Bolalarga nisbatan zoʻravonlik

 

Florida shtatining Sarasota shahridagi bolalarga nisbatan zo'ravonlik haqida ogohlantirish banneri

Bolalarga nisbatan zo'ravonlik yoki shafqatsizlik bu bola yoki bolalar guruhiga ota-ona yoki tarbiyachi tomonidan jismoniy, jinsiy va/yoki ruhiy zo'ravonlik qilinishi yoki, umuman, beparvolikdir. Bolalarga nisbatan zo'ravonlik ota-ona yoki tarbiyachining bolaga haqiqiy yoki potensial zarar yetkazishiga olib keladigan har qanday xatti-harakat yoki harakatsizlikni o'z ichiga olishi mumkin va bu holat odatda bolaning uyida yoki bola vaqt o'tkazadigan tashkilotlar, maktablar yoki jamoalar joylarida sodir bo'ladi.

Bolalarga nisbatan zo'ravonlik va bolalarga nisbatan shafqatsiz munosabatda bo'lish atamalari ko'pincha bir-birining o'rnida ishlatiladi. Shunga qaramay, ba'zi tadqiqotchilar bolalarga nisbatan shafqatsiz munosabatda bo'lish atamasini beparvolik, ekspluatatsiya va odam savdosini o'z ichiga oluvchi soyabon atama sifatida ko'rishadi.

Turli yurisdiksiyalar shartli hisobot berish, turli hollarda bolalarni o'z oilalaridan ajratish yoki jinoiy ayblov e'lon qilish uchun bolalarga nisbatan zo'ravonlik tushunchasining turli ta'riflariga nisbatan o'z pozitsiyalarini ishlab chiqdilar.

Tarix

XIX asrning oxirlarida ish beruvchilar va o'qituvchilar tomonidan bolalarga nisbatan shafqatsiz munosabatda bo'linishi odatiy va keng tarqalgan hol bo'lib, ko'plab mamlakatlarda jismoniy jazo qo'llash tartibi tabiiydek qabul qilinardi. Ammo XIX asrning birinchi yarmida filitsid holatlarini (ota-onalar tomonidan bolalarning o'ldirilishi) o'rganuvchi patologanatomlar otalik g'azabi, takroriy jismoniy zo'ravonlik, ochlik va jinsiy zo'ravonlik natijasida sodir bo'lgan o'lim holatlari haqida xabar berishdi. 1860-yilgi izlanishlarida buyuk fransuz sud tibbiyoti eksperti Auguste Ambroise Tardieu 32 ta shunday holatni qayd etdi, ulardan 18 tasi o'limga olib kelgan bo'lib, bolalar ochlik va/yoki takroriy jismoniy zo'ravonlik oqibatida halok bo'lgan; ular orasida 8 yoshida bobosi va buvisi tomonidan qaytarib berilgan va 9 yil davomida ota-onasi tomonidan qiynoqqa solingan, har kuni qamchilangan, bosh barmoqlariga osib qo'yilgan, mixlangan taxta bilan kaltaklangan va issiq cho'g' bilan kuydirilgan Adeline Defert ismli qiz bo'lgan. Ma'lumotlarga ko'ra, uning yaralari nitrat kislota bilan yuvilib, tayoq bilan defloratsiya qilingan. Tardieu bolalar himoyaga olingan uyga tashrif buyuradi va ularning bu yerga kelgandan keyingi holatlarini kuzatadi; himoyaga olinganda bolalarning yuzlaridagi qayg‘u va qo‘rquv yo‘qolgan edi. U shunday deydi: “Biz har kuni deyarli soatlab vahshiyliklarga, tasavvur qilib bo‘lmaydigan qiynoqlarga va og‘ir ko'rguliklarga duchor bo‘lgan bu bechora himoyasiz bolalarning hali go'dakligini hisobga olsak, ularning hayoti bir umrlik shahidlikdir – va biz ularning azoblovchilari aynan ularga hayot bergan onalari ekanliiga duch kelganimizda biz axloqchining qalbi yoki adolat vijdonini bezovta qiladigan eng dahshatli muammolardan biriga duch kelamiz". Uning kuzatuvlarini Boileau de Castélnau (u misopédie – bolalarga nafrat atamasini hayotga tatbiq qilgan) tomonidan yangraydi va Aubry va bir nechta tezislar bilan tasdiqlanadi.

Bu erta fransuz kuzatuvlari tillar to'sig'idan o'ta olmadi va boshqa xalqlar hanuz chaqaloqlar va yosh bolalar bilan bog'liq ko'plab travmatik holatlarning sabablarini bilmas edilar; insoniyat Tardieuning "dahshatli muammosi" bilan muntazam ravishda kurasha boshlagunga qadar oradan deyarli yuz yillar o'tib ketdi. XX asrda patologiya va pediatrik rentgenologiyada, ayniqsa, surunkali subdural gematoma va oyoq-qo'llarning sinishi bilan bog'liq ko'plab dalillar to'plana boshladi: subdural gematoma qiziq bimodal taqsimotga ega bo'lib, chaqaloqlarda idiopatik va kattalarda travmatik xusuiyatga ega, ya'ni uzun suyaklarning noma'lum ossifikatsion periostitlari chandiq ekstraktsiyalari to'g'ridan-to'g'ri olib tashlanganidan keyin sodir bo'lganiga o'xshardi. 1946-yilda amerikalik pediatriya radiologiyasi asoschisi Jon Kaffi uzun suyak sinishi va surunkali subdural gematomaning assotsiatsiyasiga e'tibor qaratdi va 1955-yilda tajovuzkor, balog'atga etmagan va hissiy jihatdan kasal ota-onalarning qaramog'idan chiqarilgan chaqaloqlarda yangi jarohatlar paydo bo'lmaganligini qayd etdi.

Natijada 1960-yillarda mavzu bo'yicha professional tadqiqotlar yana boshlab yuborildi. 1962-yil iyul oyida asosan pediatrik psixiatriya bilan shug'ullanuvchi C. Genri Kempe tomonidan yozilgan va Amerika Tibbiyot Assotsiatsiyasi jurnalida chop etilgan "Kaltaklangan bola sindromi" maqolasining nashri bolalarga nisbatan yomon munosabatda bo'lish umumiy tushunchaga kirgan paytni anglatadi. Maqola nashr etilishidan oldin bolalarning shikastlanishi, hatto suyaklarning takroriy sinishi ham qasddan sodir etilgan jarohatlar natijasi sifatida tan olinmagan. Buning o'rniga o'sha paytlarda shifokorlar ko'pincha boladan tashxis qo'yilmagan suyak kasalliklarini qidirdilar yoki ota-onalarning tasodifiy baxtsiz hodisalar, masalan, qo'shni bezori bolalar tomonidan chaqaloqning yiqitib qo'yilishi kabi versiyalarni haqiqat deb qabul qildilar .

Bolalarga nisbatan zo'ravonlik holatlarini o'rganish akademik intizom sifatida 1970-yillarning boshlarida Qo'shma Shtatlarda paydo bo'lgan. Elisabeth Young-Bruehlning ta'kidlashicha, bolalar huquqlari himoyachilari soni va bolalarni himoya qilishga qiziqish ko'rsatkichlari ortib borayotganligiga qaramay, bolalarni "zo'rlanganlar" va "zo'rlanmaganlar" guruhlariga bo'lish bolalar huquqlari tushunchasini toraytiruvchi sun'iy farqni keltirib chiqardi va bolalarning jamiyatda qanday kamsitilganini tekshirish harakatlariga ma'lum ma'noda to'sqinlik qildi. Young-Bruehlning so'zlariga ko'ra, bolalarga nisbatan zo'ravonlik va ularga nisbatan loqaydlik holatlarini o'rganishning yana bir sababi bolalarning o'zlari shafqatsizlikni qanday qabul qilishlari va kattalarning ularga bo'lgan munosabatiga ahamiyat berishlari borasidagi izlanishlar edi. Young-Bruehlga ko'ra, toki jamiyatda bolalarning kattalardan "bir pog'ona pastda turish"lari haqida qrashlar mavjud ekan, zo'ravonlik holatlari yuz berish yoki bermasligidan qat'i nazar barcha bolalar azoblanadi.

Ta'riflar

Bolalarga nisbatan zo'ravonlik holatlariga berilgan ta'riflar professionallar, ijtimoiy va madaniy guruhlar o'rtasida va vaqt o'tishi bilan farq qiladi. Adabiyotda zo'ravonlik va yomon muomala atamalari ko'pincha bir-birining o'rnida ishlatiladi. Bolalarga nisbatan shafqatsiz munosabatda bo'lish, shuningdek, bolalarga nisbatan zo'ravonlik va e'tiborsizlikning barcha shakllarini qamrab oladigan soyabon atama bo'lishi mumkin. Bolalarga nisbatan shafqatsiz munosabatni aniqlash ustuvor madaniy qadriyatlarga bog'liq, chunki ular bolalarga, bolaning rivojlanishiga va ota-onalarga tegishli. Bolalarga nisbatan shafqatsiz munosabat tushunchasining ta'riflari jamiyatning ushbu muammo bilan shug'ullanuvchi sohalari, masalan, bolalarni himoya qilish agentliklari, yuridik va tibbiy jamoalar, sog'liqni saqlash xodimlari, tadqiqotchilar, amaliyotchilar va bolalar himoyachilari o'rtasida bir-biridan farq qilishi mumkin. Ushbu turli sohalar vakillarining har biri o'zlarining ta'riflaridan foydalanishga moyil bo'lganligi sababli fanlar bo'ylab muloqot cheklangan bo'lishi mumkin, bu bolalarga nisbatan yomon munosabatni aniqlash, baholash, kuzatish, davolash va oldini olish harakatlariga to'sqinlik qiladi.

Umuman olganda,zo'ravonlik (odatda qasddan qilingan) komissiya harakatlariga, beparvolik esa harakatsizlikka tegishli. Bolaga nisbatan shafqatsiz munosabatda bo'lish ota-onalarning yoki tarbiyachilarning bolaga haqiqiy yoki tahdid ostidagi zarar yetkazadigan xatti-harakatlarini ham, harakatsizligini ham o'z ichiga oladi. Ba'zi sog'liqni saqlash sohasi mutaxassislari va mualliflar bolaga nisbatan e'tiborsizlikni zo'ravonlik ta'rifining bir qismi deb bilishadi, boshqalari esa yo'q; buning sababi zararning beixtiyor bo'lishi yoki bolani qanday tarbiyalash kerakligi haqidagi madaniy e'tiqodlar natijasida tarbiyachilar muammoning jiddiyligini tushunmaganligi bo'lishi mumkin. Bolalarga nisbatan zo'ravonlik va beparvolikning kechiktirilgan oqibatlari, ayniqsa, hissiy beparvolik va bolalarga nisbatan zo'ravonlik sifatida baholanadigan xatti-harakatlarning xilma-xilligi ham mavjud omillardir.

Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti (JSST) bolalarga nisbatan zo'ravonlik va shafqatsizlikni "mas'uliyat, ishonch yoki kuch munosabatlari kontekstida bolaning sog'lig'i, omon qolishi, rivojlanishi yoki qadr-qimmatiga haqiqiy yoki potensial zarar yetkazishga olib keladigan jismoniy va/yoki hissiy, jinsiy zo'ravonlik, loqaydlik yoki beparvo munosabat yoki tijorat yoxud boshqa ekspluatatsiyaning barcha shakllari" deb ta'riflaydi. JSSTga ko'ra, shuningdek, "bolalarga nisbatan zo'ravonlik 18 yoshgacha bo'lgan shaxslarga nisbatan ularning ota-onalari yoki boshqa g'amxo'rlik qiluvchilar, tengdoshlar, ishqiy sheriklar yoki notanish shaxslar tomonidan sodir etilgan zo'ravonlikning barcha shakllarini o'z ichiga oladi". Amerika Qo'shma Shtatlarida Kasalliklarni nazorat qilish va oldini olish markazlari (CDC) bolalarga nisbatan yomon munosabatda bo'lish atamasini har ikkala komissiya (zo'ravonlik) harakatlariga nisbatan qo'llaydi, ular orasida "bolaga zarar, potensial zarar yoki zarar yetkazish tahdidiga olib keladigan so'zlar yoki ochiq harakatlar" va harakatsizlik (beparvolik), ya'ni "bolaning asosiy jismoniy, hissiy yoki ta'lim ehtiyojlarini ta'minlamaslik yoki bolani zarar yoki mumkin bo'lgan zarardan himoya qilmaslik" kabilar bor. Amerika Qo'shma Shtatlarining Bolalarga nisbatan zo'ravonlikning oldini olish va davolash to'g'risidagi federal qonuni bolalarga nisbatan zo'ravonlik va e'tiborsizlikni kamida "ota-ona yoki vasiyning o'limga, jiddiy jismoniy yoki ruhiy shikastlanishga, jinsiy zo'ravonlik yoki ekspluatatsiyaga olib keladigan yaqinda sodir bo'lgan har qanday harakati yoki harakatsizligi" yoki "jiddiy zarar yetkazish xavfini tug'diradigan harakat yoki harakatsizlik" deya ta'riflaydi.

Turlari

2006-yil holatiga ko'ra, Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti bolalarga nisbatan yomon zo'ravonlik holatlarini to'rt guruhga ajratdi: jismoniy zo'ravonlik; jinsiy zo'ravonlik; hissiy (yoki psixologik) zo'ravonlik; va e'tiborsizlik.

Jismoniy zo'ravonlik

Mutaxassislar va keng jamoatchilik o'rtasida qanday xatti-harakatlar bolaga nisbatan jismoniy zo'ravonlikni aks ettirishi haqida kelishmovchiliklar mavjud. Jismoniy zo'ravonlik ko'pincha alohida emas, balki avtoritar nazorat, tashvish uyg'otuvchi xatti-harakatlar va ota-onalarning iliq munosabati yo'qligi kabi xatti-harakatlar turkumining bir qismi sifatida sodir bo'ladi. JSST jismoniy zo'ravonlikni quyidagicha ta'riflaydi:

Bolaga nisbatan qasddan jismoniy kuch ishlatish bu bolaning sog'lig'i, hayoti, rivojlanishi yoki qadr-qimmatiga zarar yetkazishga olib keladigan yoki buning yuqori ehtimoli bo'lgan jismoniy kuch ishlatish. Bunga urish, turtish, tepish, silkitish, tishlash, bo'g'ish, kuydirish, zaharlash, bo'g'ish kiradi. Uyda bolalarga nisbatan jismoniy zo'ravonlikning ko'plab holatlari jazolash obyekti bilan amalga oshiriladi.

Bolalarga nisbatan jismoniy zo'ravonlik va jismoniy jazolashning bir-biriga o'xshash ta'riflari zo'ravonlik va jazo o'rtasidagi nozik yoki mavjud bo'lmagan farqni ta'kidlaydi, ammo jismoniy zo'ravonlik holatlarining aksariyati "niyat, shakl va ta'sirga ko'ra" jismoniy jazodir. Masalan, 2006-yil holatiga ko'ra, Paulo Sergio Pinheiro BMT Bosh kotibining bolalarga nisbatan zo'ravonlik haqidagi tadqiqotida shunday yozgan:

Jismoniy jazo bolalarni qo'l yoki biror ashyo, masalan, qamchi, tayoq, kamar, poyabzal, yog'och qoshiq va hokazo bilan urishni o'z ichiga oladi. Lekin u bolani tepish, silkitish, uloqtirish, tirnash, chimchilash, tishlash, sochlarini yoki quloqlarini tortish, bolani noqulay holatda qolishga majburlash, kuyish yoki nimanidir yutishga majburlashni (masalan, bolaning og'zini sovun bilan yuvish yoki achchiq ziravorlarni yutishga majburlash) ham o'z ichiga olishi mumkin.

Bolalarga nisbatan zo'ravonlik to'g'risidagi qonunlar mavjud bo'lgan aksariyat davlatlar bolaga qasddan jiddiy zarar yetkazish, shikastlash yoki uni o'lim xavfi ostida qoldiradigan harakatlarni sodir etishni noqonuniy deb biladi. Ko'karishlar, tirnalgan joylar, kuyishlar, singan suyaklar, yaralar, shuningdek, takroriy "baxtsiz hodisalar" va jismoniy shikastlanishga olib kelishi mumkin bo'lgan qo'pol davolash usullari jismoniy zo'ravonlik hisoblanishi mumkin. Davolashning turli bosqichlarida orttirilgan ko'plab jarohatlar yoki sinishlar zo'ravonlik haqida shubha tug'dirishi mumkin.

Psixolog Alice Miller, bolalarga nisbatan zo'ravonlik haqidagi kitoblarida ta'kidlaganidek, haqorat qilish, kaltaklash, yuzga urish va hokazolarning barchasi zo'ravonlikning ko'rinishi deb hisoblaydi, chunki oqibatlari darhol ko'rinmasada, ular bolaning butunligi va qadr-qimmatiga putur yetkazadi.

Bolalikdagi jismoniy zo'ravonlik kelajakda jismoniy va ruhiy qiyinchiliklarga olib kelishi mumkin, jumladan, takroriy qurbonlik, shaxsiyatning buzilishi, travmadan keyingi stress buzilishi (PTSD — post-traumatic stress disorder), dissotsiativ kasalliklar, depressiya, tashvish, o'z joniga qasd qilish fikri, ovqatlanish buzilishi, giyohvand moddalarni iste'mol qilish va agressivlik kabilar. Ulg'ayganda boshpanasiz qolish holatlari ham bolalikdagi jismoniy zo'ravonlik oqibatlaridan biri sanaladi.

Jinsiy zo'ravonlik

Bolalarga nisbatan jinsiy zo'ravonlik (CSA) — bu kattalar yoki o'smirlar o'z jinsiy xohishlarini rag'batlantirish uchun bolalardan foydalanadigan bolalarga nisbatan zo'ravonlikning bir shakli. Jinsiy zo'ravonlik deganda bolaning zo'ravonning jismoniy qoniqishi yoki moliyaviy foydasiga qaratilgan jinsiy harakatda ishtirok etishi tushuniladi. Bolalarga nisbatan jinsiy zo'ravonlik shakllariga boladan jinsiy faoliyat bilan shug'ullanishni so'rash yoki unga bosim o'tkazish (natijasidan qat'iy nazar), jinsiy a'zolar bilan bolaga odobsiz ta'sir o'tkazish, bolaga pornografiya ko'rsatish, bola bilan haqiqiy jinsiy aloqa, bolaning jinsiy a'zolari bilan jismoniy aloqa qilish, bolaning jinsiy a'zolarini jismoniy aloqa qilmasdan ko'rish yoki bolalar pornografiyasini yaratish uchun boladan foydalanish kabilar kiradi. Bolalarning jinsiy xizmatlarini taklif qilishga oddiy huquqbuzarlik emas, balki bolalarga nisbatan zo'ravonlik sifatida qaralishi va muomala qilinishi mumkin.

Bolalarga nisbatan jinsiy zo'ravonlikning jabrlanuvchilariga yetkaziladigan salbiy ta'sirlar orasida uyat va o'zini aybdor his qilish, xotiralar, dahshatli tushlar, uyqusizlik, zo'ravonlik bilan bog'liq narsalardan qo'rqish (jumladan, narsalar, hidlar, joylar, shifokor tashrifi va boshqalar), o'zini o'zi qadrlashda qiyinchiliklar, jinsiy disfunksiya, surunkali og'riq, giyohvandlik, o'z-o'ziga shikast yetkazish, o'z joniga qasd qilish g'oyalari, somatik shikoyatlar, depressiya, travmadan keyingi stress buzilishi (PTSD), tashvish, boshqa ruhiy kasalliklar, shu jumladan chegaradagi shaxsiyat buzilishi va dissotsiativ identifikatsiya buzilishi, balog'at yoshida qayta qurbon bo'lishga moyillik, asabiy bulimiya va boshqa muammolar qatorida bolaning jismoniy shikastlanishi ham bordir. Jabrlanuvchi bo'lgan bolalarda, shuningdek, ularning immuniteti yetuk emasligi va majburiy jinsiy aloqa paytida shilliq qavatda yuz beradigan muammolar tufayli jinsiy yo'l bilan yuqadigan infektsiyalar uchrashi xavfi ham yuqori bo'ladi. Yoshlikda jinsiy tajovvuz qurboni bo'lish OIV yuqtirishning bir qator xavf omillari bilan bog'liq bo'lib, ular orasida jinsiy mavzular bo'yicha bilimlarning kamayishi, OIV tarqalishining ortishi, xavfli jinsiy amaliyotlar bilan shug'ullanish, prezervativdan qochish, xavfsiz jinsiy aloqa amaliyotlari haqida kam ma'lumot, jinsiy sheriklarni tez-tez almashtirish kabilar mavjud.

2016-yil holatiga ko'ra, Amerika Qo'shma Shtatlarida ayollarning taxminan 15-25 foizi va erkaklarning 5-15 foizi bolaligida jinsiy zo'ravonlikka duchor bo'lgan. Aksariyat jinsiy zo'ravonlik jinoyatchilari o'z qurbonlari bilan avvaldan tanish. bo'ladilar; zo'ravonlarning taxminan 30 foizi bolaning qarindoshlari, ko'pincha aka-uka, opa-singillari, otalar, onalari, amakilar yoki amakivachchalari; 60 foiz atrofida esa boshqa tanishlar, masalan, oilaning do'stlari, enagalar yoki qo'shnilar bo'lib. chiqadi; Bolalar bilan bog'liq jinsiy zo'ravonlik holatlarining taxminan 10 foizida begonalar jinoyatchilar hisoblanadi. Mazkur holatlarning uchdan biridan ko'prog'ida jinoyatchi ham voyaga yetmagan shaxs bo'lib chiqadi.

1999-yilda BBC Hindistondagi RAHI jamg'armasi tomonidan o'tkazilgan jinsiy zo'ravonlik bo'yicha so'rovnoma haqida haqida xabar berdi, unda respondentlarning 76 foizi bolaligida jinsiy zo'ravonlik qurboniga aylanganini ta'kidlagan, shundan 40 foiz ovoz beruvchi jinoyatchi aynan o'z oila a'zosi ekanligi haqida ma'lumot qoldirgan.

Amerika Qo'shma Shtatlari federal prokuraturasi janubiy koreyalik shaxsga nisbatan "dunyodagi eng yirik qorong'u internet bolalar porno bozori"ni boshqargani uchun bir nechta ayblovlarni e'lon qildi. Xabar qilinishicha, ingliz tiliga tarjima qilingan "Welcome to Video" veb-sayti hozirgacha olingan 200 000 dan ortiq video yoki 8 TB hajmdagi chaqaloqlar vayosh bolalar ishtirokidagi jinsiy harakatlarni aks ettiruvchi ma'lumotlardan iborat bo'lib, taxminan 7 300 Bitcoin, ya'ni 730 000 dollarlik tranzaktsiyalarni qayta ishlagan.

Psixologik zo'ravonlik

Bolalarga nisbatan psixologik zo'ravonlikning bir nechta ta'riflari mavjud:

• 2013-yilda Amerika Psixiatriya Assotsiatsiyasi (APA) DSM-5 ga bolalarga nisbatan psixologik zo'ravonlik holatlari haqidagi ta'rifni qo'shib, uni "bolaning ota-onasi yoki unga g‘amxo‘rlik qiluvchi shaxs tomonidan bolaga jiddiy psixologik zarar yetkazishga olib keladigan yoki olib kelishi mumkin bo‘lgan tasodifiy bo‘lmagan og‘zaki yoki ramziy xatti-harakatlar" shaklida ifoda etdi.
• 1995-yilda APSAC mazkur holatni quyidagicha ta'rifladi: rad qilish, qo'rqitish, izolyatsiya qilish, ekspluatatsiya qilish, hissiy sezgirlikni inkor etish yoki e'tiborsizlik" yoki "bolalarga ular befoyda, nuqsonli, sevilmagan, istalmagan, xavf ostida qolgan yoki faqat boshqa birovning ehtiyojlarini qondirish uchun qadrli ekanligini uqtiruvchi vasiyning takroriy xatti-harakati yoki ekstremal hodisa(lar)i".
• Qo'shma Shtatlarda shtat qonunlari farq qiladi, lekin ularning aksariyatida "ruhiy zarar yetkazish"ga qarshi qonunlar mavjud.
• Ba'zilar buni baland ovozda baqirish, qo'pol va sovuq munosabatda bo'lish, e'tiborsizlik, qattiq tanqid qilish, bolaning shaxsiyatini kamsitish kabi xatti-harakatlar natijasida bolaning o'sishida psixologik va ijtimoiy nuqsonlarning paydo bo'lishi deb ta'riflaydilar. Boshqa misollar orasida laqab bilan chaqirish, masxara qilish, qadr-qimmatini kamsitish, shaxsiy buyumlarni yo'q qilish, uy hayvonlarini qiynoqqa solish yoki o'ldirish, haddan tashqari tanqid qilish, nomaqbul yoki haddan tashqari talablar, muloqotni to'xtatib turish, muntazam ravishda tergash yoki haqorat qilish kkabilar mavjud.

2014-yilda APAda shunday qayd etiladi:

• "Bolalik davridagi psixologik zo'ravonlik jinsiy yoki jismoniy zo'ravonlik kabi zararlidir".
• "AQShda har yili 3 millionga yaqin bola qandaydir shaklda ruhiy zo'ravonliklarga duchor bo'ladi".
• 'Psixologik zo'ravonlik "bolalarga nisbatan zo'ravonlik va beparvolikning eng murakkab va keng tarqalgan shaklidir".
• "Bolalik davrida psixologik zo'ravonlikning keng tarqalganligini va yosh qurbonlarga yetkazilgan zararning og'irligini hisobga olgan holda, u ruhiy salomatlik va ijtimoiy xizmatlarni o'qitishda birinchi o'rinda turishi kerak".

2015-yilda qo'shimcha tadqiqotlar APAning 2014-yilgi bayonotlarini tasdiqladi.

Hissiy zo'ravonlik qurbonlari tajovuzkorga undan uzoqlashish, haqoratli so'zlarni o'z ichiga yutish yoki zo'ravonni haqorat qilish orqali javob berishlari mumkin. Hissiy zo'ravonlik g'ayritabiiy yoki buzilgan bog'lanishning rivojlanishiga, jabrlanuvchilarning zo'ravonlik uchun o'zini ayblash tendensiyasiga, o'rganilgan nochorlik va haddan tashqari passiv xatti-harakatlarga olib kelishi mumkin.

E'tiborsizlik

Bolaning qarovsizligi — ota-onaning yoki bola uchun mas'ul bo'lgan boshqa shaxsning bolaning sog'lig'i, xavfsizligi yoki farovonligiga zarar yetkazishi mumkin bo'lgan darajada oziq-ovqat, kiyim-kechak, turar joy, tibbiy yordam bilan ta'minlamasligi, nazorat qilmasligi. E'tiborsizlik, shuningdek, bola bilan bir muhitda turgan odamlarning e'tiborsizligi va bolaning omon qolishi uchun tegishli va yetarli chora-tadbirlarni qo'llamasligidir.

Bolaga nisbatan e'tiborsizlikning ba'zi kuzatiladigan belgilariga quyidagilar kiradi: bola tez-tez maktabga bormaydi, tilanchilik qiladi, oziq-ovqat yoki pul o'g'irlaydi, zarur tibbiy va stomatologik yordamga ega emas, doimo iflos yuradi yoki ob-havoga mos kiyim yo'q. 2010-yilgi Bolalarga nisbatan yomon munosabatda bo'lish hisoboti (NCANDS), Amerika Qo'shma Shtatlari federal hukumatining yillik bolalarni himoya qilish bo'yicha davlat agentliklari (CPS) tomonidan taqdim etilgan ma'lumotlarga asoslangan hisobotida beparvolik va/yoki e'tiborsizlik xatti-harakatlari "bolalarga nisbatan noto'g'ri munosabatda bo'lishning eng keng tarqalgan shakli" ekanligini aytiladi

E'tiborsizlik xatti-harakatlarini oltita kichik toifaga bo'lish mumkin:

• Nazoratning sustligi: ota-ona yoki vasiyning yo'qligi jismoniy shikastlanish, jinsiy zo'ravonlik yoki jinoiy xatti-harakatlarga olib kelishi mumkin;
• Jismoniy e'tiborsizlik: xavfsiz va toza uy kabi asosiy jismoniy ehtiyojlarni ta'minlamaslik bilan tavsiflanadi;
• Tibbiy e'tiborsizlik: tibbiy yordam ko'rsatilmasligi bilan tavsiflanadi;
• Hissiy e'tiborsizlik: g'amxo'rlik, rag'batlantirish va qo'llab-quvvatlashning yetishmasligi bilan tavsiflanadi;
• Ta'limga e'tibor bermaslik: tarbiyachilarning maktab tizimida faol ishtirok etish uchun ta'lim va qo'shimcha resurslarni ta'minlamasliklari bilan tavsiflanadi; va
• Tashlab ketish: ota-ona yoki vasiy bolani uzoq vaqt davomida enaga yoki vasiysiz yolg'iz qoldirishi bilan tavsiflanadi.

Beparvo qoldirilgan bolalar jismoniy va psixosotsial rivojlanishda kechikishlarni boshdan kechirishi mumkin, buning natijasida psixopatologik va neyropsixologik funksiyalar, jumladan, ijro etuvchi funktsiya, diqqat, qayta ishlash tezligi, til, xotira va ijtimoiy ko'nikmalar buzilishi mumkin. Zo'ravonlikka uchragan bolalar bilan ishlayotgan tadqiqotchilar bir necha bor guvoh bo'lishdiki, mehribon farzand asrab oluvchilar qarovsiz qolgan bolalar bilan yo'qolgan yoki xavfsiz munosabatlarni tiklash mobaynida turli xil hissiy va xulq-atvor reaktsiyalariga duch keladilar. Bunday bolalar g'amxo'rlik qiluvchilarni xavfsizlik manbai sifatida ko'rmaydilar va buning o'rniga odatda ularni asrab olgan ota-onalari bilan sog'lom yoki xavfsiz munosabatni buzishi mumkin bo'lgan tajovuzkor va giperaktiv xatti-harakatlarni namoyon qiladilar. E'tiborsizlik qurboni bo'lgan bolalar hayotining dastlabki bosqichlarida zarur bo'lgan bog'liqlik hissiga to'yinmaganligi sababli hayotlar davomida ham ishqiy yoki do'stlik kabi munosabatlarni shakllantirish va davom ettirishda bir qancha qiyinchiliklarga duch kelishlari mumkin.

Effektlari

Bolalarga nisbatan zo'ravonlik xatti-harakatlari shu zahotiyoq salbiy jismoniy oqibatlarga olib kelishi mumkin, ammo shuni ham unutmaslik kerakki, u rivojlanish muammolari va ko'plab surunkali jismoniy va psixologik ta'sirlar, shu jumladan, keyingi sog'liq muammolari va hayot davomiyligining qisqarishi kabilarga ham sabab bo'lishi ehtimoli mavjud.

Zo'ravonlik qurboni bo'lgan bolalar kattalarga yomon munosabatda bo'lishlari mumkin. 1991-yildagi ma'lumotlarga ko'ra, tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, katta yoshlilarning 90 foizi bolaligida shafqatsiz munosabat qurboni bo'lishgan. Bugungi kunda ham deyarli 7 million amerikalik chaqaloq uchun bolalarni parvarish qilish xizmatlari, xususan, kunduzgi parvarish xizmatidan foydalanadi va bu parvarish sharoiti odatda talab darajasida bo'lmaydi.

Hissiy effektlar

Bolalarga nisbatan zo'ravonlik turli xil hissiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Doim e'tibordan chetda qoldirilgan, sharmanda qilingan, qo'rquvga uchragan yoki kamsitilgan bolalar jismoniy tajovuzga uchraganlaridan ham ko'ra ko'proq azob chekishadi. Joyful Heart Foundation ma'lumotlariga ko'ra, oila, g'amxo'rlik qiluvchilar va jamiyat bilan bo'lgan tajribalar bolaning miya rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatadi. Zo'ravonlikka uchragan bolalar o'zlariga ishonchsizlik, o'zini past baholash va rivojlanishning yetishmasligi holatlari bilan ulg'ayishi mumkin. Shuningdek, ular o'zaro ishonch, ijtimoiy chekinish, maktabdagi muammolar va munosabatlarni shakllantirishda davom etayotgan qiyinchiliklarni boshdan kechiradilar.

Zo'ravonlik holatlari chaqaloqlar va boshqa yosh bolalarga katta yoshdagilarga qaraganda boshqacha ta'sir ko'rsatishi mumkin. Hissiy zo'ravonlikka uchragan yoki e'tibordan chetda qoldirilgan chaqaloqlar va maktabgacha yoshdagi bolalar o'zlari unchalik ham uzoq vaqtdan buyon tanimaydiganlarga yoki begona odamlarga haddan tashqari mehribon bo'lishlari mumkin. Ular o'zlariga ishonmasliklari yoki tez-tez va ba'zan sababsiz xavotirga tushishlari, ota-onalari bilan yaqin munosabatda bo'lmagandek ko'rinishlari, tajovuzkor xatti-harakatlar yoki boshqa bolalar va hayvonlarga nisbatan yomon harakatlar sodir etishlari mumkin. Kattaroq bolalar yomon so'zlarni ishlatishi yoki xuddi shu yoshdagi boshqa bolalarga nisbatan sezilarli darajada farq qilishi mumkin, shuningdek, ular kuchli his-tuyg'ularni nazorat qilishda qiynalishi, ota-onasidan ajratilgandek ko'rinishi, ijtimoiy ko'nikmalarga ega emas yoki do'stlari kam bo'lishi mumkin.

Bolalar, shuningdek, reaktiv biriktirilish buzilishi (RAD)ni boshdan kechirishlari mumkin. RAD odatda 5 yoshdan oldin boshlanadigan sezilarli darajada buzilgan va rivojlanishga mos kelmaydigan ijtimoiy aloqadorlik sifatida aniqlanadi. RAD ko'pgina ijtimoiy vaziyatlarga rivojlanishga mos keladigan tarzda reaksiya bildirmaslik yoki javob berishning doimiy qobiliyatsizligi sifatida namoyon bo'lishi mumkin. Hissiy zo'ravonlikning uzoq muddatli ta'siri keng o'rganilmagan, ammo so'nggi tadqiqotlar uning uzoq muddatli oqibatlarini hujjatlashtira boshladi. Hissiy zo'ravonlik depressiya, tashvish va shaxslararo munosabatlardagi qiyinchiliklarning kuchayishiga ham olib kelishi mumkin (Spertus, Wong, Halligan, & Seremetis, 2003-yil). Bolalarga nisbatan zo'ravonlik holatlari va qarovsizlik qurbonlari balog'atga yetmaganlar va kattalar orasida nisbatan ko'proq jinoyat sodir etishadi.

Oiladagi zo'ravonlik bolalarga ham ta'sir qiladi; bolaning shaxsan o'zi zo'ravonlikka uchramagan bo'lsa ham, oiladagi zo'ravonlikka guvoh bo'lishning salbiy ta'sirlari katta va jiddiy. "Bolalarga nisbatan zo'ravonlik va bolalarning oiladagi zo'ravonlikka ta'siri bo'yicha bo'ylama tadqiqot" kabi olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, bolalarning 36,8 foizi tajovuzkorlik bilan shug'ullanadi, zo'ravonlik/hujumga uchragan bolalarning esa 47,5 foizi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, oiladagi zo'ravonlikka guvoh bo'lish bolalarda xatti-harakatlarlardagi muammolar va hissiy nuqsonlar (depressiya, asabiylashish, tashvish, akademik muammolar va til rivojlanishidagi muammolar) paydo bo'lishi ehtimolini oshiradi.

Umuman olganda, xulosa qilib aytganda, bolalarga nisbatan zo'ravonlik va hatto zo'ravonlikka guvoh bo'lish natijasida yuzaga keladigan hissiy omillar uzoq va qisqa muddatli ta'sirlarga olib kelishi mumkin, bu oxir-oqibatda bolaning tarbiyasi va rivojlanishiga salbiy ta'sir ko'rsatmay qolmaydi.

Jismoniy effektlar

Bolalarni nisbatan zo'ravonlik natijasida chaqaloqlarda ikkinchi darajali qovurg'a sinishi

Zo'ravonlik yoki e'tiborsizlikning bevosita jismoniy ta'siri nisbatan kichik (ko'karishlar yoki kesilishlar) yoki og'ir (singan suyaklar, qon ketish yoki hattoki o'lim) bo'lishi mumkin. Ba'zi hollarda jismoniy ta'sirlar vaqtinchalikdir; biroq ular bolaga olib keladigan og'riq va azob-uqubatlarni hisobga olish kerak. Jismoniy zo'ravonlik oqibatida qovurg'a sinishi holatlari ham kuzatilishi mumkin va bu holatga duch kelinganda, odatda, darhol zo'ravonlik natijasi deya shubha qilinadi. Ammo bu holat yomon muomala bilan bog'liq jarohatlarga ega bo'lgan bolalarning faqat ozchiligida uchraydi.

Bolalarga nisbatan zo'ravonlik va/yoki beparvolik holatlarining jabrlanuvchining jismoniy salomatligi va rivojlanishiga uzoq muddatli ta'siri quyidagilar bo'lishi mumkin:

• Silkitilgan chaqaloq sindromi. Chaqaloqni silkitish bolalarga nisbatan zo'ravonlikning keng tarqalgan shakli bo'lib, u ko'pincha doimiy nevrologik shikastlanishga (80% hollarda) yoki o'limga (30% hollarda) olib keladi. Bunday oqibatlar miyada qon ketishi, orqa miya va bo'yinning shikastlanishi, qovurg'a yoki suyakning sinishidan keyingi intrakranial gipertenziya (bosh suyagidagi bosimning oshishi) natijasida yuzaga keladi.
• Miya rivojlanishining buzilishi. Bolalarga nisbatan zo'ravonlik qilish va e'tiborsizlik, ba'zi hollarda, miyaning muhim hududlarining to'g'ri shakllanmasligi yoki o'sishda muvaffaqiyatsizlikka uchrashiga, bu esa rivojlanishning buzilishiga olib keladi. Bolalarga nisbatdan shafqatsiz munosabatda bo'lish yoki e'tiborsizlik natijasida yuzaga kelgan miyaning strukturaviy o'zgarishlariga umumiy kichik miya hajmi, hipokampal atrofiya, prefrontal korteks disfunksiyasi, korpus kallosum zichligining pasayishi va sinapslar miyelinatsiyasining kechikishi kiradi. Miyaning rivojlanishidagi bu o'zgarishlar kognitiv, til va akademik qobiliyatlar jihatidan uzoq muddatli oqibatlarga olib keladi. Bundan tashqari, bu nevrologik o'zgarishlar amigdala va gipotalamus-gipofiz-adrenal (HPA) o'qiga ta'sir qiladi, ular stressga javob berishda ishtirok etadi va bu travmadan keyingi stress buzilishi belgilarini keltirib chiqarishi mumkin.
• Bolaligida zo'ravonlik yoki e'tiborsizlikka uchragan katta yoshlilarda allergiya, artrit, astma, bronxit, yuqori qon bosimi va oshqozon yarasi kabi jismoniy kasalliklarga duchor bo'lish ehtimoli ko'proq kuzatiladi. Ularda keyinchalik hayot davomida saraton rivojlanishi xavfi yuqori bo'lishi, shuningdek, immunitetning buzilishi ro'y berishi mumkin.
• Bolalik davridagi zo'ravonlik holatlari telomerlarning qisqarishi va telomeraza faolligining pasayishiga olib kelishi mumkin. Telomer uzunligining qisqarish tezligining oshishi hayot davomiyligining 7 dan 15 yilgacha qisqarishi bilan bog'liq.
• Yaqinda o'tkazilgan tadqiqotlar natijalari hayotning ilk davrlarida sodir bo'lgan stress va balog'at yoshiga qadar davom etadigan epigenetik o'zgarishlar o'rtasidagi bog'liqlikni ko'rsatadi.

Bolalik davridagi salbiy tajribalarni o'rganish

Kasalliklarni nazorat qilish va oldini olish markazlari ma'lumotlariga ko'ra, bolalik davridagi salbiy tajribalarning mumkin bo'lgan usullari, masalan, zo'ravonlik va e'tiborsizlik hayot davomida salomatlik va farovonlikka ta'sir qiladi.

Bolalik davridagi salbiy tajribalarni o'rganish bu bolalik davridagi qiyinchiliklar, jumladan, turli xil zo'ravonlik, e'tiborsizlik va keyingi hayotdagi sog'liq muammolari o'rtasidagi munosabatlarni o'rganishdir. Tadqiqotning dastlabki bosqichi Kaliforniyaning San-Diego shahrida 1995-yildan 1997-yilgacha o‘tkazilgan. Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti tadqiqotni quyidagicha umumlashtiradi: "Bolalik davridagi yomon munosabatlar va uydagi disfunksiya, o'nlab yillar o'tgach, Qo'shma Shtatlarda o'lim va nogironlikning eng keng tarqalgan sabablari bo'lgan surunkali kasalliklarning rivojlanishiga olib keladi. Bolalikdagi jismoniy, jinsiy zo'ravonlik va keyingi hayot davrida, xususan, o'smirlikda o'z-o'zidan sigaret chekishni boshlash, semirish, jismoniy harakatsizlik, alkogolizm, giyohvand moddalarni iste'mol qilish, depressiya, o'z joniga qasd qilishga urinish, jinsiy buzuqlik va jinsiy yo'l bilan yuqadigan kasalliklarga yo'liqish o'rtasida kuchli bog'liqlik aniqlandi.

Og'zaki, jismoniy va jinsiy zo'ravonlik, shuningdek, bolalik davridagi shikastlanishning boshqa shakllari haqida retrospektiv tarzda hisobot bergan kattalar o'rtasida o'tkazilgan uzoq muddatli tadqiqot natijalari shuni ko'rsatdiki, katta yoshlilarning 25,9 foizi bolaligida og'zaki zo'ravonlik, 14,8 foizi jismoniy zo'ravonlik va 12,2 foizi jinsiy zo'ravonlikdan aziyat chekkan. Kasalliklarni nazorat qilish va oldini olish markazlari (CDC) va xulq-atvor xavf omillarini kuzatish tizimi ma'lumotlari yuqori ko'rsatkichlarni tasdiqlaydi. Vashington shtati talabalari o'rtasida o'tkazilgan anonim so'rov natijalariga ko'ra, 8, 10 va 12-sinf o'quvchilarining 6-7 foizi haqiqatan ham o'z joniga qasd qilishga hayoti davomida urinib ko'rgan va ularda depressiya darajasi boshqa bolalarga qaraganda ikki baravar yuqoriligi qayd etilgan. Bolaga nisbatan jismoniy va jinsiy zo'ravonlik holatlari va o'z joniga qasd qilish o'rtasida bog'liqlik mavjud. Huquqiy va madaniy sabablarga ko'ra, shuningdek, bolalarning ota-onalaridan olib qo'yilish qo'rquvi tufayli bolalik davridagi zo'ravonliklarning aksariyati haqida xabar qilinmaydi va asossiz bo'lib qoladi.

Ma'lum bo'lishicha, bolalik davridagi zo'ravonlik o'smirlar va kattalar hayotida giyohvandlik va spirtli ichimliklarga qaram bo'lib qolishiga olib kelishi mumkin. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, bolalik davrida sodir bo'lgan har qanday zo'ravonlik nevrologik o'zgarishlarga olib kelishi mumkin, bu esa odamni qaramlik tendensiyalariga ko'proq moyil qiladi. Yana bir muhim tadqiqot beparvolik natijasida jinsiy va jismoniy zo'ravonlikka duchor bo'lgan bolalarning 900 ta sud ishlarini o'rganib chiqdi. Natijalar shuni ko'rsatdiki, bir paytlar zo'ravonlikka uchragan bolalarning katta qismi hozirda spirtli ichimliklarga qaram holatda yashaydi. Ushbu amaliy tadqiqot giyohvandlik omili bolalikdagi zo'ravonlik holatlarining qanday muhim ta'siri ekanligini ko'rsatadi.

Psixologik ta'sir

E'tiborsizlikka uchraganlik yoki jismoniy zo'ravonlik tarixi bo'lgan bolalar psixiatrik muammolar yoki tartibsiz bog'lanish uslubini rivojlanish xavfi ostida turadilar. Bundan tashqari, bolalarga nisbatan zo'ravonlik yoki qarovsizlikka duchor bo'lgan bolalarning 59 foizi voyaga yetmay turiboq hech bo'lmaganda bir marotaba u yoki bu sababdan hibsga olinadi, 28 foizi keyinchalik qo'lga olinadi. Shuningdek, bunday bolalarning 30 foizi kelajakda o'zi ham zo'ravonlik jinoyatini sodir etishi ehtimoli ko'proq. Tartibsiz bog'lanish bir qator rivojlanish muammolari, jumladan, dissotsiativ alomatlar, shuningdek, tashvish, depressiya va harakat nazoratsizligi kabilar bilan bog'liq. Dante Cicchetti tomonidan o'tkazilgan tadqiqot shuni ko'rsatdiki, zo'ravonlikka uchragan va yomon munosabatda bo'lingan chaqaloqlarning 80 foizi tartibsiz bog'lanish alomatlarini ko'rsatadi. Ushbu bolalarning ba'zilari o'zlari ota-onaga aylanganda, ayniqsa ularda travmadan keyingi stress buzilishi (PTSD), dissotsiativ alomatlar va bolalarga nisbatan zo'ravonlikning boshqa oqibatlari bo'lsa, chaqaloq va yosh bolalarning ehtiyojlari va me'yoriy iztiroblari bilan yuzma-yuz kelganda qiyinchiliklarga duch kelishlari mumkin, bu esa o'z navbatida bolaning ijtimoiy-emotsional rivojlanishi bilan bog'liq salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Bundan tashqari, bunday bolalar o'zlariga yoki boshqalarga nisbatan hamdardlikni his qilishlari qiyin bo'lishi, bu esa ularning o'zlarini yolg'iz his qilishlariga va do'st orttirishga qodir bo'lmay qolishlariga olib kelishi mumkin. Ushbu potensial qiyinchiliklarga qaramay, psixo-ijtimoiy aralashuv hech bo'lmaganda ba'zi hollarda bir paytda ularga nisbatan yomon munosabatda bo'lingan ota-onalarning yosh bolalari haqida o'ylash usullarini o'zgartirishda samarali bo'lishi mumkin.

Bolalik davridagi zo'ravonlik qurbonlari, shuningdek, keyinchalik hayotlari davomida turli xil jismoniy sog'liq muammolariga duchor bo'ladilar. Tadqiqotlar natijalariga ko'ra, ularning ba'zilarida aniq sabablarsiz surunkali bosh, qorin, tos yoki mushaklar og'rig'idan aziyat chekadilar. Uzoq muddatli tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, bolalik davrida zo'ravonlikka uchragan odamlarning 80 foizi 21 yoshida kamida bitta psixiatrik kasallikka duchor bo'lgan, ular orasida ruhiy tushkunlik, tashvish, ovqatlanish buzilishi va o'z joniga qasd qilishga urinishlar mavjud. Kanadadagi kasalxonalardan biri ruhiy salomatlik bo'yicha ambulatoriyadagi ayollarning 36 foizdan 76 foizgacha qismi, shizofreniyaga yo'liqqan ayollarning 58 foizi va erkaklarning 23 foizi bir paytlar jinsiy zo'ravonlikka duchor bo'lganligini aniqladi.

Fransiyaning INSEE so'rovnomasida sanab o'tilgan 27 kasallikning 23 tasi holatida 18 yoshga to'lgunga qadar bolaning takroriy kasalliklari va oilaviy travmalar o'rtasida statistik jihatdan muhim korrelyatsiyalar aniqlandi. Sog'likdagi tengsizliklarni o'rganish orqali ushbu korrelyatsiyalarni aniqlagan fransuz sotsiologi Georges Menahemning so'zlariga ko'ra, bu munosabatlar kasallik va azob-uqubatlardagi tengsizlik nafaqat ijtimoiy ahamiyatga ega ekanligini ko'rsatadi. Salomatlik tengsizligi, shuningdek, oiladan kelib chiqadi va doimiy affektiv muammolar (mehr-muhabbatning yetishmasligi, ota-ona o'rtasidagi kelishmovchiliklar, ota-onaning uzoq vaqt bola bilan bo'lmasligi yoki ona yoki otaga ta'sir qiladigan jiddiy kasallik) darajasi bilan bevosita aloqador bo'ladi.

Har qanday shaklda zo'ravonlikka uchragan ko'plab bolalarda qandaydir psixologik muammolar paydo bo'ladi. Zo'ravonlikka uchragan bolalarning o'zlari ham o'z farzandlariga nisbatan zo'ravonlik holatlariga yo'l qo'yishlari tendensiyasi ham mavjud. 2013-yilda AQShda bolalarga nisbatan zo'ravonlik bilan bog'liq qayd etilgan 294 000 ta holatdan faqat 81 124 tasida jabrlanuvchi qandaydir maslahat yoki terapistik yordam olgan. Zo'ravonlikka uchragan bolalar uchun terapiya juda muhimdir.

Boshqa tomondan, bolaligidan zo'ravonlik ostida o'sgan, ammo oldingi shartlar bo'yicha hayotda kutilmagan tarzda yaxshi natijalarga erisha oladigan bolalar ham bor. Bunday bolalar "momoqaymoq bolalar" den nomlanadi, bu nomni tanlashda momaqamoqlarning tuproq, quyosh, qurg'oqchilik yoki yomg'irdan qat'i nazar gullab-yashnashidan ilhomlanilgan. Bunday bolalar (yoki hozirda kattalar) bolalarga nisbatan zo'ravonlik oqibatlarini yumshatish omillarini topishga katta qiziqish uyg'otadi.

Sabablari

Bolalarga nisbatan zo'ravonlik turli sabablar natijasida kelib chiqadigan murakkab hodisadir. Ba'zi katta yoshli kishilarning aynan nima sababdan bolalarga nisbatan qo'pol munosabatda bo'lishlari yoki beparvolik qilishlarini yagona omil bilan asoslab bo'lmaydi. Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti (WHO) va Bolalarga nisbatan zo'ravonlik va qarovsizlikning oldini olish bo'yicha xalqaro jamiyat (ISPCAN) insonlar, ularning munosabatlari, mahalliy hamjamiyat va, umuman, jamiyat darajasidagi ko'plab omillarni aniqlaydi, ular bolalarga nisbatan yomon munosabat hodisaga ta'sir qiladi. Individual darajada bunday omillar shaxsning yoshi, jinsi va shaxsiy tarixini o'z ichiga oladi, jamiyat darajasida bolalarga nisbatan shafqatsiz munosabatda bo'lishga olib keladigan omillar bolalarni qattiq jismoniy jazolashni rag'batlantiradigan madaniy me'yorlarni, iqtisodiy tengsizlikni va ijtimoiy xavfsizlik tarmoqlarining yetishmasligini o'z ichiga oladi. JSST va ISPCAN turli xavf omillarining murakkab o'zaro ta'sirini tushunish bolalarga nisbatan yomon munosabatda bo'lish muammosini hal qilish uchun juda muhim ekanligini ta'kidlaydi.

Amerikalik psixoanaliz mutaxassisi Elisabeth Young-Bruehlning ta'kidlashicha, bolalarga zarar yetkazish holatlari bolalarning kattalarga bo'ysunishi kerakligi haqidagi keng tarqalgan e'tiqodlar bilan oqlanadi va qabul qilinadi, bu esa bolalarga nisbatan tan olinmagan noto'g'ri qarashlarga olib keladi. Uning ta'kidlashicha, bunday noto'g'ri qarashlar, garchi bolalarga nisbatan yomon munosabatda bo'lishning bevosita sababi bo'lmasa ham, ma'lum bir zo'ravonlik harakatining sabablarini tushunish, shuningdek, bolalar ehtiyojlari va umuman rivojlanishini qo'llab-quvvatlash bo'yicha jamiyatdagi muvaffaqiyatsizliklarni yoritish uchun tekshirilishi kerak . Xalqaro bolalar huquqlari jurnalining asoschi muharriri Michael Freeman ham bolalarga nisbatan zo'ravonlik holatlarining asosiy sabablaridan biri inson huquqlari kattalar va bolalarga teng taalluqli emas, degan qarash bilan bog'liq ekanligini ta'kidlaydi. U shunday deb yozadi: "Bolalarga nisbatan zo'ravonlikning ildizlari ota-onalarning psixo-patologiyasida yoki ijtimoiy-ekologik stressda emas (garchi ularning ta'sirini inkor etib bo'lmasa ham), balki bolalarni tahqirlovchi va shaxsiyatsizlashtiradigan, ularni mulkka, jinsiy obyektlarga aylantiradigan kasal madaniyatda yotadi. Shu tariqa ular kattalar zo'ravonligi va shahvatining qonuniy qurboni bo'lishadi".

Hindistonning Orissa shahrida diniy zo'ravonlik paytida yoqib yuborilgan qiz.

O'z turmush o'rtog'iga nisbatan ham jismonan zo'ravonlik qiladigan ota-onalarning farzandlariga nisbatan jismoniy zo'ravonlik qilish holatlari ham boshqalarga qaraganda ko'proq. Biroq nikohdagi kelishmovchiliklar bolalarga nisbatan zo'ravonlikka sabab bo'ladimi yoki nikohdagi janjal ham, zo'ravonlik ham zo'ravonlikka moyillik omillaridan kelib chiqadimi, buni bilish mumkin emas. Ba'zida ota-onalar o'z farzandlari uchun bolaning qobiliyatidan tashqarida bo'lgan umidlarni qo'yishadi. Agar ota-onalarning umidlari bolaga mos keladiganidan ancha yuqori bo'lsa (masalan, o'z-o'zini parvarish qilish kutiladigan ota-onalar tarbiyalash uchun to'liq javobgar bo'lishi kerak bo'lgan maktabgacha yoshdagi bolalar), bolaning talablarga rioya qilmasligi natijasida paydo bo'lgan umidsizlik zo'ravonlik qilish uchun turtki vazifasini o'taydi deb ishoniladi.

Bolalarga nisbatan jismoniy zo'ravonlik harakatlarining aksariyati jazolash maqsadida amalga oshiriladi. Amerika Qo'shma Shtatlarida ota-onalar bilan o'tkazilgan suhbatlar shuni ko'rsatadiki, hujjatlashtirilgan jismoniy zo'ravonlik holatlarining uchdan ikki qismi bolaning xatti-harakatini tuzatishga qaratilgan jismoniy jazo choralari sifatida boshlanadi, Kanadada o'tkazilgan keng miqyosli tadqiqot shuni ko'rsatdiki, jismoniy zo'ravonlik holatlarining to'rtdan uch qismi jismoniy jazo doirasida sodir bo'lgan. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, bunday zo'ravonlik holatlari ko'pincha farzandning irodasi yoki rad etishi, shuningdek, "oiladagi majburlov dinamikasi va shartli hissiy reaktsiyalar" bilan bog'liq bo'lgan nizolarni o'z ichiga oladi. Ota-onalar tomonidan oddiy jismoniy jazoning tasdiqlangan bolalar zo'ravonligiga aylanib ketishining omillari jazolovchi ota-onaning g'azabini jilovlay olmasligi, o'z kuchini to'g'ri baholay olmasligi va ota-onaning bolaning jismoniy zaifligini inobatga olmasligi bo'lishi mumkin.

Ayrim mutaxassislar jismoniy jazoni qo'llab-quvvatlovchi madaniy me'yorlar bolalar zo'ravonligining asosiy sabablaridan biri ekanligini ta'kidlaydilar va bunday me'yorlarni qayta belgilash uchun kampaniyalar olib boradilar.

Ko'zda tutilmagan homiladorlik natijasida dunyoga kelgan bolalar ko'proq zo'ravonlikka uchrashi yoki qarovsiz qolishi ehtimoli bor. Bundan tashqari, istalmagan homiladorlik mo'ljallangan homiladorlikdan ko'ra ko'proq zo'ravon munosabatlar bilan bog'liq bo'lishi mumkin va bunda homiladorlik paytida ham jismoniy zo'ravonlik xavfi ortadi. Shuningdek, bu holatda. onaning ruhiy salomatligi va ona-bola munosabatlari sifati yomonlashadi.

O'rtacha yoki og'ir nogironligi bo'lgan bolalar nogiron bo'lmagan bolalarga qaraganda ko'proq zo'ravonlik qurboni bo'lishlari haqida cheklangan dalillar mavjud. Bolalarga nisbatan zo'ravonlik holatlari yuzasidan o'tkazilgan tadqiqot quyidagilarni aniqlashga harakat qildi: nogiron bolalarga nisbatan bolalarga nisbatan zo'ravonlikning shakllari; bolalarga nisbatan zo'ravonlik darajasi; nogiron bolalarga nisbatan zo'ravonlik sabablari. Bolalarga nisbatan zo'ravonlik bo'yicha so'rovnoma moslashtirildi va ushbu tadqiqotda ma'lumot to'plash uchun foydalanildi. Ishtirokchilar Botsvanadagi maxsus maktablardan tanlab olingan 31 nafar nogiron o‘quvchilar (15 nafar ko‘rish va eshitish qobiliyati zaif 16 nafar bola) edilar. Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatdiki, so'rovnomada qatnashganlarning aksariyati uy yumushlari bilan shug'ullanadi. Ular, shuningdek, o'z o'qituvchilari tomonidan jinsiy, jismoniy va hissiy jihatdan zo'ravonlikka uchrashgan. Ushbu izlanishdan olingan xulosalar nogiron bolalar o'z maktablarida bolalar zo'ravonligiga nisbatan himoya jihatidan zaif ekanliklarini ko'rsatib berdi.

Giyohvand moddalarni iste'mol qilish holatlari bolalarni zo'ravonlikka olib keladigan asosiy omil bo'lishi mumkin. AQShda o'tkazilgan bir tadqiqot shuni ko'rsatdiki, hujjatlashtirilgan moddalar, xususan alkogol, kokain va geroin iste'mol qiladigan ota-onalar o'z farzandlariga nisbatan yomon munosabatda bo'lishlari va sud tomonidan ko'rsatilgan xizmatlar va davolanishni rad etishlari ehtimoli ko'proq. Boshqa bir tadqiqot natijalariga ko'ra, bolalarga nisbatan zo'ravonlik holatlarining uchdan ikki qismidan ko'prog'ini sodir etganlar giyohvand moddalarni iste'mol qilish bilan bog'liq kasalliklarga duchor bo'lishgan. Ushbu tadqiqot spirtli ichimliklar va jismoniy zo'ravonlik, kokain va jinsiy zo'ravonlik o'rtasidagi munosabatlarni aniqlashtirib berdi. Shuningdek, giyohvand moddalar ta'siridan kelib chiqqan ota-onalar stressi voyaga yetmaganlarning ichki va tashqi xatti-harakatlarini namoyon qilish ehtimolini oshiradi. Zo'ravonlik qurboni har doim ham zo'ravonlik harakatlarining noto'g'ri ekanligini tushunmasada, ichki tartibsizlik xaosga olib kelishi mumkin. Ichki g'azab tashqi umidsizlikka aylanadi. 17/18 yoshga to'lgandan so'ng, spirtli ichimliklar va giyohvand moddalar og'riqli his-tuyg'ularni, dahshatli tushlarni va og'riqli xotiralarni yo'qotish uchun vosita bo'lib ko'rina boshlaydi. Agar bu davrga kelib bolaligida zo'ravonlik qurboniga aylangan jabrlanuvchi moliyaviy barqarorlikni ta'minlash uchun ish topa olmasa, giyohvand moddalar uchun pul topish maqsadida yana boshqa jinoyatga qo'l urishi ehtimoli ortadi.

Ishsizlik va moliyaviy qiyinchiliklar bolalarga nisbatan zo'ravonlik ko'rsatkichlarining oshishi bilan aloqador. 2009-yilda CBS News AQShda iqtisodiy tanazzul davrida bolalarga nisbatan zo'ravonlik holatlari kuchayganini xabar qildi.

Ota-onalarning ruhiy salomatligidagi muammolar ham bolalarga nisbatan yomon munosabatda bo'lish omili sifatida ko'rilgan. Yaqinda o'tkazilgan Children's HealthWatch tadqiqotiga ko'ra, ruhiy tushkunlik alomatlari qayd etilgan onalarning oziq-ovqat bilan ta'minlanmaganligi, o'z farzandlarining sog'lig'iga yomon munosabatda bo'lishi va ko'proq kasalxonaga tushishi holatlari qayd etilgan.

Dunyo bo'ylab holat

 

Amerika qo'shma shtatlaridagi maktablarda jismoniy jazo qo'llashning qonuniylik statusi

---

  Jismoniy jazo faqat maktablarda noqonuniy

  Jismoniy jazo noqonuniy emas

Yevropada voyaga yetmaganlarni jismoniy jazolashning qonuniyligi

---

  Jismoniy jazo maktabda ham, uyda ham noqonuniy

  Jismoniy jazo faqat maktablarda noqonuniy

  Jismoniy jazo maktablarda ham, uyda ham qonuniy

Bolalarga nisbatan zo'ravonlik xalqaro hodisadir. Qashshoqlik va giyohvand moddalarni iste'mol qilish holatlari butun dunyo bo'ylab keng tarqalgan ijtimoiy muammolar bo'lib, qayerda bo'lishidan qat'i nazar, bolalarga nisbatan zo'ravonlik bilan bog'liqlikdagi o'xshash tendensiyani ko'rsatadi. Madaniy nuqtai nazarlardagi farqlar bolalarga nisbatan qanday munosabatda bo'lishda muhim rol o'ynaydi. Qonunlar aholining ular uchun nima maqbul ekanligi haqidagi fikrlarini aks ettiradi, masalan, bolalar uchun jismoniy jazo qonuniymi yoki yo'qmi kabi.

Boltiqboʻyi va Sharqiy Yevropaning bir qancha mamlakatlari aʼzolari tomonidan Amerika Qoʻshma Shtatlari mutaxassislari bilan birgalikda oʻtkazilgan tadqiqot doirasida Latviya, Litva, Makedoniya va Moldova mamlakatlarida bolalarga nisbatan zoʻravonlik sabablari oʻrganildi. Ushbu mamlakatlarda mos ravishda 33 foiz, 42 foiz, 18 foiz va 43 foiz hollarda bolalarga nisbatan zo'ravonlikning kamida bitta turi qayd etilgan. Ularning topilmalariga ko'ra, zo'ravonlik holatlari reytingida ota-onaning ish bilan bandligi, spirtli ichimliklarni iste'mol qilishi va oila kattaligining potensial xavf omillari o'rtasida bir qator korrelyatsiya mavjud edi. Xususan, to'rtta davlatdan uchtasida ota-onalar tomonidan giyohvand moddalarning iste'mol qilinishi bolalarga nisbatan zo'ravonlik qilishning mavjudligi bilan sezilarli darajada bog'liq edi va bu kamroq foiz bo'lsa-da, hali ham to'rtinchi mamlakatda (Moldova) munosabatlarni ko'rsatdi. Har bir mamlakatda, shuningdek, otaning uydan tashqarida ishlamasligi va bolaning hissiy yoki jismoniy zo'ravonligi o'rtasidagi bog'liqlik qayd etildi. Kommunistik tuzum qulaganidan so'ng bolalar zo'ravonligiga qarshi kurashda ba'zi ijobiy o'zgarishlar yuz berdi. Ota-onalik uslublari va bolalar bilan yaqin munosabatga nisbatan yangi ochiqlik va qabul qilish holatlari padyo bo'lgan bo'lsa-da, bolalarga nisbatan zo'ravonlik tushunchasi, albatta, yo'q bo'lib keetmadi. Ota-onalikni nazorat qilish kamroq tashvish tug'dirishi mumkin bo'lsa-da, moliyaviy qiyinchiliklar, ishsizlik va giyohvand moddalar iste'mol qilish Sharqiy Yevropada bolalarga nisbatan zo'ravonlik xatti-harakatlarining asosiy omillaridan biri bo'lib qolmoqda.

Ushbu madaniy farqlarni ko'p nuqtai nazardan tahlil qilish va o'rganish mumkin. Eng muhimi, turli mamlakatlarda ota-onalarning umumiy xulq-atvori har xil. Har bir madaniyatning o'ziga xos "qabul qilish doirasi" mavjud va biron-bir hodisani kimdir haqoratli holat deb hisoblasa, boshqa birov unga toqat qilib ko'rinishi mumkin. Ba'zilar uchun odatiy bo'lgan xatti-harakatlar boshqalar uchun haqoratli deb hisoblanishi mumkin, bularning barchasi o'sha mamlakatning ijtimoiy me'yorlariga bog'liq.

Osiyolik ota-onalik nuqtai nazarlari Amerika madaniyatidan farq qiladi. Ko'pchilik osiyoliklar o'z urf-odatlarini ota-ona va bola o'rtasidagi umrbod aloqani ta'minlaydigan jismoniy va hissiy yaqinlik, shuningdek, ota-ona hokimiyatini o'rnatish va qattiq tartib-intizom ortidan bolaning itoatkorligi sifatida tasvirlaydi. Ota-onalarning tarbiya usullarida intizomiy javobgarlikni muvozanatlash ko'plab Osiyo madaniyatlarida, jumladan, Xitoy, Yaponiya, Singapur, Vetnam va Koreyada keng tarqalgan. Ba'zi madaniyatlarda ota-onaning kuch ishlatish usuli bilan tarbiyalash mezoni zo'ravonlik sifatida ko'rilishi mumkin, ammo bu kabi boshqa jamiyatlarda tarbiyalash uchun kuch ishlatishga ota-onalik mas'uliyatining bir qismi sifatida qaraladi.

Ushbu madaniy e'tiqodlardagi farqlar bolalarga nisbatan zo'ravonlik konsepsiyasini o'rganishda barcha madaniyatlararo istiqbollarni alohida o'rganib chiqish muhimligini ko'rsatadi.

2006-yil holatiga ko'ra, Kongo Demokratik Respublikasining Kinshasa shahrida 25 000 dan 50 000 gacha bolalar jodugarlikda ayblanib, tashlab ketilgan edi. In Malawi it is common practice to accuse children of witchcraft and many children have been abandoned, abused and even killed as a result. In the Nigerian, Akwa Ibom State and Cross River State about 15,000 children were branded as witches.

2015-yil aprel oyida ommaviy eshittirishlar Janubiy Koreyada bolalarga nisbatan zo‘ravonlik holatlari darajasi o‘tgan yilgiga nisbatan 13 foizga oshgani va ushbu zo'ravonlikni sodir etganlarning 75 foizi bolalarning o‘z ota-onalari ekanligi haqida xabar bergan edi.

2020-yil 4-dekabr kuni Fransiya g‘arbidagi Sent shahridagi sudda nafaqadagi fransuz jarrohi Joel Le Scouarnec to‘rt nafar bolaga nisbatan kuch ishlatish va jinsiy zo‘ravonlikni amalga oshirganlikda ayblanib, 15 yillik qamoq jazosiga hukm qilindi. Le Scouarnec birinchi marta 2017-yilda qurbonlaridan birining ko'rsatmasidan keyin ayblangan.

Jonivorlarga nisbatan zo'ravonlik holatlari bilan ehtimoliy bog'liqliklar

Bolalarga nisbatan zo'ravonlik va jonivorlarga nisbatan shafqatsizlik o'rtasidagi bog'liqlikni tasdiqlovchi bir qancha tadqiqotlar mavjud. Jumladan, Norvegiya zo'ravonlik va travmatik stressni o'rganish markazi tomonidan o'tkazilgan yirik milliy so'rovga ko'ra "hayvonlarga nisbatan zo'ravonlik va bolalarga nisbatan zo'ravonlik qilish o'rtasida jiddiy o'xshashlik" borligi va jonivorlarga nisbatan shafqatsizlik "ko'pincha psixologik zo'ravonlik va bolalarga nisbatan jismoniy zo'ravonlikning nisbatan kamroq og'ir shakllari bilan birga sodir bo'lish"i aniqlandi. Bu "maishiy zo'ravonlikni psixologik zo'ravonlik va majburlash nazoratining davomiy namunasi sifatida konsepsiyalash bilan rezonanslashadi".

Oshkor qilish va baholash

Jismoniy zo'ravonlikka tekshiruvlarni o'tkazish hali mustaqil ravishda harakat qilmaydigan bolada jarohatlar paydo bo'lganda, shuningdek, jarohatlar odatiy bo'lmagan nuqtalarda joylashgan bo'lsa, davolanishning turli bosqichlarida bir nechta jarohatlar, bosh travmasi belgilari va bir nechta tana tizimlarining shikastlanishiga duch kelinganda tavsiya etiladi.

Ko'pgina yurisdiksiyalar shubhali, biroq hali isbotlanmagan zo'ravonlik holatlarida Qo'shma Shtatlardagi Bolalarni himoya qilish xizmatlari kabi bolalarni himoya qilish agentliklariga xabar berishni talab qiladi. Birlamchi tibbiy yordam ko'rsatuvchi provayderlar va hamshiralar kabi ko'pincha shubhali zo'ravonlikka duch kelishi ehtimoli yuqori bo'lgan tibbiyot xodimlari uchun tavsiyalar beriladi va, birinchi navbatda, bolaning xavfsizlikka bevosita ehtiyojini aniqlash tavsiya etiladi. Xususan, suhbat va tekshirish uchun shubhali shaxslardan uzoqroqda bo'lgan shaxsiy muhit kerak. Hikoyani buzib bayon qilishi mumkin bo'lganlarningg bayonotlaridan qochish kerak. Zo'ravonlikni oshkor qilish qayg'uli va ba'zan hatto uyatli bo'lishi mumkinligi sababli bolani bo'lgan voqeani aytib berish orqali u to'g'ri ish qilgani, bu yomon holat emasligi hamda zo'ravonlik ularning aybi bilan sodir bo'lmaganiga ishontirish ko'proq ma'lumotni oshkor qilishga yordam beradi. Qo'g'irchoqlar ba'zan nima bo'lganini tushuntirish uchun foydalaniladi. Meksikada psixologlar bolaning katta notanish odamga ma'lumotni oshkor qilish ehtimoli kamligi bois multfilmlardan foydalanishni sinab ko'rishadi.

Bolalarga nisbatan zo'ravonlik keysining asosiy ahamiyatli qismi baholashdir. Baholashning bir necha usullariga proyektiv testlar, klinik suhbatlar va xulq-atvorni kuzatish amaliyotlari kabilar kiradi.

• Proyektiv testlar bolaga sodir etilgan zo'ravonlik haqida dastlabki tushunchani tiklab olishda yordam berish uchun chizmalar, hikoyalar yoki hatto tavsiflar orqali o'zini ifoda etish imkonini beradi.
• Klinik intervyu bu suhbatdoshning ruhiy holatini tahlil qilish uchun mutaxassislar tomonidan amalga oshiriladigan keng qamrovli intervyulardir.
• Xulq-atvorni kuzatish bolaning boshqa kattalar yoki bolalar bilan muloqotda bo'lgan xatti-harakatlarini kuzatish orqali bolada zo'ravonlik haqida xotiralarni qo'zg'atadigan narsalar haqida tushunchalarni ilg'ab olishga yordam beradi.

Bolalarni himoya qilish bo'yicha mutaxassislar e'tiborsizlik sodir bo'lgan oilalarni baholashda alohida qiyinchiliklarga duch keladilar. Beparvolik sodir bo'lgan oilalarni baholashni o'tkazadigan mutaxassislar quyidagi ehtimoliy xatolarga yo'l qo'yishlari mumkin:

• Savolning to'g'ri turlarini so'ramaslik, shu jumladan:
  • E'tiborsizlik sodir bo'lyaptimi?;
  • Nima uchun e'tiborsizlik yuzaga keladi?;
  • Bola uchun vaziyat qanday?;
  • Oiladagi yaxshilanishlar davom etishi mumkinmi?;
  • Bolaning uzoq muddatli xavfsizligini ta'minlash uchun nima qilish kerak?

Oldini olish

Ota-onalik ko'nikmalarini mustahkamlash va bolaning farovon hayot kechirishini yaqindan kuzatib borish uchun qo'llab-quvvatlovchi guruhlar tuzilishi maqsadga muvofiq bo'ladi. Uyga tashrif buyuradigan hamshira yoki ijtimoiy ishchining vazifalari sirasiga, shuningdek, bolaning rivojlanishini va unga g'amxo'rlik qilish holatini kuzatish va baholash ham kiradi. Qo'llab-quvvatlovchi guruh tuzilishi va uyga tashrif buyuradigan hamshira yoki ijtimoiy ishchi faoliyati bir-birini istisno qilmaydi. Ko'pgina tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, eng yaxshi natijaga erishish uchun ikkala chorani birlashtirish kerak. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, agar sog'liqni saqlash va tibbiy yordam xodimlari tizimli ravishda ota-onalardan bolalarga birlamchi tibbiy yordamga tashrif buyurish bilan bog'liq muhim psixo-ijtimoiy xavf omillari haqida so'rash va agar lozim bo'lsa, ota-onalarga ma'lum shaklda yordam taklif qilish bolalarga nisbatan yomon munosabatda bo'lishning oldini olishga yordam beradi.

"Yaxshi teginish ... yomon teginish" ("good touch … bad touch") mohiyatli bolalar maktab dasturlari bolalarga rol o'ynash va potensial zararli ssenariylardan qochishni o'rganish uchun qo'l kelishi mumkin. Pediatrlar zo'ravonlik xavfi ostida bo'lgan bolalarni aniqlashga yordam berishlari va ijtimoiy ishchining yordami bilan holatga aralashishlari yoki onaning ruhiy tushkunligi kabi potensial xavf omillarini bartaraf etadigan tegishli chora-tadbirlarni ko'rib chiqishlari mumkin. Videokonferensaloqa masofaviy tez yordam bo'limlari va klinikalarda bolalarga nisbatan zo'ravonlik tashxisini qo'yish uchun ham ishlatilgan. Ko'zda tutilmagan konsepsiya bolalarga nisbatan sodir bo'lishi mumkin bo'lgan keyingi zo'ravonlik holatlari va katta oila a'zolisi bo'lgan bolalarni e'tiborsiz qoldirish xavfini oshiradi. Shunday qilib, Milliy Fanlar akademiyasi uchun o'tkazilgan keng qamrovli tadqiqot natijalari shuni ko'rsatdiki, arzon kontratseptiv xizmatlar bolalarga nisbatan zo'ravonlikning oldini olish uchun asos bo'lishi kerak. AQSh bosh jarrohi C. Everett Koopning tahliliga ko'ra, "bolalarga nisbatan zo'ravonlikni samarali dasturlashning boshlang'ich nuqtasi homiladorlikni rejalashtirishdir".

2016-yilda chop etilgan tadqiqot natijalari bolaning hayoti traektoriyasida oilaviy munosabatlarning muhimligini tasdiqlaydi: oilaga qaratilgan chora-tadbirlar, ayniqsa, ijtimoiy-iqtisodiy qiyin ahvolga tushib qolgan jamoalarda uzoq muddatli salomatlikni yaxshilash harakatlari uchun muhim sanaladi.

Bolalarni himoya qilish xizmatlari uchun resurslar ba'zan cheklangan bo'ladi. Hosinning (2007) so'zlariga ko'ra, "jarahatlangan zo'ravonlikka uchragan ko'plab bolalar odatda bolalarni himoya qilish strategiyalaridan foydalana olmaydilar". Brierening (1992) ta'kidlashicha, qachonki bolalarga nisbatan "pastki darajadagi zo'ravonlik" holatlariga nisbatan politsiya himoyasida o'zgarishlar bo'lsa, bu vaziyatga madaniy jihatdan toqat qilish to'xtatiladi.

Qo'shma Shtatlar

1970-yillarda Amerika Qo'shma Shtatlarida bolalarga nisbatan jinsiy zo'ravonlikning oldini olish dasturlari ishlab chiqilgan va hayotga tatbiq etilgan edi. Ota-onalarga yetkaziladigan dasturlar 1980-yillarda ishlab chiqilgan va ikki-uch soat davom etadigan bir martalik uchrashuvlar shaklida bo'lgan. Oxirgi 15 yil ichida veb-asosli dasturlar ham ishlab chiqildi.

