Mentha aquatica

Mentha aquatica
	; ; Least Concern (IUCN 3.1)
Ilmiy tasniflash
	O‘simliklar
	Yuksak oʻsimliklar
	Gulli oʻsimliklar
	Ikki urugʻpallalilar
	Asterids
	Lamiales
	Yalpizdoshlar
	Mentha
	M. aquatica
Binar nomi
	Mentha aquatica; ; L.
Sinonimlar
	; Marrubium aquaticum (L.) Uspensky; Mentha acuta Opiz; Mentha acutata Opiz; Mentha affinis Boreau nom. illeg.; Mentha aromatica Opiz ex Déségl.; Mentha augusta Opiz ex Déségl.; Mentha auneticensis Opiz; Mentha aurita Weihe ex Fresen.; Mentha avellinii Tod. ex Bertol.; Mentha avellinii Tod. ex Lojac.; Mentha brachiata Weihe ex Fresen.; Mentha bugulifolia Weihe ex Fresen.; Mentha calaminthifolia (Vis.) Heinr. Braun; Mentha capitata Opiz; Mentha cetica Heinr.Braun; Mentha chaixii Strail; Mentha cordata Jan ex Nyman; Mentha crenatodentata Strail; Mentha denticulata Strail; Mentha deseglisei Malinv. nom. illeg.; Mentha dubia Chaix ex Vill.; Mentha dunensis Strail; Mentha duriuscula Heinr.Braun & Topitz; Mentha duriuscula (Heinr.Braun & Topitz) Trautm.; Mentha elongata (Pérard) Heinr.Braun; Mentha eriantha K.Koch; Mentha glabra Colla nom. illeg.; Mentha glomerata Stokes; Mentha grandidentata Strail; Mentha hirsuta Huds.; Mentha hirta Caldas nom. illeg.; Mentha hybrida Aresch.; Mentha hygrophila Topitz; Mentha hystrix Heinr.Braun; Mentha incisoserrata Strail; Mentha intermedia Host nom. illeg.; Mentha × intricata Debeaux; Mentha lateovata Strail; Mentha latifolia Nolte ex Hornem. nom. illeg.; Mentha limicola Strail; Mentha limnetes (Topitz) Trautm.; Mentha limosa (Schur) Heinr.Braun; Mentha littoralis Strail; Mentha lloydii Boreau; Mentha lobeliana (Becker) Heinr.Braun; Mentha macrocephala Strail; Mentha macrophylla Waisb. ex Trautm. nom. illeg.; Mentha microcephala Strail; Mentha nederheimensis Strail; Mentha nepetifolia Lej.; Mentha nigrescens Weihe ex Fresen.; Mentha obliqua Raf.; Mentha obtuseserrata Opiz ex Malinv.; Mentha obtusifolia Opiz ex Déségl.; Mentha origanoides Ten.; Mentha origanoides Lej. ex Fingerh. nom. illeg.; Mentha ortmanniana Opiz; Mentha paludosa Sole; Mentha palustris Mill.; Mentha pedunculata (Pers.) Poir.; Mentha pireana Strail; Mentha polyanthetica (Topitz) Trautm.; Mentha probabilis Schur; Mentha purpurea Host; Mentha pyrifolia Heinr.Braun; Mentha pyrifolia A.Kern. nom. illeg.; Mentha ramosissima Strail; Mentha ranina Opiz; Mentha rauscheri Topitz; Mentha riparia Schreb.; Mentha riparia Lej. ex Malinv. nom. illeg.; Mentha rudaeana Opiz; Mentha sativa Sm. nom. illeg.; Mentha soleana Strail; Mentha stagnalis Topitz; Mentha stagnalis (Topitz) Trautm.; Mentha stolonifera Opiz; Mentha subspicata Weihe ex Fresen.; Mentha subthermalis Trautm.; Mentha tinantiana Lej. ex Malinv.; Mentha trojana Heinr.Braun; Mentha umbrosa Opiz; Mentha urticifolia Ten.; Mentha viennensis Opiz; Mentha weiheana Opiz; Mentha weissenburgensis F. W. Schultz ex Nyman nom. inval. ;

Mentha aquatica (suv yalpizi ; sin. Mentha hirsuta Huds) — Lamiaceae yalpizdoshlar oilasiga mansub koʻp yillik gulli oʻsimlik. U nam joylarda oʻsadi. Vatani Yevropaning koʻp qismi, shimoli-gʻarbiy Afrika va janubi-gʻarbiy Osiyo.

Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]

Suv yalpizi bo‘yi 90 centimetr (35 in) gacha oʻsadigan ildizpoyali, koʻp yillik o‘t oʻsimlik. Poyasi toʻrtburchak, yashil yoki binafsharang, oʻzgaruvchan tukli. Ildizpoyalari keng tarqalgan, tolali ildizlarga ega. Barglari tuxumsimon, tuxumsimon-nayzasimon, uzunligi 2 to 6 centimetr (0.79 to 2.36 in) va kengligi 1 to 4 centimetr (0.39 to 1.57 in), yashil (baʼzan binafsha), qarama-qarshi, tishli. Yalpiz gullari mayda, zich joylashgan, binafsha, quvursimon, pushti-nilufar rangga bo‘yalgan va yarim sharsimon to‘pgul hosil qiladi. Gullash yozning oʻrtasidan oxirigacha davom etadi. Suv yalpizi hasharotlarning koʻp turlari tomonidan changlantiriladi^[2], lekin yer osti ildizpoyalari bilan ham tarqalishi mumkin. Oʻsimlikning barcha qismlari yalpiz hidiga ega^[3]^[4]. Shvetsiya va Finlandiyaning Boltiq dengizi yaqinidagi hududlaridan kelib chiqqan, torroq barglari va rangpar gullari boʻlgan shoxsiz, tuksiz oʻsimliklar Mentha aquatica var litoralis deb nomlangan^[5].

Mentha aquatica poliploid boʻlib, 2 n = 8 x = 96 xromosomaga ega^[6].

Taksonomiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mentha aquatica birinchi marta 1753-yilda Karl Linney tomonidan tasvirlangan^[7]. Boshqa Mentha turlarida boʻlgani kabi, u keyinchalik turli xil nomlar ostida qayta taʼriflangan. Plants of the World Online 87 ta sinonimlarni sanab oʻtdi^[8].

Mentha aquatica va Mentha spicata (yalpiz) chatishtirilib, steril duragay boʻlgan "Mentha × piperita" (yalpiz), Mentha suaveolens (olma yalpizi) bilan chatishtirilib Mentha × suavis navi olingan.

Tarqalishi va o‘sish joyi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Suv yalpizining vatani Yevropa, Shimoliy Afrika va Gʻarbiy Osiyo. Shimoliy va Janubiy Amerika, Avstraliya va baʼzi Atlantika orollarida tabiiylashtirilgan^[9].

Nomidan koʻrinib turibdiki, suv yalpizi soylar, daryolar, hovuzlar, suv havzalari, ariqlar, kanallar, nam oʻtloqlar, botqoqlar, togʻlarning sayoz chetlari va kanallarida uchraydi. Agar oʻsimlik suvning oʻzida oʻssa, u suv yuzasidan koʻtariladi. U odatda yengil kislotali va ohakli (yumshoq ohaktoshlarda keng tarqalgan) yoki torfli tuproqlarda uchraydi^[3]^[10].

Foydalanish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bu oʻsimlik choy tayyorlash uchun ishlatilishi mumkin^[11].Odekolon yalpizi yoki bergamot yalpizi deb nomlanuvchi navi parfyumeriyada ishlatiladigan bergamot yalpiz moyi deb ham ataladigan mentha citrata yogʻini ishlab chiqarish uchun ishlatiladi^[12]^[13].

