Muhammad Yusuf Qosimov
Muhammad-Yusuf (Mahmet Isup) Qosimov — Qozon tatar, 1675-yilda Rossiya Qirolligining Hindistondagi elchixonasini boshqargan (Moʻgʻullar imperiyasi). Balx, Xiva, Chardjou boʻylab sayohat qilib, 1677-yil may oyida Qosimov Astraxanga qaytib keldi va 1678-yil yanvarda Moskvaga yetib keldi.
Sayohati[tahrir | manbasini tahrirlash]
1675-yilda Qosimov Mugʻallar imperatori Aurangzeb saroyiga yuboriladi. Elchixona tarkibiga Vasiliy Aleksandrovich Daudov, elchixona boʻlimi xodimi Nikifor Venyukov va Qozon saroyi kotibi Ivan Shapkin, qozonlik tarjimonlar Anisim Vasilyev va Ivan Gorskiy Astraxan astraxanlik tatar Marmetka ham kirdi. Qosimovga Hindistonga yoʻnalishlarni oʻrganish, Aurangzeb unvonlarini oʻrganish, u bilan birga audiyensiya yigʻish va unga tatar, rus va lotin tillarida nizom taqdim etish[1]. Rus podshosi Aleksey Mixaylovichning sovgʻalarini topshirish topshirilgan. Qosimov Buyuk Moʻgʻullar hokimiyati va savdogarlarining Rossiya bilan doimiy va toʻgʻridan-toʻgʻri aloqalar oʻrnatishga munosabatini aniqlashi, Moʻgʻullar imperiyasidan Rossiyaga javob elchixonasi yuborilishiga erishishi kerak. Bundan tashqari, Qosimov rus xizmatiga bir qancha hind tosh ustalarini jalb qilishi kerak edi, ularning mahorati Hindiston chegaralaridan tashqarida ham mashhur. Hindistonga ketayotib, elchixona Xiva xonligi va Buxoro xonligini borib, u yerda bo‘lgan rus asirlarini qutqardi.
Elchixona Astraxandan Kaspiy dengizi boʻylab suzib oʻtib, Xivagacha turkmanlardan tuyalar yollangan Qoragʻon iskalasiga kelib qoʻndi. 1676-yil yanvarda elchixona Buxoroga keldi.
Keyin Qosimov Mugʻullar imperiyasi tarkibiga kirgan Balx orqali Kobulga yetib keldi, biroq imperator Aurangzeb afgʻon qabilalarining yirik qoʻzgʻolonini bostirish bilan band boʻlganligi sababli Rossiya elchixonasi imperiya poytaxti Dehliga kiritilmadi va ehtiyot chorasi sifatida imperiyasining shimoli-gʻarbiy chegarasini yopdi. Qosimovga „shoh buyuk podshoh bilan do‘stlik va havaskor surgunda bo‘lishni istamaydi, chunki uzoq vaqt davomida unga Rossiya davlatidan elchilar bo‘lmagan“, deyilgan. Qosimov musulmon sifatida rus xizmatini tark etib, Buyuk Moʻgʻullar musulmonlari imperatori xizmatiga borishni taklif qildi, ammo Qosimov buni qatʼiyan rad etdi. U Aurangzeb uchun moʻljallangan sovgʻalarni sotib, undan tushgan pulni 18 rus mahbusini toʻlash uchun ishlatgan[2].
Balx, Xiva, Chardjou boʻylab sayohat qilib, 1677-yil may oyida Qosimov Astraxanga qaytib keldi va 1678-yil yanvarda Moskvaga yetib keldi[3].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „СНОШЕНИЯ РОССИИ С БУХАРОЙ И ХИВОЙ ЗА ПОСЛЕДНЕЕ ТРЕХСОТЛЕТИЕ“. 2020-yil 5-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 21-noyabr.
- ↑ „Татарская путевая литература об Индии (XVII XVIII вв. )“. 2020-yil 26-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 21-noyabr.
- ↑ „Русско-индийские связи в XVII-XVIII веках“. 2019-yil 24-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 21-noyabr.