1983-yildan beri aprel oyi Qo'shma Shtatlarda bolalar zo'ravonligining oldini olish oyligi sifatida e'lon qilingan. AQSh prezidenti Barak Obama 2009-yilning aprelini Bolalarga nisbatan zo'ravonlikning oldini olish oyligi deb e'lon qilib, bu an'anani davom ettirdi. Amerika Qo'shma Shtatlari Federal hukumati bolalarga nisbatan zo'ravonlik profilaktikasini moliyalashtirishni ta'minlash usullaridan biri sifatida bu bolalarga nisbatan zo'ravonlik va qarovsizlikning oldini olish uchun jamiyatga asoslangan grantlarni (CBCAP) taklif etgan.

The Boston Globe va ProPublica tomonidan 2019-yilda chop etilgan tadqiqot natijalari 50 ta shtat, Kolumbiya okrugi va Puerto-Rikodagi tizim bolalarga nisbatan zo‘ravonlikning oldini olish va davolash to‘g‘risidagi qonun talablariga javob bermasligi va bolalarni yetarli darajada moliyalashtirmasligini ko'rsatdi. Shuningdek, ba'zi shtatlarda ijtimoiy ta'minot agentliklari xatolari va sifatsiz tartib-qoidalar bolalarning oldini olish mumkin bo'lgan jarohatlar va o'limlari jihatidan muvaffaqiyatsizlikka olib keldi.

Qo'shma Shtatlarda bolalarga zo'ravonlik natijasida o'lim holatlarini yaxshiroq tushunish va oldini olishga harakat qilish uchun bir qator siyosat va dasturlar ishlab chiqilgan. Xavfsiz boshpana to'g'risidagi qonunlar, bolalar o'limini tekshirish guruhlari, tergovchilar uchun tashkillashtirilgan maxsus treninglar, silkitilgan chaqaloq sindromining oldini olish dasturlari va zo'ravonlik natijasida bolaning hayotiga zomin bo'lganlik uchun qattiqroq jazo tayinlaydigan o'lim qonunlarini shular jumlasidandir.

Davolash usullari

Bolalarga nisbatan zo'ravonlik holatlari qurbonlari uchun bir qator davolash usullari mavjud. Biroq bolalik jarohatini boshdan kechirgan jabrlanuvchilarda zo'ravonlikdan qolgan jarohatlar osonlikcha tuzalmaydi. Birinchi marta jinsiy zo'ravonlikka uchragan bolalarni davolash uchun ishlab chiqilgan yo'naltirilgan kognitiv xulq-atvor terapiyasi mavjud bo'lib, u hozirda har qanday jarohatlar qurbonlari uchun qo'llaniladi. U travmadan keyingi stress buzilishi (PTSD), klinik depressiya va tashvish kabi bolalardagi travma bilan bog'liq alomatlarga yo'naltiriladi. Shuningdek, u huquqbuzarlik qilmaydigan ota-onalar uchun komponentni ham o'z ichiga oladi. Bir qator tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, TF-CBT dan o'tgan jinsiy zo'ravonlikka uchragan bolalar boshqa terapiyadan o'tgan bolalarga qaraganda ko'proq o'nglanib keta olgan. Jinsiy bo'lmagan zo'ravonlikni boshdan kechirgan bolalar uchun TF-CBT ta'siri to'g'risidagi ma'lumotlar, 2006-yil holatiga ko'ra, mavjud emas edi. Travma bilan bog'liq fikrlar va his-tuyg'ular bilan shug'ullanishdan maqsad atrof-muhitdagi yoki odamning miyasida har qanday kamsituvchi stimullar natijasida o'z-o'zidan paydo bo'lishi mumkin bo'lgan dahshatli tushlar, xotiralar va boshqa intruziv holatlarga qarshi kurashishdir. Bu odamda qo'rquv, g'azab, qayg'u va boshqa salbiy his-tuyg'ularni uyg'otadigan o'ziga xos stimullardan qo'rqmaslikka yordam beradi. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, odam bu his-tuyg'ularni nazorat qilish yoki boshqarish qobiliyatiga ega bo'ladi.

Ota-onlarni tarbiyalash bo'yicha treninglar esa qisqa muddatda bolalarga nisbatan zo'ravonlik holatlari yuz berishining oldini oladi va turli xil hissiy va xulq-atvor muammolari bo'lgan bolalarga yordam beradi, ammo bu o'z farzandlariga nisbatan zo'ravonlik sodir etgan ota-onalarga qanday ta'sir ko'rsatishi borasida haqida yetarli dalillar yo'q.

Zo'ravonlikka qaratilgan kognitiv xulq-atvor terapiyasi jismoniy zo'ravonlikni boshdan kechirgan bolalar uchun mo'ljallangan. U tashqi xulq-atvorga yo'naltirilgan bo'ladi va ijtimoiy xulq-atvorni kuchaytiradi. Huquqbuzar ota-onalar ota-onalik ko'nikmalarini/amaliyotlarini yaxshilash uchun davolanishga tavsiya etiladi. Bu bitta randomizatsiyalangan tadqiqot tomonidan qo'llab-quvvatlanadi.

Ratsional kognitiv hissiy xulq-atvor terapiyasi o'nta aniq, ammo bir-biri bilan o'zaro bog'liq bo'lgan bosqichlarni o'z ichiga oladi. Ushbu qadamlar uchta nazariy yo'nalishdan biriga kiradi (ya'ni, ratsional yoki yechimga yo'naltirilgan, kognitiv hissiyot va xulq-atvor) va zo'ravonlikka uchragan bolalar va ularning farzand asrab olgan ota-onalariga ijobiy xulq-atvor hamda tuzatuvchi shaxslararo ko'nikmalarni yetkazishni ta'minlaydi. Ular:

1. fikrlash va xulq-atvorni aniqlash va normallashtirish
2. tilni baholash
3. e'tiborni muammoli nutqdan uzoqlashtirish
4. biriktirilgan muammo sodir bo'lmagan vaqtlarni tasvirlash
5. oila a'zolari muammoli bog'lanish xatti-harakatlarini qanday qilib "muvaffaqiyatli" hal qilishlariga e'tibor qaratish
6. salbiy o'zaro ta'sir shakllari ostida yotgan "yoqimsiz his-tuyg'ular" (ya'ni, g'azab, qayg'u, qo'rquv)ni tan olish
7. xulq-atvordagi oldingi holatlarni (nazorat qiluvchi sharoitlarni) va ular bilan bog'liq bo'lgan salbiy kognitiv hissiy aloqalarni aniqlash (xatti-harakatlarni yuzaga kelishida fikr va hissiyotning o'zaro roli)
8. ilgari zo'ravonlikka uchragan bolalarni salbiy fikrlar va ular bilan bog'liq bo'lgan noxush hissiy tuyg'ularni boshdan kechirishga yoki "o'z"lashtirishga undash.
9. ijobiy xulq-atvor o'zgarishini modellashtirish va mukofotlash (o'zlari bilan va munosabatlarda)
10. fikrlash va o'zini boshqacha tutishni rag'batlantirish va mukofotlash

Ushbu turdagi terapiya qurbonlarning fikrlarini yomon nuqtadan uzoqlashtiradi va ularning xatti-harakatlarini o'zgartiradi.

Ota-ona va bolaning o'zaro ta'siri terapiyasi oilada yuz bergan zo'ravonlik hodisasidan so'ng bola va ota-ona munosabatlarini yaxshilashga qaratilgan. U chaqaloqlar, yosh bolalar va maktabgacha yoshdagi bolalarda travma bilan bog'liq alomatlar, jumladan, travmadan keyingi stress buzilishi (PTSD), tajovuzkorlik, bo'ysunmaslik va tashvish bilan ishlashga yo'naltiriladi. Bu bitta namunadagi ikkita tadqiqot tomonidan qo'llab-quvvatlanadi.

Zo'ravonlikdan keyin omon qolgan bolalarni davolash uchun maxsus maktab dasturlari ham ishlab chiqilgan bo'lib, bu yondashuv bolalarga, ota-onalarga, o'qituvchilarga va boshqa maktab xodimlariga bolalarga nisbatan zo'ravonlik belgilarini qanday farqlash, shuningdek, bolalarga nisbatan yomon munosabatda bo'lishning oldini olishda foydali bo'lishi mumkin bo'lgan boshqa ko'nikmalarni o'rgatadi.

Davolashning boshqa shakllari guruh terapiyasi, o'yin terapiyasi va art terapiya kabilarni o'z ichiga oladi. Ushbu davolash turlarining har biri, ular boshdan kechirgan zo'ravonlik shakliga qarab, mijozga yaxshiroq yordam berish uchun ishlatilishi mumkin. O'yin terapiyasi va art-terapiya bolalar bilan ularga yoqadigan narsalar (rang, chizish, rasm chizish va h.k.) ustida ishlash orqali terapiyani yanada samaraliroq yo'lga qo'yish usullaridir. Bola tomonidan yaratilgan badiiy asar dizayni uning his-tuyg'ulari, do'stlari yoki oilasi bilan munosabatlari va boshqalarni anglatuvchi ramziy ifodalar bo'lishi mumkin. Bolaning badiiy asarini muhokama qilish va tahlil qila olish mutaxassisga bolani yaxshiroq tushunish imkonini beradi.

Tarqalishi

Bolalarga nisbatan zo'ravonlik murakkab va o'rganish qiyin bo'lgan hodisadir. Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti (JSST) ma'lumotlariga ko'ra, bolalarga nisbatan shafqatsiz munosabatda bo'lish ko'rsatkichlari turli mamlakatlarda turlicha namoyon bo'ladi, bu bolalarga nisbatan zo'ravonlik tushunchasi o'sha mamlahatda qanday qabul qilinishiga, o'rganilgan yomon muomala turiga, to'plangan ma'lumotlarning ko'lami va sifatiga, shuningdek, bolalarga nisbatan yomon munosabatda bo'lish darajasiga bog'liq. Xalqaro tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, barcha katta yoshlilarning to'rtdan bir qismi bolaligida jismoniy zo'ravonlikka va har 5 nafar ayoldan 1 nafari va har 13 erkakdan 1 nafari jinsiy zo'ravonlikka duchor bo'lgan. Hissiy zo'ravonlik va e'tiborsizlik esa bolalik davrida tez-tez kuzatiladigan hodisalardir.

2014-til holatiga ko'ra dunyo bo'ylab har yili 15 yoshgacha bo'lgan 41 000 nafar bola qotillik jinoyati qurboni bo'ladi. JSSTning ta'kidlashicha, bu raqam bolalar o'limi holatlarining haqiqiy ko'rsatklichlarini ifoda etmaydi; noto'g'ri munosabatda bo'lingan bolalar o'limining asosiy qismi yiqilish, kuyish va cho'kish kabi bir-biriga bog'liq bo'lmagan omillar bilan bog'liq. Shuningdek, qiz bolalar qurolli to'qnashuvlar va qochqinlar sharoitida jangchilar, xavfsizlik kuchlari, jamoat a'zolari, yordam xodimlari yoki boshqalar tomonidan jinsiy zo'ravonlik, ekspluatatsiya va zo'ravonlikka uchrashi ayniqsa keng tarqalgan holdir.

Qo'shma Shtatlar

Milliy tadqiqot kengashi 1993-yilda shunday deb yozgan edi: "...mavjud dalillar bolalarga nisbatan zo'ravonlik va beparvolik hodisalari Qo'shma Shtatlarda muhim, keng tarqalgan muammo ekanligini ko'rsatadi ... Bolalarga nisbatan zo'ravonlik va beparvolik boshqa muhim bolalik muammolari bilan solishtirganda, ayniqsa, ahamiyatliroqdir, chunki ular ko'pincha bolalar va oilalarning jismoniy va ruhiy salomatligiga salbiy ta'sir ko'rsatishi bilan bevosita bog'liqdir" .

2012-yilda Bolalarni himoya qilish xizmatlari (CPS) agentliklari Qo'shma Shtatlardagi taxminan 1000 boladan 9 nafari bolalarga nisbatan zo'ravonlik qurboni bo'lganini taxmin qildi. Ularning ko'pchiligi (78%) qarovsizlik qurboni bo'lgan. Jismoniy zo'ravonlik, jinsiy zo'ravonlik va boshqa zo'ravonlik turlari kamroq tarqalgan bo'lib, mos ravishda 18%, 9% va 11% holatlarni tashkil etgan ("boshqa turlar" hissiy zo'ravonlik, ota-onalar tomonidan giyohvand moddalarning iste'mol qilinishi va noto'g'ri nazoratni o'z ichiga oladi). AQSH Sogʻliqni saqlash va aholiga xizmat koʻrsatish departamentining Bolalar byurosi tomonidan eʼlon qilingan maʼlumotlarga koʻra, bolalarni himoya qilish xizmatlari tomonidan bolalarga nisbatan zoʻravonlik holatlari boʻyicha 3,5 milliondan ortiq daʼvolar koʻrib chiqilgan va ular, oʻz navbatida, 2017-yilda bu holatlarning 674.000 tasini tasdiqlagan. Biroq, CPS hisobotlari bolalarga nisbatan zo'ravonlarcha munosabatda bo'lish holatlarining haqiqiy ko'lamini yetarlicha baholay olmaydi. Kasalliklarni nazorat qilish va oldini olish markazlari (CDC) taqdim etgan ma'lumotlarga ko'ra, CPS doirasida bo'lmagan yana bir tadqiqot natijalari shuni ko'rsatdiki, Amerikada har to'rt nafar boladan bir nafari hayoti davomida qandaydir shaklda yomon muomalaga duch keladi.

2017-yil fevral oyida Amerika sog'liqni saqlash assotsiatsiyasi Vashington universiteti tadqiqotini e'lon qildi, unda qayd etilishicha, amerikalik bolalarning 37 foizi 18 yoshida (yoki agar ular afro-amerikalik bo'lsa, 53 foiz) bolalarni himoya qilish xizmatlari tekshirishuvi bilan ro'baro' kelgan.

1990-yildan 2010-yilgacha bo'lgan davrni o'z ichiga olgan bolalarga nisbatan zo'ravonlik hodisalari hisoboti (NCANDS) ma'lumotlarini kuzatgan David Finkelhorning so'zlariga ko'ra, jinsiy zo'ravonlik holatlari 1992-yildan 2009-yilgacha bo'lgan davr oralig'ida 62 foizga, shuningdek, jismoniy zo'ravonlikning uzoq muddatli tendensiyasi ham 1992-yildan beri 56 foizga kamaydi. U shunday deydi: “Afsuski, bolalarga nisbatan zo'ravonlik tendensiyalari to'g'risidagi ma'lumotlar yetarlicha oshkor etilmayapti. Jinsiy va jismoniy zo'ravonlikning uzoq muddatli inkor etilishi davlat siyosati uchun muhim oqibatlarga olib kelishi mumkin".

1998-yilda AQShning Bolalarga nisbatan zo'ravonlik va beparvolik markazining birinchi direktori Douglas Besharov ta'kidlaganidek, "mavjud qonunlar ko'pincha noaniq va haddan tashqari keng", "mutaxassislar va bolalarni himoya qilish xizmatlari (CPS) o'rtasida konsensus yo'q", "xodimlar zo'ravonlik va e'tiborsizlik atamalari nimani anglatishi haqida yetarli tushunchaga ega emas".

