Qirgʻizistondagi qozoqlar
| Qirg'izistondagi qozoqlar | |
|---|---|
| Oʻz nomi | qozoqcha: Қырғызстандағы қазақтар |
| Hozirgi joylashuv areali va aholi soni | |
Jami: Qirgʻiziston 36706,Chuy viloyati 9013,Issiqkoʻl (viloyat) 6464,Tallas viloyati 3049 Qirgʻiziston | |
| Til | qozoqcha, ruscha |
| Dini | Islom (faqat sunniylik) |
| Tegishli | Qozoqlarga |
| Etnik guruhlar | Qoraqalpoqlar, noʻgʻaylar, tatarlar |
| Kelib chiqishi | Turkiy |
Qirgʻizistondagi qozoqlar (qozoqcha: Қырғызстандағы қазақтар)—kelib chiqishi qozoq boʻlgan Qirgʻiziston aholisi. Qirgʻizistondagi eng yirik milliy ozchiliklardan biri.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qirgʻizistonda qozoq diasporasining paydo boʻlishi ikki qardosh xalqning tarixiy va geografik yaqinligi bilan bog'liq. Qozoqlarning aksariyati hozirgi Qirgʻiziston hududiga XX asrning 30-yillarida majburiy kollektivlashtirish va ocharchilik davrida koʻchib oʻtgan, ayniqsa hozirgi Qozogʻiston hududida qattiq boʻlgan. Ularning baʼzilari ochlikdan oʻlib, azob-uqubatlarga toʻla yoʻl tufayli bu erga qoʻnishga muvaffaq boʻlishdi. Omon qolganlarning koʻp avlodlari hozir ham Qirgʻizistonda istiqomat qiladi.
Raqam va hisob-kitoblar[tahrir | manbasini tahrirlash]
1999-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, qozoqlar mamlakat aholisining 0,9 foizini yoki taxminan 43 ming kishini tashkil qilgan. Ular asosan mamlakat shimolidagi Qozogʻiston bilan chegaradosh hududlarda, Chuy, Issiqkoʻl va Talas viloyatlarining shahar va qishloqlarida, shuningdek, poytaxt Bishkekda tarqalgan.
Mintaqaviy sharoitda qozoqlar soni boʻyicha Chuy viloyati (17510 kishi), Bishkek (12064 kishi), Issiqkoʻl viloyati (6979 kishi), Talas viloyati (3604 kishi), Jalolobod viloyati (1130 kishi), Oʻsh viloyati (1200 kishi), Norin viloyati (394 kishi) va Botken viloyati (376 kishi).
2012-yil 1-yanvar holatiga koʻra Qirgʻizistonda 32981 qozoq bor edi[1].
Migratsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
1999-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra Qirgʻizistonda 42657 nafar qozoq boʻlgan, Qirgʻizistondan chiqib ketish natijasida qozoqlar soni kamayib bormoqda, shuning uchun birgina 2008-yilning oʻzida migratsiya tufayli kamayish 701 kishini tashkil qilgan yoki qozoqlar sonining 2,1%, 2009-yilda pasayish 630 kishini tashkil etdi yoki 1,9%, 2010-yilda — 759 kishiga kamaydi yoki 2,3%. Qirgʻizistonda qozoqlar soni kamayib bormoqda, shuning uchun 2009-yilgi aholi roʻyxatiga koʻra ularning soni 33,2 ming kishini tashkil etgan boʻlsa, 2011-yil 1-yanvar holatiga koʻra ularning soni 32,9 ming kishiga baholanmoqda. Qirgʻiziston qozoqlari Qozogʻistonga oʻzlarining tarixiy vatanlariga repatriatsiya dasturi boʻyicha koʻchib oʻtmoqdalar, bu koʻproq etnik sabablarga koʻra emas (qozoq urf-odatlari qirgʻizlardan sezilarli farqlarga ega emas, tillari bir-biriga yaqin va oʻzaro tushunarli), lekin faqat iqtisodiy sabablar. Qirgʻiziston Milliy statistika qoʻmitasi[2] 1990-2013-yillargi maʼlumotlariga koʻra. Qirgʻiz qozoqlarining quyidagi tashqi (Qirgʻizistonga nisbatan) migratsiyasi kuzatildi:
| Yil | Ketish odamlar |
Kelish odamlar |
Balans odamlar |
|---|---|---|---|
| 1990-yil | 1345 | 1686 | 341 |
| 1991-yil | 1262 | 1529 | 267 |
| 1992-yil | 1512 | 1104 | −408 |
| 1993-yil | 1603 | 767 | −836 |
| 1994-yil | 870 | 657 | −213 |
| 1995-yil | 702 | 569 | −133 |
| 1996-yil | 591 | 445 | −146 |
| 1997-yil | 415 | 366 | −49 |
| 1998-yil | 430 | 266 | −164 |
| 1999-yil | 424 | 198 | −226 |
| 2000-yil | 507 | 150 | −357 |
| 2001-yil | 724 | 108 | −616 |
| 2002-yil | 1008 | 105 | −903 |
| 2003-yil | 916 | 103 | −813 |
| 2004-yil | 911 | 72 | −839 |
| 2005-yil | 1197 | 63 | −1134 |
| 2006-yil | 1332 | 90 | −1242 |
| 2007-yil | 1091 | 95 | −996 |
| 2008-yil | 775 | 74 | −701 |
| 2009-yil | 737 | 107 | −630 |
| 2010-yil | 870 | 111 | −759 |
| 2011-yil | 662 | 112 | −550 |
| 2012-yil | 309 | 78 | −231 |
| 2013-yil | 305 | 69 | −236 |
| 2014-yil | 296 | 89 | −207 |
| 2015-yil | 204 | 58 | −146 |
Qirgʻiziston Milliy statistika qoʻmitasi taqdim etgan maʼlumotlardan koʻrinib turibdiki, 1992-yildan (Qirgʻiziston mustaqil davlat boʻlganidan beri) Qirgʻiziston qozoqlarining tashqi migratsiyasining salbiy saldosi saqlanib qolgan. 1992-2015-yillar uchun migratsiyaning salbiy saldosi 12535 kishini tashkil etdi. Qirgʻiziston aholisida qozoqlarning mutlaq soni ham, salmogʻi ham qisqarishining asosiy sabablaridan biri bu edi.
1999-yildagi Qozogʻiston aholisini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, 1989-1998-yillarda Qirgʻizistondan Qozogʻistonga kelgan 2595 qozoqlar qayd etilgan.[3] Va 2009-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Qozogʻistonda 1999-2008-yillarda Qirgʻizistondan Qozogʻistonga kelgan 8337 qozoq bor edi. Shulardan 2524 nafar qirgʻiz qozoqlari Jambil viloyatiga, 1515 nafari Olmaotaga, 1140 nafari Olmaota viloyatiga, 1097 nafari Janubiy Qozogʻiston viloyatiga joylashdilar[4].
Ularning qirgʻizlar tomonidan assimilyatsiya qilinishi qozoqlar soniga ham maʼlum darajada taʼsir koʻrsatmoqda
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Qozogʻistondagi qirgʻizlar
- Qozoq-qirgʻiz munosabatlari
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Национальный статистический комитет Кыргызской Республики. Национальный состав населения. Оценка на 1 января 2012 года.“. 2013-yil 13-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 25-aprel.
- ↑ „Внешняя миграция населения по национальностям“. 2016-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 16-may.
- ↑ „Перепись населения Республики Казахстан 1999 г. Миграция населения.“. 2016-yil 24-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 4-aprel.
- ↑ „Миграция населения. Итоги Национальной переписи населения 2009 года в Республике Казахстан“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 4-aprel.