunyo boʻylab, shu jumladan rivojlanayotgan mamlakatlarning koʻpchiligida televizion xizmatlarining tez oʻsishi kuzatildi. Afgʻonistonning oʻquv va oʻqish darajasini yaxshilash uchun Afgʻonistondagi Televiziyaning konseptual asoslari va dastlabki ishga tushirish uchun maxsus texnik tavsiyalar birinchi marta 1967-yilda Nyu-York universitetidagi oʻz akademik ishlarida milliy ertalablik gazetasining bosh muharriri Doktor Hafiz Sahar tomonidan chop etilgan[7][8]. 1978-yilgacha, 1970-yillarda siyosiy holatlar tufayli Yaponiyaning yordami yordamida birinchi telekanal Kabulda ishga tushirilgan. Matbuot hukumatdan mustaqil edi. Ammo davlat va konstitutsiyaviy monarxiya, Islom va jamoat tartibining manfaatlarini himoya qilish vazifasini bajarayotgan edi. Afgʻoniston jurnalistikasining rivojlanishi va rivojlanish tarixi 1950-yillardan 1970-yillarni qamrab oladi va ushbu davr cheklanganligicha qolgan.

1950-yillarda Kobul radio uzatgichidagi markaziy boshqaruv paneli. Transmitter Janubiy Afrika va Indoneziya kabi uzoq davlatlarga eshitilishi mumkin boʻlgan.

Qirol Zohirshoh hukumati 1973-yilda amakivachchasi Dovud Xon tomonidan davlat toʻntarishi natijasida agʻdarilganida, taxminan 19 gazeta yopildi va ommaviy axborot vositalari qattiq cheklovlarga duchor boʻldi va nisbiy erkinlik davri tugadi[9]. Birinchi rangli televizion eshittirish 1978-yilda paydo boʻlgan 1979-yildan 1992-yilgacha Afgʻoniston Demokratik Respublikasi davrida ommaviy axborot vositalari sovet taʼsiri ostida oʻtgan[9][10].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Farahi Says MoIC Responsible for Addressing Issues Faced by Media“. TOLOnews (2023-yil 25-yanvar). Qaraldi: 2023-yil 12-fevral.
  2. ↑ „Suspects Sentenced To Death For Killing Journalist In Kandahar“. TOLOnews (2019-yil 16-aprel). Qaraldi: 2019-yil 16-aprel.
  3. ↑ „Amid Taliban takeover, fear Afghanistan's media landscape will 'disappear'“. USA Today.
  4. ↑ „Mujahid: The Islamic Emirate believes in freedom of press“. Ariana News (2023-yil 12-fevral). Qaraldi: 2023-yil 12-fevral.
  5. ↑ Dupree, Louis. Afghanistan, 2nd, Oxford Pakistan Paperbacks, 1997 — 405 bet. ISBN 978-0-19-577634-8. 
  6. ↑ 6,0 6,1 Saikal, A., Farhadi, R. & Nourzahanov K. Modern Afghanistan: A History of Struggle and Survival. I. B. Tauris, 2006. ISBN 978-1-84511-316-2.
  7. ↑ http://hafizsahar.com/Images/thesis.pdf [formatsiz URL PDF]
  8. ↑ Sahar, Hafiz. Television in Afghanistan: A Comparative Study of Educational Television in Selected Developing Countries and Its Relevance to the Similar Use Television in Afghanistan. David Sahar, 7 April 2021. ISBN 978-1737020707. 
  9. ↑ 9,0 9,1 Afghanistan media, Press reference.
  10. ↑ Potichnyj, P. J. The Soviet Union: Party and Society. Cambridge University Press, 1988. ISBN 978-0-521-34459-3. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Afg’oniston_ommaviy_axborot_vositalari&oldid=4439058" dan olindi