Ma'lumotlarga ko'ra. Qo'shma Shtatlarda 2008-yilda 1730 ta bola zo'ravonlik bilan bog'liq omillar tufayli vafot etdi; bu AQShdagi har 100 000 nafar bolaning 2 tasi demakdir. Bolalarni xavf ostiga qo'yadigan oilaviy vaziyatlarga ko'chib o'tish, ishsizlik va oilada unga tegishli bo'lmagan a'zolarning yashashi kiradi. Qo'shma Shtatlarda bolalar zo'ravonligi bilan bog'liq o'lim holatlarini yaxshiroq tushunish va oldini olishga harakat qilish uchun bir qator siyosat va dasturlar ishlab chiqilgan.

1995-yildagi bir martalik sud qarori shuni ko'rsatdiki, ota-onalar o'z farzandlari bilan uyda milliy standart tilda yetarli darajada gaplashmasliklari sudya tomonidan vasiylik masalasida bolalarga nisbatan zo'ravonlikning ko'rinishi sifatida qayd etildi.

Misollar

Bolalar mehnati

Salvadordagi askar bola, 1990-yil.

Bolalar savdosi ekspluatatsiya qilish maqsadida bolalarni yollash, tashish, topshirish, joylashtirish yoki qabul qilish holatlarini o'z ichiga oladi. Bolalar asosan tijoriy jinsiy ekspluatatsiya, majburiy mehnat, tuya choptirish (camel jockeyin), bolalar uy mehnati, giyohvand moddalar kuryrligi, bolalar askarligi, noqonuniy farzandlikka olish va tilanchilik kabi maqsadlarda sotiladi. Har yilgi odam savdosiga uchragan bolalar soni to'g'risida ishonchli hisob-kitoblar natijalarini olish qiyin, boisi,birinchi navbatda, amaliyot yashirin va jinoiy xususiyatga ega. Xalqaro mehnat tashkilotining hisob-kitoblariga ko‘ra, har yili 1,2 million bola odam savdosi qurboni bo‘ladi.

Bolalar mehnati deganda bolalarni bolalikdan mahrum qiladigan, ularning oddiy maktabga borishiga xalaqit beradigan, aqliy, jismoniy, ijtimoiy yoki ma’naviy jihatdan xavf va zarar yetkazadigan har qanday ishlarga jalb etish tushuniladi. Xalqaro mehnat tashkiloti bunday mehnatni bolalarni ekspluatatsiya qilish va suiiste'mol qilish shakli deb biladi. Bolalarni majburan mehnatga jalb qilish ularning rivojlanishiga putur yetkazadigan (ishning tabiati yoki tegishli tartibga solinmaganligi sababli) kasblarga tegishli bo'lib, voyaga etmaganlar ishtirok etishi mumkin bo'lgan yoshga mos va tegishli ravishda nazorat qilinadigan ishlarni o'z ichiga olmaydi. XMT maʼlumotlariga koʻra, dunyo bo'ylab 215 millionga yaqin bola majburiy mehnat qurboniga aylanadi, ularning aksariyati toʻliq ish kunida ishlaydi. Bunday bolalarning ko'pchiligi maktabga bormaydi, to'g'ri ovqatlanmaydi va parvarish qilinmaydi, o'ynashga vaqtlari kam yoki umuman bo'lmaydi. Ularning yarmidan ko'pi bolalar fohishaligi, giyohvand moddalar savdosi, qurolli mojarolar va boshqa xavfli muhitlarda bolalar mehnatining eng yomon shakllariga duchor bo'lmoqdalar. Bolalarni majburiy bolalar mehnatidan himoya qilish maqsadida bir qancha xalqaro hujjatlar, jumladan, 1973-yildagi Minimal yoshga oid konvensiya va Bolalar mehnatining eng yomon shakllari to'g'risidagi konventsiya qabul qilingan.

16 yoshgacha bo'lgan qizlar orasida bolalar mehnatining boshqa toifalariga qaraganda uy ishchisi sifatida ishlash holatlari ko'proq kuzatiladi, ular ko'pincha qishloqlarda qashshoqlikda yashovchi ota-onalari tomonidan shaharlarga jo'natiladi , masalan, Gaitidagi restaveklar (restaveklar — ota-onasi tomonidan boy oilaga xizmatkor sifatida berilgan kambag'al bolalar) kabi.

Majburiy (bolaning ixtiyoriga zid ravishda) asrab olish

Azaldan majburiy assimilyatsiya qilish usuli sifatida etnik ozchilik bolalarini hukmron etnik guruh tomonidan asrab olish uchun oilalaridan olib qo'yish amalga oshirilgan. Avstraliyadagi o'g'irlangan avlodlar avstraliyalik aborigenlar va Torres bo'g'ozi orollari bolalarini o'z ichiga oladi. Kanadada Kanadadagi hindlarning turar joy maktablari tizimiga ko'pincha qattiq zo'ravonlikka duchor bo'lgan birinchi millatlar, Metis va Inuit bolalari jalb qilingan. Uyg'ur genotsidining bir qismi sifatida birgina 2017-yilning o'zidayoq kamida yarim million bola o'z oilalaridan zo'rlik bilan ajratib olingan va qamoqxona tipidagi kuzatuv tizimlari va 10 000 volt elektr to'siqlari bo'lgan maktabgacha lagerlarga joylashtirildigan.

Qashshoqlikda bo'lgan bolalar oila oila a'zolari kamayishi hisobiga nisbatan osonroq hayot kechirishi maqsad qilingan holda o'z oilalaridan chiqarib yuborilgan. Inson huquqlari bo‘yicha Yevropa sudi immigrant bo‘lgan bolalarni nomutanosib ravishda olib qo‘yayotgan va bu ularga yaxshi kelajak taqdim qilayotganini da’vo qilayotgan Norvegiya qashshoqlikni qarovsizlik bilan adashtirmoqda va qashshoq bolalarga yordam berishning boshqa usullari ham bor, degan fikrni ilgari surdi. Shveytsariyada 1850-yillar va XX asr o'rtalari orasigi davrda, asosan kambag'al yoki yolg'iz ota-onadan bo'lgan yuz minglab bolalar hokimiyat tomonidan majburan olib qo'yilgan va fermalarda ishlashga, yangi oilalar bilan yashashga yuborilgan. Ular shartnoma bolalari yoki Verdingkinder sifatida tanilgan.

Dunyo bo'ylab bolalar muassasalarida yashovchi bolalarning ko'pchiligining ota-onasi yoki yaqin qarindoshi tirik bo'ladi va ular ko'pincha kambag'allik tufayli farzandlarini bolalar uylariga topshiradilar. Taxminlarga ko'ra, moddiy manfaatdorlik yuzasidan bolalar uylarini tashkil qilish va ularga bolalarni qabul qilish holatlari ko'paymoqda, boisi demografik ma'lumotlar hatto eng kambag'al oilalar ham odatda ota-onasi vafot etgan bolalarni qabul qilishini va yaqin qarindoshlariga yordam berish bolalar uylarini tashkil qilishdan arzonroq bo'lishini ko'rsatmoqda. Mutaxassislar va bolalar huquqlari himoyachilarining ta'kidlashicha, bolalarni o'z oilalaridan ajratish ko'pincha ularning rivojlanishiga zarar yetkazadi. Xitoyda “Bir bola” siyosati davrida ayollarga faqat bitta farzand ko‘rishga ruxsat berilgan edi. Mahalliy hukumat vakillari esa ayollarning birdan ortiq marotaba tug'ishiga ruxsat berishdi, keyin esa onani "Bir bola" siyosatini buzganlikda ayblab, chaqaloqlarni olib ketishadi. Ko'pincha hukumat tomonidan moliyalashtiriladigan bola savdogarlari bolalarni o'n minglab dollarlik xalqaro farzand asrab olishni tashkil etadigan bolalar uylariga sotib, hukumatga foyda keltirardi.

Qizlar bolalarga nisbatan maqsadli zo'ravonlik

Chaqaloqni o'ldirish

Tabiiy sharoitda besh yoshgacha bo'lgan qiz bolalarning o'lim darajasi biologik sabablarga ko'ra o'g'il bolalarnikiga qaraganda bir oz past. Biroq tug'ilganidan keyingi e'tiborsizlik va zaruriy resurslarni asosan o'g'il bolalarga yo'naltirish ba'zi mamlakatlarda qizlarga qaraganda ko'proq o'g'il bolalar sonining ko'proq bo'lishiga olib kelishi mumkin, xuddi shu yo'sinda har yili Hindistonda besh yoshgacha bo'lgan taxminan 230 000 qiz bola halok bo'ladi. Jinsga qarab abort qilish tibbiy texnologiyalardan foydalana oladigan yuqori daromadli aholi orasida keng tarqalgan bo'lsa-da, tug'ruqdan keyin bolani o'ldirish yoki tashlab ketish kabi zo'ravonlik holatlari kam ta'minlangan aholi orasida ko'p uchraydi. Pokistonda qiz bola jinsli go'daklarni o'ldirish odatiy hol edi. Muammoni hal qilish uchun tavsiya etilgan usullar orasida istalmagan chaqaloqlarni tashlab ketish uchun chaqaloq lyuklari va chaqaloqlarni zararsiz tashlab ketishni jinoyat deb hisoblamaydigan xavfsiz boshpana qonunlari kabilar bor.

Ayol jinsiy a'zolarini kesish

2015-yil holatiga ko'ra Afrika, Iroq Kurdistoni va Yamanda FGM (female genital mutilation) holatlari. Afrika xaritasi.

Ayol jinsiy a'zolarini kesish (FGM) Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti (JSST) tomonidan "tashqi ayol jinsiy a'zolarini qisman yoki to'liq olib tashlash yoki tibbiy bo'lmagan sabablarga ko'ra ayol jinsiy a'zolarining boshqa shikastlanishlarini o'z ichiga olgan barcha protseduralar" deb ta'riflanadi. Bu amaliyot asosan Afrikaning 28 mamlakatida, Osiyo va Yaqin Sharqning baʼzi nuqtalarida qoʻllaniladi. FGM asosan Afrika bo'ylab sharqdan g'arbga –Somalidan Senegalgacha va shimoldan janubga – Misrdan Tanzaniyagacha bo'lgan geografik hududlarda uchraydi. Amaliyot ko'p hollarda go'daklikdan 15 yoshgacha bo'lgan yosh qizlarda amalga oshiriladi.FGM to'rt turga bo'linib, ular orasida 3-tur – infibulyatsiya – eng ekstremal shaklhisoblanadi. Ayol jinsiy a'zolarini kesishning oqibatlari jismoniy, hissiy va jinsiy muammolar va tug'ruq paytida jiddiy xavflarni o'z ichiga oladi. G'arb mamlakatlarida bu amaliyot noqonuniy hisoblanadi va bolalarga nisbatan zo'ravonlikning bir ko'rinishi sifatida qayd etiladi. Ayollarga nisbatan zo'ravonlik va oiladagi zo'ravonlik sohasida Yevropadagi birinchi qonuniy majburiy hujjat bo'lgan Istanbul konvensiyasini ratifikatsiya qilishni tanlagan davlatlar uning qoidalariga rioya qilib, FGM jinoyat deb hisoblanishini ta'minlaydi. Avstraliyadagi barcha shtatlar va hududlarda FGM qonun bilan taqiqlab qo'yilgan. Qo'shma Shtatlarda 18 yoshdan kichik bo'lgan har bir ayolga nisbatan FGM amaliyotini qo'llash 1996-yilda qabul qilingan "Ayollar jinsiy a'zolarini kesishni taqiqlash to'g'risida"gi Federal qonunga binonan noqonuniy deb topiladi.

Bokira qizlarda jinsiy hayotning majburan boshlanishi

Afrikaning ba'zi mintaqalarida ko'pincha amalga oshiriladigan an'anaga ko'ra, erkak "jinsiy tozalash" deb nomlanuvchi amaliyotda, odatda, birinchi hayz ko'rganidan so'ng qiz bola bilan jinsiy aloqada bo'lib, uni ayollik maqomiga chiqaradi. Marosim uch kun davom etishi mumkin va bu kabi holatlarda jinsiy yo'l bilan yuqadigan infektsiyalarni yuqtirish xavfi ortadi, chunki marosim prezervativdan foydalanmaslikni talab qiladi.

Ko'krakni tekislash

Balog'atga yetgan qizlarning ko'krak to'qimalarini tekislash uchun issiq toshlar yoki boshqa vositalardan foydalanish amaliyoti Kamerunda keng tarqalgan bo'lib, shuningdek, G'arbiy Afrikaning boshqa hududlarida ham mavjud. U o'sha diaspora bilan Britaniyaga kelgan deb ishoniladi va Buyuk Britaniyada hukumat mazkur amaliyotni bolalarga nisbatan zo'ravonlikning bir turi sifatida baholaydi.

Talaba qizlarga nisbatan zo'ravonlik

Afg‘onistonda o‘quvchi qizlarga hujumlar tez-tez uchrab turadi

Dunyo bo'ylab ayrim mamlakatlarda qizlarning maktabga borishi qat'iyan man etiladi. Buni ayrimlar yuqori va patriarxal maqomga ega bo'lgan erkaklar ayollarga hokimiyatni boy berishdan qo'rqishlari bilan izohlashadi. Maktabga borish istagida bo'lga qizlar ba'zan jamiyat a'zolari tomonidan hujumga uchraydilar. Janubiy Osiyoning ayrim hududlarida "hushyor guruhlar" tomonidan qizlar maktablariga o't qo'yiladi. Bunday hujumlar, ayniqsa, Afg'oniston va Pokistonda keng tarqalgan. 2014-yil Chibokda va 2018-yilda Dapchida yuzlab talaba qizlarning o‘g‘irlanishi bu holatning alohida ta'kidlab o'tilishi kerak bo'lgan isbotidir.

Bola nikohi

Bola nikohi bu bir yoki ikkala tomon voyaga etmagan, ko'pincha balog'at yoshiga etmagan holatda bo'ladigan nikohdir. Erta yoshdagi nikohlar dunyoning ko‘plab mamlakatlari, xususan, Osiyo va Afrika qit’alarida keng tarqalgan. Birlashgan Millatlar Tashkiloti 18 yoshga to'lmaganlarni nikohga rozilik berishga qodir emas deb hisoblaydi va shuning uchun bunday nikohlarni majburiy nikohning bir shakli deb biladi; va balog'at yoshiga yetmagan nikohi bolalarga nisbatan zo'ravonlikning bir shakli sifatida qaralishini asosli deb hisoblaydi. Ko'pgina mamlakatlarda bunday amaliyotlar qonuniydir yoki hatto qonunlar bolalar nikohini taqiqlagan joylarda ham ko'pincha qbunday nikohlarga yo'l qo'yiladi. Hindistonda boshqa mamlakatlarga qaraganda ko'proq "bola kelinlar" yashaydi, bu ko'rsatkich dunyo bo'ylab statistik raqamlarning 40 foizini tashkil qiladi. Bolalar nikohi eng yuqori boʻlgan davlatlar: Niger (75%), Markaziy Afrika Respublikasi va Chad (68%) va Bangladesh (66%).

Markaziy Osiyoda kelin o‘g‘irlash keng tarqalgan

Kelin o'g'irlash, shuningdek, o'g'irlash yo'li bilan nikoh yoki tan mahramlikka olish yo'li ham nikoh qurishning bir usuli sifatida tanilgan. Markaziy Osiyo, Kavkaz mintaqasi va ba'zi Afrika mamlakatlarida bu tendensiya hozirgacha mavjud. Efiopiyada o'g'irlash yo'li bilan turmush qurish keng tarqalgan va ko'plab yosh qizlar shu tarzda o'g'irlanadilar. Shuningdek, ko'pgina mamlakatlarda kelin o'g'irlash nikohning haqiqiy shakli emas, balki jinoiy xatti-harakat hisoblanadi. Ko‘p hollarda kuyov o‘g‘irlab ketilgan kelinini uyatdan oilasiga qaytishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun ham zo‘rlaydi.

Pul nikohi tushunchasi, odatda, qiz ota-onasining qarzlarini to'lash uchun biror erkakka turmushga chiqadigan nikohni anglatadi. Bu ayol "pul xotin" deb ataladi.

Muqaddas fohishalik ko'pincha qizlarni ruhoniylarga yoki boshqa yuqori tabaqa vakillariga, masalan, G'arbiy Afrikadagi fetish quldorlariga garovga qo'yish holatlarini o'z ichiga oladi.

Xurofiy ayblovlar bilan bolalarga nisbatan zo'ravonlik

Sehrgarlik haqidagi odatiy e'tiqodlar dunyoning ko'p mintaqalarida, hatto o'qimishli qatlam orasida ham keng tarqalgan. Antropologlarning ta'kidlashicha, bunday jamoalarda nogiron bolani tarbiyalash yengib bo'lmaydigan to'siq bo'lganligi sababli nogiron farzandlarning dunyoga kelishiga ko'pincha yomon belgi sifatida va ularning o'zlariga jodugarlar sifatida qaralgan. UNICEFning 2010-yilgi hisobotida qayd etilishicha, bolalarga nisbatan bunday ayblovlar so'nggi paytlarda tez-tez yuz berayotgan hodisa bo'lib, odatda bundan 10-20 yillar ilgari shu yo'sinda ayollar va qariyalar ayblangan. Bunga kattaroq urbanizatsiya va bolalarni tarbiyalashning o'sib borayotgan iqtisodiy yuki omil sifatida ko'rsatilgan. Mazkur amaliyot Afrika va Amazonkadagi jamoalarda uchraydi. Ayniqsa yuroqi xavf ostida bo'lgan bolalarga yetimlar, ko'cha bolalari, albinoslar, nogiron bolalar, g'ayrioddiy qobiliyatli bolalar, muddatidan oldin yoki g'ayrioddiy holatda tug'ilgan bolalar, egizaklar, yolg'iz onalarning bolalari va gender identifikatsiyasi bilan bog'liq muammolarni ifodalovchi bolalar kiradi va amaliyot sakkiz yoshgacha bo'lgan bolalarni ham qamrab olishi mumkin Binobarin, jodugarlikda ayblanganlar jamiyat hayotidan chetlashtiriladi va jazolanadi, qiynoqqa solinadi va hatto koʻpincha tiriklayin koʻmish yoki och qoldirish yoʻli bilan oʻldiriladi. Misol uchun, janubiy Efiopiyada jismoniy nuqsonlari bo'lgan bolalar urf-otalarga ko'ra nopok yoki mingi deb hisoblanadilar. Ularni boshqalarga yomon ta'sir qiladi deb hisoblashlari sababli nogiron chaqaloqlar an'anaviy ravishda dafn qilinmasdan utilizatsiya qilinadi. UNICEF, UNHCR, Save The Children va Human Rights Watch hisobotlarida Afrikada jodugarlikda ayblangan bolalarga nisbatan zo'ravonlik va kuch ishlatish holatlari qayd etilgan.

Etika

Bolalarga nisbatan zo'ravonlik oqibatida kelib chiqadigan eng murakkab axloqiy dilemmalardan biri zo'ravon ota-onalar yoki vasiylarning o'z farzandlariga nisbatan, ayniqsa, tibbiy muassasalarda ota-ona huquqlari bilan bog'liq. Qo'shma Shtatlarda 2008-yilda Nyu-Xempshirda Andrew Bednerning ishi ushbu huquqiy va axloqiy jumboqqa e'tibor qaratdi. O'zining go'dak qiziga og'ir shikast yetkazishda ayblangan Bedner uning hayotiy ta'minotda qolishi yoki qolmasligini aniqlash huquqini talab qildi. Bioetiklar Jacob M. Appel va Thaddeus Mason Papa yaqinda alohida maqolalarida bunday holatlar ayblanuvchi ota-onani muqobil qaror qabul qiluvchi bilan almashtirishni oqlashini ta'kidladilar.

Bolalarga nisbatan zo'ravonlik, shuningdek, maxfiylik bilan bog'liq axloqiy tashvishlarni keltirib chiqaradi, chunki jabrlanuvchilar jismoniy yoki ruhiy zo'ravonlik haqida rasmiylarga xabar bera olmasliklari mumkin. Shunga ko'ra, ko'plab yurisdiksiyalar va professional organlar bolalarga nisbatan zo'ravonlik holatlarida maxfiylik va qonuniy imtiyozlarga oid standart talablaridan istisno qiladilar. Tibbiyot mutaxassislari, shu jumladan, shifokorlar, terapevtlar va boshqa ruhiy salomatlikka mas'ul xodimlar odatda o'z bemorlari va mijozlari oldida qonun yoki kasbiy etika standartlari bo'yicha maxfiylikni saqlash majburiyatini oladilar, ya'ni unga ko'ra tegishli shaxsning roziligisiz shaxsiy ma'lumotlarni oshkor qila olmaydilar. Bu vazifa bolalarni oldini olish mumkin bo'lgan zararlardan himoya qilish bo'yicha axloqiy majburiyatga zid keladi. Shunga ko'ra, ushbu mutaxassislar bolalarga nisbatan zo'ravonlik yoki qarovsizlik sodir bo'lganligi yoki sodir bo'lishi mumkinligi haqida vijdonan shubha qilsalar va mahalliy bolalarni himoya qilish organlariga bu haqida xabar bersalar, maxfiylik tamoyillaridan chetga chiqqan sanaladilar. Ushbu istisno, mutaxassislarga, hatto bolalar, ularning ota-onalari yoki vasiylari aksincha ko'rsatma bergan taqdirda ham, maxfiylikni buzish va hisobot berish imkonini beradi. Bolalarga nisbatan zo'ravonlik holatlari, shuningdek, shifokor-bemor imtiyozlarida keng tarqalgan istisno hisoblanadi: tibbiyot xodimi bolalar yoki ularning oila a'zolarining xohishlariga qaramay, bolalarga nisbatan zo'ravonlik qilishda gumon qilinayotganligi to'g'risida boshqa imtiyozli dalillar bo'yicha sudda guvohlik berish uchun chaqirilishlari mumkin. G'arb mamlakatlaridagi ba'zi bolalarga nisbatan zo'ravonlik siyosati bunday siyosat oilaning shaxsiy hayotiga noo'rin aralashadi deb da'vo qiladigan ba'zi konservatorlar va chap qanotning ba'zi feministlari tomonidan tanqid qilindi, ular bunday siyosatlar nomutaosib ravishda nochor ayollarni nishonga oladi ularni jazolaydi deb ishonadilar. Shuningdek, etnik ozchilik oilalari nomutanosib ravishda nishonga olinayotgani haqidagi xavotirlar ham yo'q emas.

Qonunchilik

Kanada

Bolalarga nisbatan zo'ravonlik holatlariga qarshi qonunlar va qonunosti hujjatlar viloyat va federal hududlar darajasida qabul qilinadi. Shunga ko'ra, bolalarga nisbatan zo'ravonlik holatlari bo'yicha tekshiruvlar viloyat va hududiy hokimiyat organlari tomonidan davlat ijtimoiy xizmat ko'rsatish bo'limlari orqali amalga oshiriladi hamda ijro mahalliy politsiya va sudlar orqali amalga oshiriladi.

Germaniya

Germaniyada ojiz shaxslarga (shu jumladan, bolalarga) nisbatan zo'ravonlik xatti-harakatlarini sodir etish Germaniya Jinoyat kodeksining 225-moddasiga muvofiq 6 oydan 10 yilgacha, og'irlashtirilgan hollarda kamida 1 yil (38-moddaga muvofiq 15 yilgacha) qamoq jazosi bilan jazolanadi. Agarjinoiy ish faqat zo'ravonlik qilishga urinishdan iborat bo'lsa, jazo kamroq bo'lishi mumkin.

2020-yil holatiga ko'ra, Germaniya va Gollandiya fuqarolar yoki mutaxassislar uchun hisobot berish majburiyatiga ega bo'lmagan Yevropa Ittifoqining 27 mamlakatidan ikkitasidir. Bu mamlakatlarda bolalarga nisbatan zo'ravonlik holatlari haqidagi muxbirlarga anonimlik va himoyani ta'minlaydigan majburiy xabar berish qonuni mavjud emas.

Qo'shma Shtatlar

1960-yillarda AQShda majburiy hisobot tartibi joriy etildi. 1974-yilda bolalarga nisbatan zo'ravonlikning oldini olish va davolash to'g'risidagi qonun qabul qilindi, 2019-yil holatiga ko'ra, 18 ta shtatda muxbirlarning bolalarni qarovsiz qoldirishni o'z ichiga oluvchi qilish gumonlari asosida majburiy hisobot berishlarini talab qiluvchi qonunlar mavjud edi.

Advokatlik tashkilotlari

Qo'shma Shtatlar

Qo'shma Shtatlarda milliy, shtat va okrug darajasida bolalarga nisbatan zo'ravonlik va qarovsizlikning oldini olishda jamoa yetakchiligini ta'minlaydigan tashkilotlar faoliyati yo'lga qo'yilgan.

Mary Ellen Wilson (shuningdek, Mary Ellen McCormack deb ataladi) nomi Qo'shma Shtatlardagi birinchi hujjatlashtirilgan bolalarga nisbatan zo'ravonlik ishi bilan bog'liq . Aynan u bilan bog'liq hodisa 1875-yilda Nyu-Yorkda Bolalarga nisbatan shafqatsizlikning oldini olish jamiyatining yaratilishiga olib keldi. Bu dunyodagi birinchi bolalarni himoya qilish agentligi edi.

"Prevent Child Abuse America" tashkiloti 1976-yilda tashkil etilgan boʻlib, 46 shtatda bolalarga nisbatan zoʻravonlik va beparvolik holatlarini bartaraf etish maqsadida faoliyat yuritadi.

1985-yilda tashkil etilgan Bolalarni himoya qilish Milliy markazi Milliy bolalar ittifoqi bilan birgalikda AQSh va xorijdagi bolalarni himoya qilish markazlari uchun sa'y-harakatlarni muvofiqlashtiradi, standartlar va siyosatlarni belgilaydi.

1989-yilda tashkil etilgan Bolalar trast fondi alyansi bolalarga nisbatan zo'ravonlik holatlariga qarshi kurashuvchi davlat tashkilotlariga moliyaviy yordam ko'rsatadi.

AQShda bolalarga nisbatan zo'ravonlik hodisalari bo'yicha ko'plab tekshiruvlar mahalliy darajada 924 ta bolalarni himoya qilish markazlari tomonidan amalga oshiriladi, ularning ba'zilari 34 ta boshqa mamlakat. orasida taqsimlanadi.

Boshqa tashkilotlar maxsus profilaktika strategiyalariga e'tibor qaratadilar. Xususan, silkitilgan chaqaloq sindromi bo'yicha Milliy markaz o'z sa'y-harakatlarini silkitilgan chaqaloq sindromi xususiyatlarini namoyon qilgan bolalarga nisbatan zo'ravonlik holatlarining oldini olish bo'yicha muayyan masalaga qaratadi.

Milliy bolalar salomatligi va inson taraqqiyoti instituti sifatida tanilgan NICHD o'z filiallaridan biri orqali bolalarga nisbatan zo'ravonlik hodisalari qurbonlariga yordam beradigan tashkilotdir. Bola taraqqiyoti va xulq-atvori (CDB) filiali orqali NICHD bolalarga nisbatan zo'ravonlik va beparvolikning qisqa va uzoq muddatli oqibatlarini yaxshiroq tushunish uchun tadqiqot loyihalarini qo'llab-quvvatlash orqali xabardorlikni oshiradi. Ular dasturlarni taqdim etadilar va 1984-yildan beri har yilning aprel oyida bolalarga nisbatan zo'ravonlikning oldini olish bo'yicha milliy oylikni o'tkazadilar. Bolalarni zo'ravonlikdan himoya qilishni yaxshilash bo'yicha federal agentlik sanalgan Amerika Qo'shma Shtatlari Bolalar byurosi mazkur oy davomida qizg'in faoliyat olib boradi, jumladan, bolalarga nisbatan zo'ravonlik va qarovsizlik holatlari haqidagi yangilangan statistik ma'lumotlarni e'lon qilish, shamlar yoqish va profilaktika tadbirlari, shuningdek, qurbonlarni davolash ishlarini qo'llab-quvvatlash uchun mablag' yig'ish kabilar bilan shug'ullanadi. Byuro, shuningdek, zo'ravonlik natijasida vafot etgan bolalar xotirasiga yoki bolalarga nisbatan zo'ravonlik va qarovsizlikning oldini olish bo'yicha muhim qadamlar qo'ygan shaxslar va tashkilotlar sharafiga ko'k lenta taqib yuriladigan "Ko'k lenta kampaniyasi"ga ham homiylik qiladi.

Kanada

Kanadaning har bir viloyatida zo'ravonlikka uchragan bolalar va oilalarga yordam berish uchun xayriya tashkilotlari mavjud. Kanada Qizil Xoch, Bolalarga yordam telefoni va Kanadadagi bolalar qo'riqchilari kabi tashkilotlar odamlarni mahalliy mavjud resurslarga yo'naltira oladi.  

Qo'shimcha o'qish uchun

• Crosson-Tower, C.. Understanding Child Abuse and Neglect. Boston, MA: Pearson Education, 2008. ISBN 978-0-205-50326-1. OCLC 150902303. 
• Finkelhor, D.. Childhood Victimization: Violence, Crime, and Abuse in the Lives of Young People. Oxford; New York: Oxford University Press, 19 February 2008 — 244 bet. ISBN 978-0-19-534285-7. OCLC 162501989. 
• Hoyano, L.. Child Abuse: Law and Policy Across Boundaries. Oxford; New York: Oxford University Press, 2007. ISBN 978-0-19-829946-2. OCLC 79004390. 
• Korbin, Jill E.. Child abuse and neglect: cross-cultural perspectives. Berkeley, CA: University of California Press, 1983. ISBN 978-0-520-05070-9. OCLC 144570871. 
• Miller, Alice (1990). "Thou Shalt Not Be Aware": Society's Betrayal of the Child, in series, Meridian Book[s]. Trans. by Heildegarde and Hunter Hannum. New York: Penguin. x, 329 p. Trans. from the German, titled Du sollst nicht merken. ISBN 0-452-00929-4ISBN 0-452-00929-4 pbk
• Turton, Jackie. Child Abuse, Gender, and Society. New York: Routledge, 2008 — 161 bet. ISBN 978-0-415-36505-5. OCLC 144570871. 
• Young, Leontine. Wednesday's children: A study of child neglect and abuse. New York: McGraw-Hill, 1964. OCLC 192177. 

Tashqi havolalar

 

• Bolalarga nisbatan zoʻravonlik Curlie katalogida
• Child maltreatment, World Health Organization
• World Report on Violence Against Children, Secretary-General of the United Nations
• Prevent Child Abuse America
• Pete (award-winning 2004 short film)
• "Cold-nosed Comfort" (using a service dog to aid child abuse victims), Maryland Lawyer
• nspcc.org.uk