Kontent qismiga oʻtish

Sibir chipmunkasi: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
„Siberian chipmunk“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

21-Sentyabr 2022, 03:53 dagi koʻrinishi

Sibir chipmunki ( Eutamias sibiricus ), shuningdek, oddiy chipmunk deb ham ataladigan shimoliy Osiyoda, markaziy Rossiyada, Xitoy, Koreya va Yaponiyaning shimolidagi Xokkaydoda keng tarqalgan tur[1]. U Janubiy Koreyadan olib kelingan va 1960-yillarda Yevropada uy hayvonlari sifatida kiritilgan.

Tavsifi

Boshining yaqindan ko'rinishi

Odatda Sibir chipmunkasining orqa tomonida to'rtta oq chiziq va beshta quyuq chiziq bor. Uzunligi 17-25 sm. Kattaroqlarining vazni yil vaqtiga va oziq-ovqat mavjudligiga bog'liq[2].Turli geografik mintaqalarda rangining ozgina o'zgarishini kuzatish mumkin[3]. Sibir chipmunkasi odatda 50-100 gr gacha og'irlikda bo'ladi[2][4]. Sibir chipmunkasining kichik o'lchamdagilari tabiatda ikki yildan besh yilgacha yashashi mumkin.Biroq, asirlikda u o'n yilgacha yashaydi[2].

Tarqatishi

Bu tur Rossiya, Shimoliy Yevropa, Sibir, Saxalin, Kunashir, sharqiy Qozog'iston, Shimoliy Mo'g'uliston, shimoliy va markaziy Xitoy, Koreya va Yaponiyada keng tarqalgan[1].

1960-yillarda Janubiy Koreya bu hayvonlarni Yevropaga uy hayvonlari sifatida eksport qila boshladi[2][3].

Invazivlik

Yevropada Sibir chipmunkasi 2016-yildan beri Ittifoqning invaziv begona turlari ro'yxatiga kiritilgan (Ittifoq ro'yxati)[5]. Bu shuni anglatadiki, ushbu turni butun Yevropa Ittifoqida import qilish, ko'paytirish, tashish, tijoratlashtirish yoki atrof-muhitga ataylab qo'yib yuborish mumkin emas[6].

Yashash joyi

Kuyguk ko'li yaqinidagi Eutamias sibiricus

Sibir chipmunkasi turli xil yashash joylari va sharoitlarida omon qolishi mumkin[2]. Ular odatda ignabargli o'rmonlarda, o'rmonlar va tog'lar ichidagi toshloq joylarda, butalar bilan to'ldirilgan joylarda, suv yo'llari, yo'llar bo'ylab yoki qishloq xo'jaligi yerlarining boshqa kichik qismlarida joylashgan[2][3].

Sibir chipmunkasi bo'shagan koloniyalarda yashaydi, bu yerda har bir tur o'z hududiga egalik qiladi[7]. Hududi 700m 2 dan 4000 m 2 gacha bo'ladi[2]. Sibir chipmunkasi o'z hududini yonoqlari ichidagi siydik va og'iz bezlari bilan belgilaydi[2]. Bu usul ushbu turning bir-biri bilan muloqot qilish usulini ham ko'rsatadi[7].

Xulq-atvor

Sibir chipmunklari odatda yolg'iz hayot kechirishadi, lekin qishda ular ko'pincha boshqa chipmunk bilan bo'lishadigan chuqurcha yaratadilar[2][7]. Uning chuqurligi 1.5 m bo'lishi mumkin.Uya xonasi, bir nechta saqlash kameralari va chiqindilar uchun kameralardan iborat[2][7]. Qish mavsumida yer ostida omon qolish uchun chipmunklar 3-4 kg oziq-ovqat jamlaydi[8].

Ko'payishi

Ko'payish davri odatda aprel oyining o'rtalarida qish uyqusidan keyin sodir bo'ladi[4]. Ular yiliga bir yoki ikki marta nasl qoldirishadi.Nasl soni uchdan sakkiztagacha bo'lishi mumkin[8]. Yoshlar ko'r va yalang'och tug'iladi va ularning vazni 3-5 grammgacha bo'ladi[3]. 28-35 kunlik homiladorlik davridan so'ng nasl tug'ilgandan keyin taxminan 20-25 kun ichida ko'zlarini ochadi[2][3]. Urg'ochilar yoshlarga g'amxo'rlik qilish uchun mas'uldirlar va ular taxminan olti hafta davomida ularga qanday ozuqa topishni o'rgatadi[4]. Nasl yettinchi haftada sutdan ajratiladi.Sakkizinchi haftada mustaqil bosqichga yetadi[2][4]

Parhez

Sibir chipmunkasi non yeydi
Yong'oq yeyayotgan chipmunk Oike tog'ida suratga olingan, Xigashiomi, Shiga prefekturasi, Yaponiya.

Sibir chipmunklari oziq-ovqatni saqlaydigan yoki keshlaydigan hayvonlardir[2][4]. Odatda, ular turli xil bargli va ignabargli daraxtlarning urug'lari bilan birga qarag'ay urug'ini iste'mol qiladilar[2]. Urug'lardan tashqari, ular o'tlar ildizlari, hasharotlar, mollyuskalar, qushlar, sudraluvchilar, donlar, mevalar va qo'ziqorinlarni ham yeyishadi[4].

Ekologiya

Sibir chipmunklari boshqa hayvonlar, masalan, kunduzgi yirtqichlar va kichik mushuklar uchun muhim oziq-ovqat manbalari hisoblanadi[4]. Boshqa ma'lum bo'lgan yirtqichlar orasida qirg'iylar, boyqushlar va tulkilar mavjud[9].Ular bu hayvonlarning o'ljasidan qochib, hushyor bo'lib, o'z uylarida yashirinib, atrof-muhit bilan aralashish uchun kamuflyajlangan mo'ynalaridan foydalanadilar. Ular urug'lar va qo'ziqorin sporalarini tarqatadilar, boshqa hayvonlar esa saqlangan ovqatlari bilan oziqlanadi. Ular o'rmon daraxtlari zararkunandalariga qarshi kurashishda yordam berishi mumkin[4]. Rossiyada ular o'rmon yong'oqlarining taxminan 50 foizini yeydilar. Belgiyada bu chipmunklar past uyali qushlarni ovlaydi[9].

Chipmunk mo'ynali terilari

Odamlarga munosabat

Ba'zi odamlar Sibir chipmunklarini uy hayvonlari sifatida saqlaydilar yoki ularni mo'ynalari yoki boshqa tana a'zolari uchun sotadilar. Sibir chipmunklari ekinlarni yeyishi va bog'larga zarar yetkazishi mumkin[4]. Rossiyada ular g'alla maydonlari va bog'larga jiddiy iqtisodiy zarar yetkazadi[9].

Lyme kasalligining taqqoslash jadvaliga taxminiy hissasi

Turlar Shomil orqali yuqadigan Borrelia burgdorferi bakteriyalaridan kelib chiqqan Lyme kasalligini olib yurishi mumkin[10].

Manbalar

  1. ↑ 1,0 1,1 Tsytsulina, K.; Formozov, N.; Shar, S.; Lkhagvasuren, D. & Sheftel, B. (2017) [errata version of 2016 assessment]. "Eutamias sibiricus". IUCN Red List of Threatened Species. 2016: e.T21360A115161465. Retrieved 19 April 2021.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 „Tamias sibericus“. Encyclopedia of Life. Qaraldi: 2014-yil 27-fevral. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "EOL!!" defined multiple times with different content
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 „Tamias sibiricus (Siberian chipmunk)“. Invasive Species Compendium. Commonwealth Agricultural Bureaux. Qaraldi: 2014-yil 20-fevral. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Invasive Species Compendium" defined multiple times with different content
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 Haberland. „Tamias sibiricus“. Animal Diversity Web. Qaraldi: 2014-yil 9-aprel. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "ANIMAL DIVERSITY" defined multiple times with different content
  5. ↑ „List of Invasive Alien Species of Union concern - Environment - European Commission“. ec.europa.eu. Qaraldi: 2021-yil 27-iyul.
  6. ↑ „REGULATION (EU) No 1143/2014 of the European parliament and of the council of 22 October 2014 on the prevention and management of the introduction and spread of invasive alien species“.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 MacDonald, David. Mammals of Britain & Europe. London: HarperCollins, 1993 — 230 bet. ISBN 0-00-219779-0.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "macdonald" defined multiple times with different content
  8. ↑ 8,0 8,1 Saddington, G (April 3, 2009). "Notes on the Breeding of the Siberian Chipmunk in Captivity". International Zoo Yearbook 6 (1): 165–166. doi:10.1111/j.1748-1090.1966.tb01736.x. http://www3.interscience.wiley.com/cgi-bin/vsample?PISSN=0074-9664&path_ok=/journal/117997665/home. Qaraldi: 4 March 2014. Sibir chipmunkasi]] Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Saddington" defined multiple times with different content
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 „Siberian chipmunk, Tamias sibiricus“. Great Britain Non-Native Species Secretariat. Qaraldi: 2014-yil 4-mart. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "NNSS" defined multiple times with different content
  10. ↑ Marsot, MaudExpression error: Unrecognized word "etal". (January 31, 2013). "Introduced Siberian Chipmunks (Tamias sibiricus barberi) Contribute More to Lyme Borreliosis Risk than Native Reservoir Rodents". PLOS ONE 8 (1): e55377. doi:10.1371/journal.pone.0055377. PMID 23383170. PMC 3561227. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3561227.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sibir_chipmunkasi&oldid=2894646" dan olindi