Mushfiqiy Abdurrahmon

Abdurrahmon Mushfiqiy
forscha: ابدوررحمآني موشفيقي
Tavalludi	1525-yil Buxoro, Shayboniylar davlati
Vafoti	1588-yil Buxoro, Shayboniylar davlati

Mushfiqiy Abdurrahmon yoki Mavlono Abdurrahmoni Mushfiqiy (forscha: ابدوررحمآني موشفيقي; 1525-yil, Buxoro, Shayboniylar davlati — 1588-yil, Buxoro, Shayboniylar davlati) — tojik xalqining buyuk shoirlaridan bird , g‘azal, kinoya va yumor sanʼatining rivoji va takomillashuvida muhim oʻrin egallagan.

Hayoti

Hijriy 947-yili (milodiy 1525) Buxoro shahrida kambagʻal oilada tugʻilgan. Mushfiqiyning asl kelib chiqishui Marvdan boʻlib, ota-onasi keyinchalik Buxoroga kelib oʻrnashib qolgan. Shuning uchun Abdurrahmon marvlik ekanligini koʻp marta eslab oʻtgan. Shoirning otasi shaharning oʻrtahol kishilaridan boʻlib, farzandlarini tarbiyalash uchun koʻp mehnat qilgan. Ammo, juda erta vafot etadi. Oradan koʻp oʻtmay Abdurrahmon Mushfiqiyning onasi ham olamdan oʻtib, yetim qolgan. U bu haqda shunday eslagan:

Bo padar xursand budam, bevafoyi kard umr,

Mehr bar modar nihodam, yoft modar ham vafot.

Keyin hunarmandga yordamchi boʻlib ishlagan, hunarmandning yordami bilan maktabda oʻqib, boshlangʻich bilim oladi. Keyinchalik madrasalarda arab tili grammatikasi va fiqh ilmi bilan birga tarix, falsafa, hikmat, hisob ilmlarini oʻrgangan. Madrasada Mushfiqiy xayr-ehsonchi yoshlardan iborat buxorolik lavandalar bilan yaqindan tanishib, boʻsh vaqtlarining bir qismini shu guruh suhbatlari va uchrashuvlarida oʻtkazgan. Mushfiqiy madrasada oʻqib yurgan chogʻida sheʼriyat bilan shugʻullanib, tez orada yosh satirik shoir sifatida mashhur boʻlib, hijriy 965-yili (milodiy 1571) 24 bobga boʻlingan 1140 misradan iborat „Gulzori Iram“ masnaviyini va qoʻshigʻini yozgan. Mushfiqiy hijriy 972-yilgacha (milodiy 1564) Buxoroda yashab, keyin Samarqandga kelib, qariyb oʻn uch yil shu yerda yashaydi. Mushfiqiy Samarqandda ushbu viloyat hokimi Sulton Said saroyida kutubxonachi boʻlib xizmat qiladi va bir qancha gʻazallardan tashqari hijriy 973-yil (milodiy 1565) da yaratgan va 2020 baytni oʻz ichiga olgan birinchi gʻazal kitobini unga bagʻishlaydi. Biroq kutubxonachining daromadi, hokimning kichik afvlari shoirning ehtiyojini qondira olmagan. Bu vaqtda Mushfiqiy faqirlik, qashshoqlik, uy-joysizlik, rizq va yonilgʻi yoʻqligidan tinmay shikoyat qiladi. Abdullaxon II 983-yili (milodiy 1575) Samarqandni bosib, butun Oʻrta Osiyoni oʻz qoʻliga oladi. Mamlakatning markazlashuvi natijasida mamlakatning iqtisodiy ahvoli yaxshilandi, ilm-fan, madaniyat, musiqa, san’at, hunarmandchilik, qishloq xo‘jaligi maʼlum darajada yuksaldi, Oʻrta Osiyoning boshqa mamlakatlar bilan savdosi rivojlandi. Lekin, uning zolimona mehnati shoirni umidsizlikka olib boradi. Hijriy 985-yilda (milodiy 1577) AbdurRahmon Mushfiqiy ikkinchi gʻazallar toʻplamini yozib, shu yili Samarqanddan Hindistonga hijrat qilib, Hindiston shohi Akbar (1556—1605) bilan uchrashgan. Biroq surgun azobiga chiday olmay, bir yildan soʻng Buxoroga qaytadi va Abdullaxon II saroyiga xizmatga oʻtadi, xon tomonidan „Malik ush-shuaro“ mansabiga tayinlanib, umrining oxirigacha shu mansabda qoladi. Mushfiqiy hijriy 996-yili (milodiy 1588) Buxoroda vafot etgan. Uning qabri Ikkinchi jahon urushigacha Xoʻja Ismat qabristonidaligi maʼlum boʻlgan, hozir esa gʻoyib boʻlgan.

Ijodi

Mushfiqiy boy adabiy meros qoldirgan. Shoirning hajviya, gʻazal va qasidalari „Devoni mutoibot“, „Devoni gʻazaliyot“, „Devoni kasoid“, „101 tugun“ („Sadu yak buvad“) kabilarda jamlangan. Goʻzallik va muhabbat xaqida „Eram bogʻi“, shuningdek, „Soqiynoma“ va „Jahonnoma“ kabi poetik asarlarni yaratgan. Mushfiqiy asarlari xalq orasida keng tarqalgan va uning oʻzi ham Mulla Mushfiqiy nomi bilan tojik xalq latifalari qahramoniga aylangan.

Xotirasi

Dushanbening Ibn Sino hududidagi koʻchalaridan biri uning nomi bilan atalgan.

Adabiyotlar

• Бертельс Е. Э., История персидской и таджикской литературы, М., 1970.