Iqtisodiyot: Versiyalar orasidagi farq

Ishoratlarni tahrirla
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrirKeyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
„Экономика“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
„Economy“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
Qator 1: Qator 1:


[[Fayl:Countries_by_GDP_(PPP)_per_capita_in_2020.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Countries_by_GDP_%28PPP%29_per_capita_in_2020.png/400px-Countries_by_GDP_%28PPP%29_per_capita_in_2020.png|right|thumb|400x400px|[[Yalpi ichki mahsulot|Gross domes]] (ishi boshiga davlatlarning yalpi ichki mahsulot darajasi (2020)<br /><br />{{Hlist|{{legend inline|#4b0049|>50,000}}|{{legend inline|#680063|35,000–50,000}}|{{legend inline|#814991|20,000–35,000}}|{{legend inline|#8c6bb1|10,000–20,000}}|{{legend inline|#8c96c6|5,000–10,000}}|{{legend inline|#9ebcda|2,000–5,000}}|{{legend inline|#bfd3e6|<2,000}}|{{legend inline|#999999|Data unavailable}}}}]]
'''Iqtisodiyot''' ( {{Lang-grc|[[wikt:οἶκος|οἶκος]]}} “uy, xonadon; boshqarish” + {{Lang-grc2|[[wikt:νόμος|νόμος]]}} “ nom, boshqaruv ostidagi hudud; qoida, qonun") <ref>{{Книга|автор=Райзберг Б. А., Лозовский Л. Ш., Стародубцева Е. Б.|заглавие=Современный экономический словарь|место=М.|издательство=ИНФРА-М|год=2007|страниц=495}}</ref> - [[Jamiyat|jamiyatning]] iqtisodiy faoliyati, shuningdek ishlab chiqarish, [[Taqsimot (iqtisod)|taqsimlash]], ayirboshlash va [[Isteʼmol|iste'mol qilish]] tizimida rivojlanadigan [[Psixologiya|munosabatlar]] yig'indisi hisoblanadi.
 
'''Iqtisodiyot''' - bu ishlab chiqarish, [[Taqsimot (iqtisod)|taqsimlash]] va [[savdo]], shuningdek, tovarlar va [[Servis|xizmatlarni]] [[Isteʼmol|iste'mol qilish]] sohasini o'rganish sohasi. Umuman olganda, u tanqis resurslarni ishlab chiqarish, ishlatish va boshqarish bilan bog'liq amaliyotlar, nutqlar va moddiy ifodalarni ta'kidlaydigan ijtimoiy soha sifatida belgilanadi. <ref>{{Kitob manbasi|last=James|first=Paul|authorlink=Paul James (academic)|title=Urban Sustainability in Theory and Practice: Circles of Sustainability|url=https://www.academia.edu/9294719|year=2015|publisher=Routledge|location=London|page=53|accessdate=January 29, 2018}}</ref> Muayyan iqtisodiyot - bu asosiy omillar sifatida uning [[Madaniyat|madaniyati]], qadriyatlari, ta'limi, texnologik evolyutsiyasi, tarixi, ijtimoiy tuzilishi, siyosiy tuzilishi, huquqiy tizimlari va [[Tabiat resurslari|tabiiy resurslarini]] o'z ichiga olgan jarayonlar to'plamidir. Bu omillar ma'no-mazmunni beradi va iqtisodiyot sharoit va parametrlarni belgilaydi. Boshqacha qilib aytganda, iqtisodiy soha - bu o'zaro bog'liq bo'lgan inson amaliyotlari va operatsiyalarining ijtimoiy sohasi bo'lib, u bir necha sohalar bilan chambarchas bog'liq.


Iqtisodiy agentlar jismoniy shaxslar, [[Tadbirkorlik|korxonalar]], tashkilotlar yoki [[Hukumat|hukumatlar]] bo'lishi mumkin. Iqtisodiy bitimlar ikki guruh yoki ikki qarama-qarshi tomonlar muomala qilingan tovar yoki xizmatning odatda ma'lum bir [[Valyuta|valyutada]] ifodalangan qiymati yoki biror ma'lum narxda kelishishganda yuzaga keladi. Biroq, pul muomalalari iqtisodiy sohaning faqat kichik qismini tashkil qiladi.
Birinchi marta ilmiy ishda “iqtisod” so‘zi IV asrda ishlatila boshlangan. Miloddan avvalgi [[Ksenofont|Ksenofontdan]], uni "tabiatshunoslik" deb ataydi. [[Arastu|Aristotel]] iqtisodni xrematistika bilan qarama-qarshi qo'ydi - foyda olish bilan bog'liq bo'lgan inson faoliyati sohasi<ref>{{Veb manbasi|url=http://bse2.ru/book_view.jsp?idn=027956&page=7&format=djvu|sarlavha=Вавилов С. И.. Большая советская энциклопедия Том 03 — Большая Советская Энциклопедия Второе издание<!-- Заголовок добавлен ботом -->|kirish sanasi=2014-02-27|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140305123217/http://bse2.ru/book_view.jsp?idn=027956&page=7&format=djvu|arxivsana=2014-03-05}}</ref> deb hisoblagan. Zamonaviy [[Falsafa|falsafada]] iqtisodiyot [[Narx|qiymat]] tushunchasi nuqtai nazaridan qaraladigan ijtimoiy munosabatlar tizimi sifatida qaraladi<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.econf.rae.ru/article/7346|sarlavha=''Емашева А. А., Богатырева М.Р'' Экономика в нашей жизни // Научный электронный архив|kirish sanasi=2020-09-27|arxivsana=2020-08-13|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200813001526/http://econf.rae.ru/article/7346}}</ref>. Iqtisodiyotning asosiy vazifasi - insonlar hayoti uchun zarur bo'lgan va ularsiz [[jamiyat]] rivojlanib bo'lmaydigan shunday ne'matlarni doimiy ravishda yaratish hisoblanadi. Iqtisodiyot cheklangan resurslar dunyosida inson ehtiyojlarini qondirishga yordam beradigan tarmoq sohasi hisoblanadi.


Iqtisodiy faoliyat tabiiy resurslar, mehnat va kapitaldan foydalanadigan ishlab chiqarish tomonidan rag'batlantiriladi. Vaqt o'tishi bilan u [[texnologiya]], [[Innovatsiya|innovatsiyalar]] (yangi mahsulotlar, xizmatlar, jarayonlar, bozorlarni kengaytirish, bozorlarni diversifikatsiya qilish, bozorlar, daromad funksiyalari darajasini oshiradi), masalan, intellektual mulkni ishlab chiqaradigan va ishlab chiqarish munosabatlaridagi o'zgarishlardir. (bunda eng ko'zga ko'rinarlisi, bolalar mehnati dunyoning ba'zi joylarida ta'limga universal kirish imkoniyati bilan almashtirilganini misol qilib aytsak bo'ladi).
Jamiyat iqtisodiyoti insonning va butun jamiyatning hayotiy faoliyatini ta'minlaydigan murakkab hamda tomonlama o'z ichiga olgan organizm sanaladi.


== Iqtisodiyot tarmoqlari ==
== Etimologiy ==


* Iqtisodiyotning birlamchi tarmogʻi [[qishloq xoʻjaligi]], baliqchilik, [[Oʻrmonshunoslik|oʻrmon xoʻjaligi]], ovchilik va qazib oluvchi sanoatni birlashtiradi.
* Iqtisodiyotning ikkilamchi tarmog'i - ishlab chiqarish va [[qurilish]] .
* Iqtisodiyotning uchinchi sektori xizmat ko'rsatish sohasi deb ataladi. Ko'pincha iqtisodiyotning uchinchi sektoridan ajratilgan
* Iqtisodiyotning to'rtlamchi sektori - [[axborot texnologiyalari]], [[Taʼlim|ta'lim]], tadqiqot, global marketing, [[Bank operatsiyalari|bank]] - moliya xizmatlari va ishlab chiqarish bilan emas, balki uni rejalashtirish va tashkil etish bilan bog'liq boshqa xizmatlar.


Mamlakat yoki hududning iqtisodiy tizimini" bildiruvchi eng tez-tez ishlatiladigan hozirgi ma'no 1650-yillarga qadar rivojlanmagan ko'rinadi.
[[Mulk|Mulkchilik shakliga ko'ra]] davlat va [[Xususiy sektor|xususiy]] sektorlar ajratiladi.


== Tarixi ==
Iqtisodiy faoliyatning o'ziga xos turlariga qarab iqtisodiyotning real sektori, noishlab chiqarish, moliyaviy sektorlarga bo'lingan.


=== Eng qadimgi ildizlar ===
== Iqtisodiyot shakllari ==
[[Fayl:BosraMosaicCamels.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/BosraMosaicCamels.png/220px-BosraMosaicCamels.png|alt=see caption|thumb| Bosradagi qadimgi Rim mozaikasi, quyidagi rasmda cho'l bo'ylab tuyalarni yetaklab ketayotgan savdogar tasvirlangan]]
Iqtisodiyotning quyidagi asosiy shakllari, realdan ajralib turadi:
Kimdir tovarlar yoki xizmatlar ishlab chiqarish, yetkazib berish va tarqatish bilan shug'ullanar ekan iqtisodning ma'lum bir turi mavjud edi desak adash,again bo'lamiz ; jamiyatlar o'sishi va murakkablashishi bilan iqtisodlar kadi. [[Shumer]] tovar pullariga asoslangan keng miqyosli iqtisodiyotni rivojlantirdi, [[Bobil (davlat)|Bobilliklar]] va ularga qo'shni shahar shtatlari esa, biz o'ylaganimizdek, qarz to'g'risidagi qoidalar/qonunlar, yuridik shartnomalar va tadbirkorlik amaliyotiga oid qonun kodekslari nuqtai nazaridan keyinchalik [[Iqtisodiyot tushunchasi|iqtisodiyotning]] eng qadimgi tizimini ishlab chiqdilar., va xususiy mulk. <ref name="Sheila">Sheila C. Dow (2005), "Axioms and Babylonian thought: a reply", ''Journal of Post Keynesian Economics'' '''27''' (3), p. 385-391.</ref>


Bobilliklar va ularning shahar-davlat qo'shnilari hozirgi paytda qo'llanilayotgan fuqarolik jamiyati (huquq) tushunchalari bilan taqqoslanadigan iqtisodiyot shakllarini ishlab chiqdilar. Ular sudlar, qamoqxonalar va hukumat yozuvlari bilan to'ldirilgan birinchi ma'lum kodlangan huquqiy va ma'muriy tizimlarni ishlab chiqdilar. <ref name="yale2">{{Veb manbasi|muallif=Charles F. Horne, Ph.D.|yil=1915|sarlavha=The Code of Hammurabi : Introduction|url=http://www.yale.edu/lawweb/avalon/medieval/hammint.htm|arxivurl=https://web.archive.org/web/20070908205713/http://www.yale.edu/lawweb/avalon/medieval/hammint.htm|arxivsana=September 8, 2007|kirish sanasi=September 14, 2007|nashriyot=Yale University}}</ref>
* [[Bozor iqtisodiyoti|bozor]]
* [[Buyruqbozlik usuli|rejalashtirilgan]]
* an'anaviy
* aralashgan


Qadimgi iqtisod asosan oʻzboshimcha dehqonchilikka asoslangan edi. <ref>{{Cite journal|last=Aragón|first1=Fernando M.|last2=Oteiza|first2=Francisco|last3=Rud|first3=Juan Pablo|date=2021-02-01|title=Climate Change and Agriculture: Subsistence Farmers’ Response to Extreme Heat|url=https://pubs.aeaweb.org/doi/10.1257/pol.20190316|journal=American Economic Journal: Economic Policy|language=en|volume=13|issue=1|pages=1–35|doi=10.1257/pol.20190316|issn=1945-7731|access-date=July 30, 2022|archivedate=July 30, 2022|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220730110254/https://www.aeaweb.org/articles?id=10.1257/pol.20190316}}</ref> Shekel birinchi bo'lib [[Somiylar|semit xalqlari]] tomonidan ishlatiladigan og'irlik va pul birligiga ishora qiladi. Bu atamaning birinchi qo'llanilishi miloddan avvalgi 3000 yillarda [[Mesopotamiya|Mesopotamiyadan]] kelgan. va kumush, bronza, mis va boshqalar kabi metrikada boshqa qiymatlar bilan bog'liq bo'lgan [[Arpa|arpaning]] o'ziga xos massasi deb ataladi. Arpa/shekel dastlab [[Valyuta|pul]] birligi va og'irlik birligi edi, xuddi Britaniya funti dastlab bir funt kumush massasini ifodalovchi birlik bo'lgan. <ref name="brony">{{Citation|last=Bronson|first1=Bennet|title=Bulletin|date=November 1976|url=https://archive.org/stream/fieldmuseumofnat47chica#page/n193/mode/2up|volume=47|issue=10|pages=3–15|contribution=Cash, Cannon, and Cowrie Shells: The Nonmodern Moneys of the World|place=Chicago|publisher=Field Museum of Natural History}}.</ref>
== Iqtisodiy o'sish ==
Iqtisodiy o’sish deganda xalq xo’jaligida real ishlab chiqarishning ma’lum vaqt oralig’ida (oy, chorak, yil) o’sishi tushuniladi. Iqtisodiy rivojlanishdan farqli o'laroq, iqtisodiy o'sish miqdoriy ko'rsatkich sanaladi. Haqiqiy ishlab chiqarish odatda real (ya'ni inflyatsiya omillaridan tozalangan) [[yalpi ichki mahsulot]] (YaIM), kamroq - real [[yalpi milliy mahsulot]] (YaIM), sof milliy mahsulot (SMM) yoki [[milliy daromad]] (ND) tushuniladi. Iqtisodiy o'sish umumiy farovonlikning o'sishi bilan chambarchas bog'liq: umr ko'rish davomiyligining oshishi, tibbiy yordam sifati, ta'lim darajasi, ish kunining davomiyligining qisqarishi va boshqalar bilan xarekterlanadi.


Aksariyat odamlar uchun tovarlar almashinuvi ijtimoiy munosabatlar orqali sodir bo'lgan. Bozorlarda ayirboshlagan savdogarlar ham bor edi. Hozirgi inglizcha "iqtisod" so'zi paydo bo'lgan [[Qadimgi Yunoniston|Qadimgi Yunonistonda]] <ref name=":0">{{Veb manbasi|sarlavha=economy|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/economy|kirish sanasi=2022-07-27|ish=[[Merriam-Webster]]|til=|arxivsana=April 26, 2022|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220426120713/https://www.merriam-webster.com/dictionary/economy}}</ref> ko'p odamlar erkin egalarining qullari bo'lgan. <ref>G.E.M. de Ste. Croix, ''The Class Struggle in the Ancient Greek World'' (Cornell University Press, 1981), pp. 136–137, noting that economic historian [[Moses Finley]] maintained "serf" was an incorrect term to apply to the social structures of classical antiquity.</ref> Iqtisodiy munozara kamchilik bilan bog'liq edi. 
Iqtisodiy o'sishning ekstensiv va [[Oʻsish|intensiv]] omillari bilan farqlanadi.


== Iqtisodiyot tarixi ==
=== O'rta yosh ===
O'rta asrlarda hozirgi iqtisod deb ataladigan narsa tirikchilik darajasidan uzoq emas edi. Aksariyat almashinuv [[ijtimoiy guruhlar]] ichida sodir bo'ldi. Buning ustiga, buyuk bosqinchilar o'z qo'lga kiritishlarini moliyalashtirish uchun biz hozir venchur kapitali ( ''ventura'', ital.; ''risk'' dan) deb ataydigan narsani ko'tardilar. [[Kapital|Kapitalni]] [[Yangi dunyo|Yangi Dunyoda]] olib keladigan tovarlar bilan qaytarish kerak. [[Marko Polo]] (1254-1324), [[Christopher Columbus|Kristofer Kolumb]] (1451-1506) va [[Vasco da Gama|Vasko da Gama]] (1469-1524) kashfiyotlari birinchi jahon iqtisodiyotiga olib keldi. Birinchi [[Firma|korxonalar]] savdo korxonalari edi. 1513 yilda [[Antverpen|Antverpenda]] birinchi [[Fond birjasi|fond birjasiga]] asos solingan. Iqtisodiyot o'sha paytda birinchi navbatda [[Savdo|savdoni]] anglatardi.
[[Fayl:Pithoi_in_Knossos_3.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Pithoi_in_Knossos_3.jpg/170px-Pithoi_in_Knossos_3.jpg|thumb| Omborxona, Knossos saroyi]]
[[Fayl:German_States_Fugger_1621_10_Ducats.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/German_States_Fugger_1621_10_Ducats.jpg/170px-German_States_Fugger_1621_10_Ducats.jpg|thumb| 10 dukat (1621—yil), Fuggerlar oilasi tomonidan muomaladagi pul birligi sifatida chiqarilgan]]
Ibtidoiy jamiyatda iqtisodiy rivojlanish darajasi past bo'lgan. Dastlab ibtidoiy odamlar ovchilik va termachilik bilan tirikchilik qilishgan, ammo neolit inqilobi natijasida [[dehqonchilik]] va [[chorvachilik]] vujudga kelgan. Jamiyatning rivojlanishi mehnat taqsimotiga olib keldi - dehqonchilik va [[Koʻchmanchilik|chorvador qabilalar]] ajralib turdi, [[Hunarmandchilik|hunarmandlar]] ajralib turdi, ulardan birinchisi [[Temirchilik|temirchilar]] edi. Ijtimoiy tengsizlik, [[Sinflar|ijtimoiy sinflar]] va [[davlat]] kabi turli tabaqalar paydo bo'ldi. [[Qullik]] ham mustamlakachilik davrlarida paydo bo'la boshlagan.


