Gulli oʻsimliklar
Gulli oʻsimliklar (Magnoliophyta yoki Angiospermae), yopiq urugʻli oʻsimliklar, yopiq urugʻlilar — gul chiqaradigan yuksak oʻsimliklar guruxi. Urugchi organining mavjudligi va qoʻsh urugʻlanish G.oʻ.ga xos xususiyatdir. G.oʻ.ning urugʻ kurtagi bir yoki bir nechta boʻrtgan meva barglaridan iborat berk tuguncha boʻshligʻida boʻladi. Urugʻlari meva ichida joylashgan (yopiq urugʻlilar degan nom shundan kelib chiqqan). Bunday oʻsimliklar ikki sinf (bir pallali oʻsimliklar va ikki pallali oʻsimliklar)ga boʻlinadi. Oʻz navbatida bular ham kenja sinflar, tartib, oilalar, turkumlar va ularning barcha oraliq kategoriyalari bilan turlarga boʻlinadi.
G. u.da 400 oila, 12 mingdan ortiq turkum va 250 mingga yaqin tur mavjud. Yer yuzidagi yuksak oʻsimliklarning yarmidan koʻprogʻini yopiq urugʻli oʻsimlik turlari tashkil etadi. Odamlar uchun keraqli oʻsimliklar, jumladan oziq-ovqat oʻsimliklari (bugʻdoy, javdar, sholi, kartoshka, dukkaqlilar va b.), tolali oʻsimliklar (gʻoʻza, zigʻir, kanop va hokazo), efir moyli va dorivor oʻsimliklar, mevalilar va kauchukli oʻsimliklarning koʻpchiligi G.oʻ.ga kiradi.
Taksonomik xilma-xillik[tahrir | manbasini tahrirlash]
Gulli o'simliklar turlarining soni 250 000 dan 400 000 gacha baholanadi.[1][2] Taqqoslash uchun, taxminan 12 000 turdagi mohlar va 11 000 turdagi pteridofitlar mavjud.[3] APG tizimi asosan molekulyar filogenetika yordamida oilalar sonini aniqlashga intiladi. 2009 yilda APG III tizimida 415 oila sanalgan.[4] 2016 yilgi APG IV tizimi besh yangi tartibni (Boraginales, Dilleniales, Icacinales, Metteniusales va Vahliales) qo'shdi, shuningdek ba'zi yangi oilalarni ham qo'shib, jami 64 tartibli yopiq urug'li va 416 oila sanalgan.[5] Yopiq urug'li o'simliklar hayvonlar tasnif tizimlaridagi tip darajasiga o'xshash bo'linish darajasidagi guruh sifatida ko'rib chiqila boshlandi, Anthophyta deb nomlandi, garchi APG tizimi buyurtma darajasidan yuqori rasmiy bo'lmagan guruhlarni tan olsa ham.[6]
Evolutsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Botanik termin "yopiq urug'li", yunoncha angeíon (ἀγγεῖον "butylka, idish") va spérma (σπέρμα "urug'") so'zlaridan kelib chiqqan bo'lib, "yopiq urug'li" sifatida Pol Herman tomonidan 1690 yilda, faqat kapsulalarga o'ralgan urug'lari bo'lgan gulli o'simliklarni o'z ichiga olgan holda kiritilgan. Yopiq urug'li terminining ma'nosi 1827 yilda Robert Braun tomonidan tubdan o'zgargan, yopiq urug'li endi yopiq urug'pochkalarga ega urug'li o'simlikni anglatadi.[7][8] 1851 yilda, Vilgelm Hofmaysterning embrional keselari haqidagi ishlari tufayli yopiq urug'li barcha gulli o'simliklar uchun, shu jumladan ikki pallali va bir pallali o'simliklar uchun zamonaviy ma'noni oldi.[9]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Plant growth forms: an ecological and evolutionary perspective“. nph.onlinelibrary.wiley.com. Qaraldi: 2024-yil 2-may.
- ↑ „How many species of seed plants are there?“. onlinelibrary.wiley.com. Qaraldi: 2024-yil 2-may.
- ↑ „Bryophyta“. www.ncbi.nlm.nih.gov. Qaraldi: 2024-yil 2-may.
- ↑ „Biology of Plants“. books.google.com. Qaraldi: 2024-yil 2-may.
- ↑ „An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG IV“. academic.oup.com. Qaraldi: 2024-yil 2-may.
- ↑ „angiosperm“. www.britannica.com. Qaraldi: 2024-yil 2-may.
- ↑ „Narrative of a Survey of the Intertropical and Western Coasts of Australia“. books.google.com. Qaraldi: 2024-yil 2-may.
- ↑ „The origin of Darwin’s “abominable mystery”“. bsapubs.onlinelibrary.wiley.com. Qaraldi: 2024-yil 2-may.
- ↑ „Movement in Plants“. www.darwinproject.ac.uk. Qaraldi: 2024-yil 2-may.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |