Sayyida al Hurra
| Sayyida al Hurra | |
|---|---|
 Sayyida al Hurra, zamonaviy rassom tomonidan | |
| Tavalludi |
Lalla Aicha bint Ali ibn Rashid al-Alami 1485 - 1495 |
| Vafoti | 14-iyul 1561-yil |
| Fuqaroligi | Marokash |
| Dini | Sunniy Islom |
| Otasi | Ali ibn Rashid al-Alami |
Sayyida al Hurra (arabcha: السيدة الحرة), asl ismi Lalla Aisha bint Ali ibn Rashid al-Alamiy (arabcha: للا عائشة بنت علي بن رشيد العلمي) (1485 — 1561-yil 14-iyul), 1515—1542-yillarda Hakimat Tetuan (Tetuan gubernatori) va 16-asr boshlarida xususiy rahbar boʻlgan.[1] U Vattasid Sulton Ahmad ibn Muhammadning xotini edi. U „zamonaviy davrda Islom Gʻarbining eng muhim ayol arboblaridan biri“ hisoblanadi.
Sayyida al-Hurra hayotini geosiyosiy va diniy kontekstlarda, xususan, uning hayoti davomidagi musulmon va nasroniy imperiyalari oʻrtasidagi kurashda tushunish mumkin. Musulmon Usmonlilar 1453-yilda Konstantinopolni egallab olishdi, bu Rim imperiyasining tugatilishini nishonladi. Portugallar 1487-yildan boshlab Marokashning gʻarbiy qirgʻogʻidagi baʼzi portlarni egallab olib, mustamlakachilikni bosib olishganida Al-Hurra ikki yoshda edi. Bir necha yil oʻtgach, Granada katolik monarxlari Kastiliya Izabella I va Aragonlik Ferdinand II qoʻliga oʻtdi va Ispaniyadagi musulmonlarni majburan qabul qildi.
Jazoirning Turk korsar Barbarossasi bilan ittifoq tuzgan[2] al-Hurra Gʻarbiy Oʻrta er dengizini, Barbarossa esa sharqni nazorat qilgan.[3] U Tetuan prefekti ham edi. 1515-yilda u Tetuanni boshqargan eri vafotidan keyin islom tarixida qonuniy ravishda al-Hurra (qirolicha) unvoniga ega boʻlgan oxirgi shaxs boʻldi. Keyinchalik u Marokashning berber qiroli Ahmad al-Vattasiga turmushga chiqdi, ammo buning uchun Tetuanni tark etishdan bosh tortdi.
Etimologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sayyida al-Hurra unvoni „ozod va mustaqil ayol; hech qanday oliy hokimiyatga taʼzim qilmaydigan suveren ayol“ degan maʼnoni anglatadi. Hakimat Tatvan Tetuan gubernatori degan maʼnoni anglatadi.
Yoshlik davri[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sayyida al-Hurra taxminan 1485-1495 (hijriy 890-yillar) yoki aniqrogʻi 1491-yilda[4] Andalusiya zodagonlarining taniqli musulmon oilasida tugʻilgan, ular 149-yilda Ferdinand va Izabella Granada musulmon shohligini zabt etganlarida oilasi bilan Rekonkista oxirida Marokashga qochib ketgan va Chefchaouenga joylashgan. U Sharif Abd as-Salom al-Alamiy va u orqali Hasan ibn Alining avlodi edi.[5]
Sayyidaning bolaligi baxtli va xavfsiz oʻtdi. Bolaligida unga birinchi darajali taʼlim berildi. U kastiliyalik ispan va portugal tillarini oʻz ichiga olgan bir nechta tillarni bilardi. Marokashlik mashhur olim Abdulloh al-Gʻazvoniy uning koʻplab ustozlari qatorida boʻlgan. U 16 yoshida Ali al-Mandrining nabirasi yoki jiyani, otasining doʻsti va Tetuan shahrining asoschisi va gubernatori boʻlgan oʻzidan 30 yosh katta Andalusiyalik Mavriyalik qochqin odamga turmushga chiqdi.[6] U bolaligidanoq turmush oʻrtogʻiga vaʼda qilingan edi.
Tetuan gubernatori sifatida[tahrir | manbasini tahrirlash]
Aqlli ayol Al Hurra eriga biznes ishlarida yordam berar ekan, koʻp narsalarni oʻrgandi. U amalda vitse-gubernator edi, eri har safar shahar tashqarisiga chiqqanida hokimiyat boshqaruvini unga ishonib topshirardi. 1515-yilda eri vafot etganida, uning qudratini koʻrishga odatlangan aholi uni Tetuan gubernatori sifatida qabul qilib, unga al-Hurra unvonini berishdi. Ispaniya va portugal manbalari al-Hurrani „diplomatik oʻyindagi sherik“ deb taʼriflaydi. Baʼzi tarixchilarning fikriga koʻra, gʻayrioddiy „al-Hurrani hukmdor sifatida qabul qilish darajasi“ „Andalusiyaliklarning Ispaniyadagi monarx oilalaridan, masalan, Kastiliyalik Izabella I kabi ayollar hokimiyatini meros qilib olish bilan tanishishi“ bilan bogʻliq boʻlishi mumkin. Boshqalarning fikricha, al-Hurra gubernator sifatida muvaffaqiyat qozongan, chunki u „Gʻarbiy Oʻrta yer dengizi qaroqchilarining soʻzsiz rahbari“ edi.