Rasmlar galereyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mentha aquatica guli yaqindan
Mentha aquatica
Mentha aquatica

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ de Belair, G.; Lansdown, R. V. (2014). „Mentha aquatica“. IUCN Red List of Threatened Species. 2014: e.T164509A63304147. doi:10.2305/IUCN.UK.2014-2.RLTS.T164509A63304147.en. Retrieved 13 November 2021.
↑ Van Der Kooi, C. J.; Pen, I.; Staal, M.; Stavenga, D. G.; Elzenga, J. T. M. (2015). "Competition for pollinators and intra-communal spectral dissimilarity of flowers". Plant Biology 18 (1): 56–62. doi:10.1111/plb.12328. PMID 25754608. https://www.researchgate.net/publication/273158762.
↑ ^3,0 ^3,1 Blamey, M. & Grey-Wilson, C. (1989).
↑ Huxley, A., ed. (1992).
↑ „Water mint: Mentha aquatica“. NatureGate. Qaraldi: 2013-yil 13-dekabr.
↑ Tucker, Arthur O. „Mentha: An Overview of its Classification and Relationships“,. Mint: The Genus Mentha Lawrence: . Boca Raton, Florida: CRC Press, Taylor and Francis Group, 2007 — 1–39 bet. ISBN 978-0-8493-0779-9.
↑ „Mentha aquatica L.“. The International Plant Names Index. Qaraldi: 2019-yil 16-iyul.
↑ „Mentha aquatica L.“. Plants of the World Online. Royal Botanic Gardens, Kew. 2019-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 16-iyul.
↑ „Water mint: Mentha aquatica“. NatureGate. Qaraldi: 2013-yil 13-dekabr.
↑ C. Michael Hogan. 2009.
↑ „Water mint: Mentha aquatica“. NatureGate. Qaraldi: 2013-yil 13-dekabr.
↑ Tucker, Arthur O. „Mentha: An Overview of its Classification and Relationships“,. Mint: The Genus Mentha Lawrence: . Boca Raton, Florida: CRC Press, Taylor and Francis Group, 2007 — 1–39 bet. ISBN 978-0-8493-0779-9.
↑ „Bergamot mint herb oil“. The Good Scents Company Information System. The Good Scents Company. Qaraldi: 2019-yil 16-iyul.

[iucn_status_13_November_2021-1] Belair, G.; Lansdown, R. V. (2014). „Mentha aquatica“. IUCN Red List of Threatened Species. 2014: e.T164509A63304147. doi:10.2305/IUCN.UK.2014-2.RLTS.T164509A63304147.en. Retrieved 13 November 2021.

[2] Van Der Kooi, C. J.; Pen, I.; Staal, M.; Stavenga, D. G.; Elzenga, J. T. M. (2015). "Competition for pollinators and intra-communal spectral dissimilarity of flowers". Plant Biology 18 (1): 56–62. doi:10.1111/plb.12328. PMID 25754608. https://www.researchgate.net/publication/273158762.

[blamey-3] 3,0 ^3,1 Blamey, M. & Grey-Wilson, C. (1989).

[rhs-4] Huxley, A., ed. (1992).

[5] „Water mint: Mentha aquatica“. NatureGate. Qaraldi: 2013-yil 13-dekabr.

[6] Tucker, Arthur O. „Mentha: An Overview of its Classification and Relationships“,. Mint: The Genus Mentha Lawrence: . Boca Raton, Florida: CRC Press, Taylor and Francis Group, 2007 — 1–39 bet. ISBN 978-0-8493-0779-9.

[IPNI_450192-1-7] „Mentha aquatica L.“. The International Plant Names Index. Qaraldi: 2019-yil 16-iyul.

[POWO_450192-1-8] „Mentha aquatica L.“. Plants of the World Online. Royal Botanic Gardens, Kew. 2019-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 16-iyul.

[9] „Water mint: Mentha aquatica“. NatureGate. Qaraldi: 2013-yil 13-dekabr.

[10] C. Michael Hogan. 2009.

[NatureGate-11] „Water mint: Mentha aquatica“. NatureGate. Qaraldi: 2013-yil 13-dekabr.

[TuckNacz07-12] Tucker, Arthur O. „Mentha: An Overview of its Classification and Relationships“,. Mint: The Genus Mentha Lawrence: . Boca Raton, Florida: CRC Press, Taylor and Francis Group, 2007 — 1–39 bet. ISBN 978-0-8493-0779-9.

[13] „Bergamot mint herb oil“. The Good Scents Company Information System. The Good Scents Company. Qaraldi: 2019-yil 16-iyul.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]