Yevropa asirlari koloniyalar deb ataladigan [[Yevropa]] davlatlarining filiallariga aylandi. Rivojlanayotgan milliy davlatlar [[Ispaniya]], [[Portugaliya]], [[Fransiya|Frantsiya]], [[Buyuk Britaniya oroli|Buyuk Britaniya]] va [[Niderlandiya]] bojxona to'lovlari orqali savdoni nazorat qilishga harakat qildilar va ( ''mercator'', lat.: merchant dan) xususiy boylik va jamoat manfaatlari o'rtasidagi oraliq vositaga birinchi yondashuv edi. Evropadagi sekulyarizatsiya davlatlarga cherkovning ulkan mulkidan shaharlarni rivojlantirish uchun foydalanishga imkon berdi. [[Dvoryanlar|Dvoryanlarning]] ta'siri pasaydi. Iqtisodiyot bo'yicha birinchi davlat kotiblari o'z ishini boshladilar. Amschel Mayer Rotshild (1773-1855) kabi [[Bank|bankirlar]] urushlar va [[infratuzilma]] kabi milliy loyihalarni moliyalashni boshladilar. Iqtisodiyot o'sha paytdan boshlab milliy iqtisodiyotni davlat [[Fuqarolik|fuqarolarining]] iqtisodiy faoliyati mavzusi sifatida anglatadi.
Asta-sekin tovar ayirboshlash rivojlandi, u dastlab ayirboshlash ([[barter]]) shaklida amalga oshirildi, lekin [[Pul|pulning]] paydo bo'lishi bilan [[Savdo|savdoga]] aylana boshladi. Shunga qaramay, [[Qadimgi dunyo tarixi|qadimgi dunyo]] va [[Oʻrta asr|o'rta asrlar]] jamiyatlarida o'ziga xos dehqonchilik ustunlik qilgan edi. Qadimgi Antik davrning koʻpgina hududlarida rejali xoʻjalik va oʻziga xos xoʻjalik kombinatsiyasiga asoslangan saroy xoʻjaligi deb ataladigan xoʻjalik mavjud bo'lgan edi.


=== Sanoat inqilobi ===
[[Salib yurishlari]] boshlanishi bilan yevropaliklar O'rta asrlarda Yevropada kamdan-kam uchraydigan ziravorlar, [[ipak]] va boshqa mahsulotlarni qayta kashf etdilar. Bu kashfiyot natijasida savdoning kengayishiga va Sharq mamlakatlari bilan savdo raqobatining kuchayishiga olib kela boshladi.
u so'zning haqiqiy zamonaviy ma'nosidagi birinchi iqtisodchi shotlandiyalik [[Adam Smith|Adam Smit]] (1723-1790) bo'lib, u qisman [[Fiziokratizm|fiziokratiya]] g'oyalari, merkantilizmga munosabat va keyinchalik iqtisod talabasi Adam Mari ilhomlangan. <ref>{{Kitob manbasi|url=https://www.scribd.com/doc/150712162/Physiocracy|title=An Encyclopedia of the Early Modern World- preview entry:Physiocrats & physiocracy|publisher=Charles Scribner & Sons|last=François Quesnay|accessdate=February 24, 2014}}</ref> U milliy iqtisodiyotning elementlarini aniqladi: [[Mahsulot|mahsulotlar]] raqobat - [[talab va taklif]] va mehnat taqsimotidan foydalanish natijasida hosil bo'lgan tabiiy narxda taklif etiladi. Uning ta'kidlashicha, [[Fritrederlik siyosati|erkin savdoning]] asosiy motivi insonning shaxsiy manfaatlaridir. Shaxsiy manfaat gipotezasi deb atalmish iqtisod [[Antropologiya|fanining antropologik]] asosiga ylandi. [[Thomas Robert Malthus|Tomas Maltus]] (1766-1834) talab va taklif g'oyasini aholining haddan tashqari ko'payishi muammosiga o'tkazdi.