1541-yilda u Marokash Vattasidlar sulolasining sultoni Ahmad al-Vattasining turmush qurish taklifini qabul qildi, u Fezdan Tetuanga unga uylanish uchun borgan. Uning u bilan nikohi Marokash qirolining oʻz poytaxtidan tashqarida turmush qurishining yagona qayd etilgan misoli edi. Bu al-Hurra Tetuan malikasi rolidan voz kechishga yoki hatto nikoh marosimi uchun shaharni tark etishga tayyor emasligi sababli sodir boʻldi va al-Vattasini uning oldiga kelishga majbur qildi. Taxminlarga koʻra, Sayyida al-Hurra Sultonga uylangan boʻlsa-da, Tetuanni boshqarishdan voz kechmasligini hammaga koʻrsatish uchun buni talab qilgan.
Sayyida al-Hurra sarguzashtli va romantik hayot kechirdi. U ukasi Moulay Ibrohimni Fes sultoni Ahmad al-Vattasiga vazir etib tayinladi va bu Rashidlarni Ispaniya va Portugaliyaning tez oʻsib borayotgan kuchlariga qarshi Marokashni birlashtirish uchun asosiy oʻyinchilarga aylantirdi.[7]
Qaroqchi sifatida[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sayyida Granadadan qochishga majbur boʻlgan xoʻrlikni na unutib, na kechira oldi. „Xristian dushmani“ dan oʻch olish istagida u qaroqchilikka murojaat qildi. U Jazoirlik afsonaviy Usmonli admirali Hayrettin Barbarossa bilan aloqa oʻrnatdi. Qaroqchilik tez daromad keltirdi, „asirlar uchun oʻlja va toʻlov“, shuningdek, Andalusiyaga qaytish orzusini saqlab qolishga yordam berdi. U nasroniylar tomonidan Oʻrta yer dengizi ustidan hokimiyatga ega boʻlgan va portugal va ispan asirlarini ozod qilgan malika sifatida hurmatga sazovor edi. Masalan, Fotima Mernissiy "Unutilgan Islom malikalari" asarida 1540-yilga oid ispan tarixiy hujjatlarini eslatib oʻtadi, ularga koʻra Gibraltardagi muvaffaqiyatli qaroqchilik operatsiyasidan soʻng „ispanlar va Sayyida al-Hurra oʻrtasida“ muzokaralar boʻlib, qaroqchilar „koʻp oʻlja va koʻp mahbuslar“ olishgan.
Keyingi hayoti[tahrir | manbasini tahrirlash]
U 30 yil qirolichalik qilganidan keyin kuyovi Muhammad al-Hasan al-Mandri 1542-yil oktabrda uni taxtdan agʻdardi.[8] Yamen Times gazetasiga koʻra, al Hurra „ mulk va hokimiyatdan mahrum qilingan“ edi. Oʻz taqdirini tan olib, al-Hurra Chefchaouenga nafaqaga chiqdi va u yerda yana 20 yil yashadi.
Kaliforniya bilan munosabatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sayyida al-Hurra Kalifiya afsonasi uchun ilhom manbai boʻlib, Kaliforniya nomini bilvosita ilhomlantirgan boʻlishi mumkin.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Malika VI: Sayyida Al-Hurra“. Muslim Heritage (2018-yil 8-fevral). Qaraldi: 2022-yil 9-aprel.
- ↑ Klausman, Ulrike. Women Pirates and the Politics of the Jolly Roger. Perseus Book LLC, 2010 — 98 bet. ISBN 978-1282000018. OCLC 892994261.
- ↑ Qazi, Moin. Women in Islam : exploring new paradigms, 2015. ISBN 9789384878030. OCLC 906544767.
- ↑ Elbl, Martin. Portuguese Tangier (1471-1662): Colonial Urban Fabric as Cross-Cultural Skeleton (en). Baywolf Press / Éditions Baywolf, 2013-12-27 — 242 bet. ISBN 978-0-921437-50-5.
- ↑ Kugle, Scott A.. Sufis and Saints' Bodies: Mysticism, Corporeality, and Sacred Power in Islam (en). Univ of North Carolina Press, 2011 — 300 bet.
- ↑ Archivos del Instituto de Estudios Africanos, Volume 4. El Instituto, 1950 - Instituto de Estudios Africanos (Consejo Superior de Investigaciones Científicas (Spain)), 1950 — 85, 94, 97 bet.
- ↑ Verde. „Malika VI: Sayyida Al-Hurra“. AramcoWorld (january–february 2017). Qaraldi: 17-iyul 2018-yil.
- ↑ Daoud, Mohammed. History of Tétouan (تاريخ تطوان) (ar), 1993 — 122 bet. 7-oktabr 2018-yilda qaraldi.