Mentha×piperita: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
Ikromova Guli (munozara | hissa)
14 077 edits
„Peppermint“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

29-Noyabr 2022, 04:47 dagi koʻrinishi

Peppermint
Ilmiy tasniflash
O‘simliklar
Yuksak oʻsimliklar
Gulli oʻsimliklar
Ikki urugʻpallalilar
Asterids
Lamiales
Yalpizdoshlar
Mentha
M. × piperita
Binar nomi
Mentha × piperita

Sinonimlar
  • Mentha × odora Salisb.
  • Mentha × balsamea Willd.
  • Mentha × banatica Heinr.Braun
  • Mentha × braousiana Pérard
  • Mentha × concinna Pérard
  • Mentha × crispula Wender.
  • Mentha × durandoana Malinv. ex Batt.
  • Mentha × exaltata Heinr.Braun
  • Mentha × fraseri Druce
  • Mentha × glabra Bellardi ex Colla
  • Mentha × glabrata Vahl
  • Mentha × hercynica Röhl.
  • Mentha × heuffelii Heinr.Braun
  • Mentha × hircina Hull
  • Mentha × hircina J.Fraser
  • Mentha × hirtescens Haw. ex Spach
  • Mentha × hortensis Ten.
  • Mentha hortensis var. citrata Ten.
  • Mentha × hudsoniana Heinr.Braun
  • Mentha × kahirina Forssk.
  • Mentha × langii Geiger ex T.Nees
  • Mentha × napolitana Ten.
  • Mentha × nigricans Mill.
  • Mentha × officinalis Hull
  • Mentha × pimentum Nees ex Bluff & Fingerh.
  • Mentha × piperoides Malinv.
  • Mentha × schultzii Boutigny ex F.W.Schultz
  • Mentha × tenuis Frank ex Benth.

Yalpiz ( Mentha × piperita ) - suv yalpizi vayalpiz o'rtasidagi gibrid[1]. Yevropa va Yaqin Sharqda mahalliylashtirilgan[2] oʻsimlik hozirda dunyoning koʻplab mintaqalarida keng tarqalgan. U vaqti-vaqti bilan yovvoyi holatda uchraydi[3].

Yalpiz turkumi 25 tadan ortiq turni o'z ichiga olgan bo'lsa-da, eng ko'p ishlatiladigani mentha×piperita hisoblanadi[4]. M. × piperita va M. haplocalyx ikkalasi ham mentol va mentonning manbalari sifatida tan olingan, pazandachilik va dorivor mahsulotlar uchun ishlatiladigan eng qadimgi o'tlar qatoriga kiradi[4][5].

Botanika

Yalpiz gullari
Köhlersdan 1887 yilgi rasm; Dorivor o'simliklar

Yalpiz birinchi marta 1753-yilda Karl Linney tomonidan Angliyada to'plangan namunalardan tasvirlangan; u uni alohida bir tur sifatida ko'rib chiqdi[6], lekin hozirda u gibrid ekanligi aniqlangan[7]. Bu o'tsimon, ildizpoyali, ko'p yillik o'simlik bo'lib, bo‘yi 30–90 cm (12–35 in) gacha o'sadi. Barglari uzunligi 4–9 cm (1 1⁄2–3 1⁄2 in) kengligi 1.5–4 cm (1⁄2–1 1⁄2 in). Gullari binafsharang, uzunligi 6–8 mm (1⁄4–5⁄16 in). Gullash davri yozning o'rtalaridan oxirigacha davom etadi. Xromosoma soni o'zgaruvchan bo'lib, 2n soni 66, 72, 84 va 120 qayd etilgan[8]. Yalpiz - tez o'sadigan o'simlik; bir marta unib chiqsa, atrofga juda tez tarqaladi.

Ekologiya

Yalpiz odatda nam joylarda, jumladan, oqim bo'yida va drenaj ariqlarida uchraydi. Gibrid bo'lgani uchun steril bo'lib, urug' bermaydi va faqat vegetativ tarzda ko‘payadi.

Yalpiz Avstraliya, Galapagos orollari, Yangi Zelandiya va AQShda invaziv hisoblanadi.

Kultivatsiya

Yalpiz uy tashqarisidagi qozonda o'stirilgan

Yalpiz odatda nam, soyali joylarda yaxshi o'sadi va yer osti ildizpoyalari bilan ko‘payadi. Ular tez o'sadi va yer doimiy nam bo'lsa, ildizpoyalari orqali atrofni tez qoplab oladi. Uy bog'bonlari tarqalishni cheklash uchun konteynerlarda o'stiriladi.

Turlari

Bog'da foydalanish uchun bir nechta navlar tanlangan:

  • Mentha × piperita 'Candymint' poyasi qizg'ish rangga ega[9].
  • Menta × piperita "Shokolad yalpizi". Uning gullari pastdan yuqoriga ochiladi; uning ta'mi mashhur qandolat mahsulotlari bo'lgan Andes Chocolate Mints ning lazzatini eslatadi[10][11][12]
  • Mentha × piperita 'Citrata' bir qator navlarni o'z ichiga oladi, jumladan, 'odekolon suvi' yalpizi[13], greyfurt yalpizi, limon yalpizi[14], va apelsin yalpizi. Uning barglari xushbo'y va tuksizdir.
  • Mentha × piperita 'Crispa' barglari ajinlangan[15].
  • Menta × piperita 'Lavanda yalpizi' [16]
  • Mentha × piperita "Lime Mint" ohak hidli barglarga ega[17][18].
  • Mentha × piperita 'Variegata' yashil va och sariq barglari bor[19].

Tijorat navlari quyidagilarni o'z ichiga olishi mumkin:

  • Dulgo ustun[20]
  • Zefir[20]
  • Bolgariya aholisi №2[20]
  • Klon 11-6-22[20]
  • Klon 80-121-33[20]
  • Mitcham Digne 38[21]
  • Mitcham Ribecourt 19[21]
  • " Todd's Mitcham ", 1950-yillarning o'rtalarida Brukhaven milliy laboratoriyasida atom bog'dorchiligining naslchilik va sinov dasturidan ishlab chiqarilgan verticilliumga chidamli nav[21][22]
  • " Refined Myurrey ", shuningdek, verticilliumga chidamli[22]
  • " Roberts Mitcham ", shuningdek, verticilliumga chidamli[22]

Kasalliklar

Yalpiz yetishtirishdagi asosiy to‘siq verticillium vilti hisoblanadi. "Todd's Mitcham", "Refined Murray", "Roberts Mitcham" (yuqoriga qarang) va boshqa bir nechta navlar ma'lum darajada imunitetga ega[22].

Ishlab chiqarish

Yalpiz ishlab chiqarish 2020
Mamlakat Ishlab chiqarish

(tonna)

Marokash 40 403
Argentina bayrogʻi Argentina 6991
Meksika 1010
Dunyo 48 437
Manba: Birlashgan Millatlar Tashkilotining FAOSTAT[23]

2020-yilda dunyoda yalpiz ishlab chiqarish 48 437 tonnani tashkil etdi. Jami ishlab chiqarishning 83% i Marokashga va 14% i bilan Argentinaga to‘g‘ri keladi(jadval).

Amerika Qo'shma Shtatlarida, Oregon va Vashingtonda mamlakatdagi yalpizning ko'p qismi ishlab chiqariladi[24]. Yalpiz barglari asosan saqich va tish pastasi uchun xushbo'y moddalar ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan efir moyini olish uchun qayta ishlanadi[25].

Kimyoviy tarkibiy qismlar

Yalpiz tarkibida mentol miqdori yuqori. Efir moyi tarkibida menton va karboksil efirlari, xususan, mentil asetat ham mavjud[26]. Quritilgan yalpizda odatda 0,3-0,4% mentol (7-48%), menton (20-46%), mentil asetat (3-10%), mentofuranni (1-17%) ichiga olgan uchuvchi yog' mavjud. Yalpiz moyi tarkibidagi oz miqdorda bo‘lgan birikmalar limonen, pulegon, karyofillen va pinen[27].

Yalpiz tarkibida eriotsitrin, hesperidin va kaempferol 7-O-rutinosid kabi terpenoidlar va flavonoidlar mavjud[28].

Yalpiz moyi

Yalpiz moyi tabiiy pestitsidlarning yuqori konsentratsiyasiga ega. Ba'zi zararkunanda hasharotlarni, shu jumladan chivinlarni daf etishi ma'lum va bog'dorchilikda qo'llaniladi. Bundan tashqari, kemiruvchilarni haydash uchun keng qo'llaniladi[29][30][31][32].

Yalpizdan olingan efir moyining kimyoviy tarkibi ( Mentha × piperita L.) GC/FID va GC-MS tomonidan tahlil qilingan. Asosiy tarkibiy qismlar mentol (40,7%) va menton (23,4%). Qo'shimcha komponentlar (±) - mentil asetat, sineol, limonen, beta-pinen, beta-karyofilin[33].

Tadqiqot va sog'liqqa ta'siri

Yalpiz moyi irritabiy ichak sindromi uchun qisqa muddatli davolash potentsiali bo'yicha dastlabki tadqiqotlar ostida[34][35] va an'anaviy tibbiyotda kichik kasalliklarda qo'llanilishi taxmin qilingan[36]. Yalpiz moyi va barglari mushak og'rig'i, asab og'rig'i, qichishishdan xalos bo'lish yoki xushbo'y hid sifatida qo'llanilganda sovutish ta'siriga ega[36][37]. Yalpiz moyining yuqori dozalari (500 mg) shilliq qavatning qichishish xususiyati keltirib chiqarishi va ko'ngil aynishini keltirib chiqarishi mumkin[36][37].

Yalpiz ildizlari radiyni to'playdi, shuning uchun o'simlik radioaktiv ifloslangan tuproqni fitoremediatsiya qilishda samarali bo'lishi mumkin[38].

Oshpazlik va boshqa maqsadlarda foydalanish

Yalpizning yangi yoki quritilgan barglari ko'pincha yalpiz choyigq yoki boshqa o'tlar bilan o'simlik choylariga (tisanlar, infuziyalar) qo‘shiladi. Yalpiz muzqaymoq, konfet, meva konservalari, alkogolli ichimliklar, saqich, tish pastasi va ba'zi shampunlar, sovunlar va terini parvarish qilish vositalariga xushbo'y hid berish uchun ishlatiladi[24][25].

Menthol teri va shilliq qavat to'qimalaridagi sovuqqa sezgir TRPM8 retseptorlarini faollashtiradi. Bu modda yalpiz moyining topikal qo'llanilishidan keyin sovutish hissiyotining asosiy manbai hisoblanadi[39].

  • Yalpizli shirinliklar eng keng tarqalgan shirinlik turlaridan biridir
    Yalpizli shirinliklar eng keng tarqalgan shirinlik turlaridan biridir
  • Mentha × piperita gibrid "Shokolad yalpizi" nomi bilan tanilgan
    Mentha × piperita gibrid "Shokolad yalpizi" nomi bilan tanilgan
  • Muzlatilgan quritilgan barglar
    Muzlatilgan quritilgan barglar

Yalpiz moyi, shuningdek, qurilish va sanitariya-tesisatda quvurlarning sızdırmazlığıntekshirish va hidi bilan sizib chiqishni aniqlash uchun ishlatiladi[40].

Xavfsizlik

Yalpizdan dorivor maqsadlarda foydalanish AQSh oziq-ovqat va farmatsevtika idorasi tomonidan foydali yoki xavfsiz deb tasdiqlanmagan[41]. Ehtiyotkorlik uchun yalpiz tarkibidagi pulegonning konsentratsiyasi 1% dan oshmasligi kerak (140 mg), yalpiz preparatlari kattalarda topikal qo'llanilganda, Yevropa dorilar agentligi tomonidan xavfsiz deb hisoblanadi[42][43]. Suyultirilgan yalpiz efir moyi faqat bir necha tomchi miqdorda, og'iz orqali qabul qilinsa xavfsizdir[36][42].

Ba'zi yalpiz mahsulotlari zaharli metallar yoki boshqa almashtirilgan birikmalar bilan ifloslangan bo'lishi mumkin[41]. Yalpiz moyini teriga surtish natijasida teri toshmasi, qichishish xususiyati yoki allergik reaksiyalar paydo bo'lishi mumkin[41], uni yosh bolalarning yuzi yoki ko'kragiga qo'llash nojo‘ya ta'sirga olib kelishi mumkin[36][42]. Yalpiz yog'i yoki kapsulalarni og'iz orqali qabul qilishning keng tarqalgan nojo‘ya ta'siri jigpildon qaynashi[41] Yalpiz mahsulotlarini og'iz orqali iste'mol qilish temir qo'shimchalari, siklosporin, yurak kasalliklari, yuqori qon bosimi uchun dorilar yoki oshqozon kislotasini kamaytiradigan dorilar bilan qo'llanilganda salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin[41].

Standartlashtirish

  • ISO 676 :1995 - nav va navlarning nomenklaturasi haqidagi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi [44]
  • ISO 5563 : 1984 - Mentha piperita Linnaeusning quritilgan barglari uchun spetsifikatsiya [45]
  • Yalpiz moyi - ISO 856 : 2006 [46] 

Ma'lumotnomalar

  1. ↑ Frampton, Alex. The Complete Illustrated Book of Herbs. The Reader's Digest Association, 2011. OCLC 748502326.  Archived on 6 April 2017.
  2. ↑ „Peppermint“. Botanical Online. 2018-yil 19-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 19-mart.
  3. ↑ Euro+Med Plantbase Project: Mentha × piperitaWebarxiv andozasida xato: |url= qiymatini tekshiring. Boʻsh.
  4. ↑ 4,0 4,1 Mimica-Dukic, N.; Bozin, B. (2008). "Mentha L. species (Lamiaceae) as promising sources of bioactive secondary metabolites". Current Pharmaceutical Design 14 (29): 3141–50. doi:10.2174/138161208786404245. ISSN 1873-4286. PMID 19075696. 
  5. ↑ Bone, Kerry. Principles and practice of phytotherapy : modern herbal medicine, 2nd, Edinburgh: Churchill Livingstone, 2013. ISBN 978-0-44306992-5. OCLC 830314789. 
  6. ↑ Linnaeus, C. (1753). Species Plantarum 2: 576–577.
  7. ↑ Harley, R. M. (1975). Mentha L. In: Stace, C. A., ed. Hybridization and the flora of the British Isles page 387.
  8. ↑ „Mentha x piperita - Peppermint - Flora of Northwest Europe“ (2014). 2014-yil 29-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 29-dekabr.
  9. ↑ The Herbarist. Herb Society of America., 1997 — 39 bet. 2013-yil 24-iyulda qaraldi. 
  10. ↑ „Mentha piperita cv. Chocolate Mint“. Mountainvalleygrowers.com. 2013-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 24-iyul.
  11. ↑ Dolf De Rovira. Dictionary of Flavors. John Wiley & Sons, 28 February 2008 — 420– bet. ISBN 978-0-470-38484-8. 2013-yil 24-iyulda qaraldi. 
  12. ↑ „Mentha x piperita 'Chocolate Mint' : peppermint“. Hortiplex.gardenweb.com (2007-yil 12-sentyabr). 2014-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 24-iyul.
  13. ↑ „Mentha x piperita 'Citrata' : eau de cologne mint“. Hortiplex.gardenweb.com (2007-yil 12-sentyabr). 2014-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 24-iyul.
  14. ↑ „Mentha x piperita var. citrata : lemon mint“. Hortiplex.gardenweb.com (2007-yil 12-sentyabr). 2014-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 24-iyul.
  15. ↑ „Mentha x piperita 'Crispa' : eau de cologne mint“. Hortiplex.gardenweb.com (2007-yil 12-sentyabr). 2014-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 24-iyul.
  16. ↑ „HortiPlex Plant Database: Info, Images and Links on Thousands of Plants“. Hortiplex.gardenweb.com. 2014-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 24-iyul.
  17. ↑ Harrowsmith Country Life. Camden House Pub., 1990 — 48 bet. 2013-yil 24-iyulda qaraldi. 
  18. ↑ „Mentha x piperita 'Lime Mint' : eau de cologne mint“. Hortiplex.gardenweb.com (2007-yil 12-sentyabr). 2014-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 24-iyul.
  19. ↑ „Mentha x piperita 'Variegata' : variegated mint“. Hortiplex.gardenweb.com (2007-yil 12-sentyabr). 2014-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 24-iyul.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 Stanev. „Study on essential oil and free menthol accumulation in 19 cultivars, populations, and clones of peppermint (Mentha × piperita)“. 2009-yil 26-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 6-iyun.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 Jullien, Frédéric; Diemer, Florence; Colson, Monique; Faure, Olivier (1998). "An optimising protocol for protoplast regeneration of three peppermint cultivars ( Mentha x piperita)". Plant Cell, Tissue and Organ Culture 54 (3): 153–9. doi:10.1023/A:1006185103897. 
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 Craker, Lyle E.; Gardner, Zoë; Etter, Selma C. (2003). "Herbs in American Fields: A Horticultural Perspective of Herb and Medicinal Plant Production in the United States, 1903 to 2003". HortScience (American Society for Horticultural Science) 38 (5): 977–983. doi:10.21273/hortsci.38.5.977. ISSN 0018-5345. 
  23. ↑ „Peppermint production in 2020; Production/Crops/Production Quantity from Elements“. UN Food and Agriculture Organization, Statistics Division (FAOSTAT) (2020). Qaraldi: 2022-yil 10-sentyabr.
  24. ↑ 24,0 24,1 „Peppermint“. Oregon State University, Corvallis; Extension Service (2020). 2020-yil 5-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 6-iyul.
  25. ↑ 25,0 25,1 Pihl, Kristi. „Washington is No. 1 mint oil producer in U.S.“. Tri-City Herald (2012-yil 24-sentyabr). 2017-yil 26-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 26-sentyabr.
  26. ↑ Thomson Healthcare. PDR for Herbal Medicines, 4th, 2007 — 640 bet. ISBN 978-1-56363-678-3. 
  27. ↑ Leung, A. Y.. Encyclopedia of Common Natural Ingredients used in food, drugs and cosmetics. New York: John Wiley & Sons, 1980 — 231 bet. ISBN 9780471049548. 
  28. ↑ Dolzhenko, Yuliya; Bertea, Cinzia M.; Occhipinti, Andrea; Bossi, Simone; Maffei, Massimo E. (2010). "UV-B modulates the interplay between terpenoids and flavonoids in peppermint (Mentha × piperita L.)". Journal of Photochemistry and Photobiology B: Biology 100 (2): 67–75. doi:10.1016/j.jphotobiol.2010.05.003. PMID 20627615. 
  29. ↑ „Peppermint Oil = rat repelent“ (2018-yil 21-may). 2020-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 1-iyun.
  30. ↑ Kumar, Sarita; Wahab, Naim; Warikoo, Radhika (April 2011). "Bioefficacy of Mentha piperita essential oil against dengue fever mosquito Aedes aegypti L". Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine 1 (2): 85–8. doi:10.1016/S2221-1691(11)60001-4. PMID 23569733. PMC 3609176. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3609176. 
  31. ↑ Garrett, Howard. Dear Dirt Doctor: Questions Answered the Natural Way. University of Texas Press, 2003 — 54 bet. ISBN 9781477304143. 
  32. ↑ Singh, Bharat P.. Industrial Crops and Uses. Centre for Agriculture and Biosciences International, 2010 — 144 bet. ISBN 9781845936167. 
  33. ↑ Schmidt, E.; Bail, S.; Buchbauer, G.; Stoilova, I.; Atanasova, T.; Stoyanova, A.; Krastanov, A.; Jirovetz, L. (2009). "Chemical composition, olfactory evaluation and antioxidant effects of essential oil from Mentha x piperita". Natural Product Communications 4 (8): 1107–1112. doi:10.1177/1934578X0900400819. PMID 19768994. 
  34. ↑ "Peppermint oil for the treatment of irritable bowel syndrome: a systematic review and meta-analysis". Journal of Clinical Gastroenterology 48 (6): 505–12. July 2014. doi:10.1097/MCG.0b013e3182a88357. PMID 24100754. 
  35. ↑ "Bulking agents, antispasmodics and antidepressants for the treatment of irritable bowel syndrome". Cochrane Database of Systematic Reviews 8 (8): CD003460. August 2011. doi:10.1002/14651858.CD003460.pub3. PMID 21833945. PMC 8745618. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=8745618. 
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 36,3 36,4 „Peppermint oil“. National Center for Complementary and Integrative Health, US National Institutes of Health, Bethesda, MD (2016). 2015-yil 5-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 13-iyul.
  37. ↑ 37,0 37,1 Keifer, D.; Ulbricht, C.; Abrams, T.; Basch, E.; Giese, N.; Giles, M.; DeFranco Kirkwood, C.; Miranda, M. et al. (2007). "Peppermint (Mentha xpiperita): An evidence-based systematic review by the Natural Standard Research Collaboration". Journal of Herbal Pharmacotherapy 7 (2): 91–143. doi:10.1080/j157v07n02_07. PMID 18285310. Archived from the original on 2020-07-28. https://web.archive.org/web/20200728044214/https://www.researchgate.net/publication/5567494_Peppermint_Mentha_piperita_An_evidence-based_systematic_review_by_the_Natural_Standard_Research_Collaboration. Qaraldi: 2019-02-19. Mentha×piperita]]
  38. ↑ Popa, K.; Tykva, R.; Podracká, E.; Humelnicu, D. (3 June 2008). "226Ra translocation from soil to selected vegetation in the Crucea (Romania) uranium mining area". Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry 278 (1): 211. doi:10.1007/s10967-007-7171-6. 
  39. ↑ R. Eccles (1994). "Menthol and Related Cooling Compounds". J. Pharm. Pharmacol. 46 (8): 618–630. doi:10.1111/j.2042-7158.1994.tb03871.x. PMID 7529306. 
  40. ↑ M. G. Kains. Culinary Herbs: Their Cultivation Harvesting Curing and Uses (English) American Agriculturist: , Orange Judd Company, 1912. 
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 41,3 41,4 „Peppermint“. Drugs.com (2017). 2017-yil 12-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 11-noyabr.
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 „Community Herbal Monograph on Mentha x piperita L., aetheroleum“. Committee on Herbal Medicinal Products, European Medicines Agency (2007-yil 31-oktyabr). 2017-yil 18-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 11-noyabr.
  43. ↑ Nair, B (2001). "Final report on the safety assessment of Mentha piperita (Peppermint) Oil, Mentha piperita (Peppermint) Leaf Extract, Mentha piperita (Peppermint) Leaf, and Mentha piperita (Peppermint) Leaf Water". International Journal of Toxicology 20 Suppl 3 (4): 61–73. doi:10.1080/10915810152630747. PMID 11766133. 
  44. ↑ International Organization for Standardization. „ISO 676:1995 Spices and condiments -- Botanical nomenclature“. 2011-yil 6-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 8-iyun.
  45. ↑ International Organization for Standardization. „ISO 5563:1984 Dried peppermint (Mentha piperita Linnaeus)—Specification“. 2011-yil 6-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 7-iyun.
  46. ↑ International Organization for Standardization. „ISO 856:2008 Oil of peppermint (Mentha x piperita L.)“. 2011-yil 6-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 7-iyun. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Mentha×piperita&oldid=3363822" dan olindi