[[Sanoat toʻntarishi|Sanoat inqilobi]] 18-asrdan 19-asrgacha boʻlgan davr boʻlib, [[qishloq xoʻjaligi]], ishlab chiqarish, [[Kon sanoati|togʻ]] -kon sanoati va [[Transport|transportdagi]] katta oʻzgarishlar [[Birlashgan Qirollik|Birlashgan Qirollikdan]] boshlab ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy sharoitga chuqur taʼsir koʻrsatgan, soʻngra butun [[Yevropa]], [[Shimoliy Amerika]], va oxir-oqibat [[dunyo]] . <ref>{{Veb manbasi|sarlavha=Industrial History of European Countries|url=https://www.erih.net/how-it-started/industrial-history-of-european-countries|kirish sanasi=2 June 2021|ish=European Route of Industrial Heritage|nashriyot=Council of Europe|arxivsana=June 23, 2021|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210623201807/https://www.erih.net/how-it-started/industrial-history-of-european-countries}}</ref> Sanoat inqilobining boshlanishi insoniyat tarixida katta burilish nuqtasi bo'ldi; kundalik hayotning deyarli barcha jabhalari oxir-oqibat qandaydir tarzda ta'sir ko'rsatdi. Evropada yovvoyi [[kapitalizm]] [[merkantilizm]] tizimini (hozirgi: [[Proteksionizm siyosati|protektsionizm]] ) almashtira boshladi va [[Oʻsish|iqtisodiy o'sishga]] olib keldi. Hozirgi davr [[Sanoat toʻntarishi|sanoat inqilobi]] deb ataladi, chunki ishlab chiqarish, ishlab chiqarish va mehnat taqsimoti tizimi tovarlarni ommaviy ishlab chiqarish imkonini berdi.
XV asrning oxiridan boshlab [[Buyuk geografik kashfiyotlar|kashfiyotlar davri]] boshlandi, bu jahon iqtisodiyotining shakllanishiga va ibtidoiy jamg'arma davrining boshlanishiga olib kelgan edi.


=== XX asr ===
XVIII asrning oxirgi choragidan [[Sanoat toʻntarishi|sanoat inqilobi]] boshlandi, bu esa eng rivojlangan mamlakatlarda XIX asrning oxiriga kelib aholining aksariyat qismi qishloq xo'jaligida emas, balki [[Sanoat|sanoatda]] band bo'lishiga olib keldi. [[Kapitalizm]] hukmron iqtisodiy tizimga aylandi.
Zamonaviy "iqtisod" tushunchasi 1930-yillardagi Buyuk Amerika Depressiyasigacha mashhur bo'lmagan. <ref name="invention">{{Yangiliklar manbasi |last=Goldstein |first=Jacob |date=28 February 2014 |title=The Invention Of 'The Economy' |work=NPR - Planet Money |url=https://www.npr.org/sections/money/2014/02/28/283477546/the-invention-of-the-economy |url-status=live |access-date=6 April 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180505202459/https://www.npr.org/sections/money/2014/02/28/283477546/the-invention-of-the-economy |archive-date=May 5, 2018}}</ref>


Ikki jahon urushi va halokatli Buyuk Depressiyadan keyin siyosatchilar iqtisodiyotni boshqarishning yangi usullarini izlashdi.  Bu global [[Fritrederlik siyosati|erkin savdoni]] talab qilgan [[Friedrich Hayek|Fridrix Avgust fon Xayek]] (1899–1992) va [[Milton Friedman|Milton Fridman]] (1912–2006) tomonidan o'rganilgan va muhokama qilingan va ular neoliberalizm deb ataladigan narsaning otalari bo'lishlari kerak edi. <ref name="Boas20092">{{Cite journal|last=Taylor C. Boas, Jordan Gans-Morse|date=June 2009|title=Neoliberalism: From New Liberal Philosophy to Anti-Liberal Slogan|journal=Studies in Comparative International Development|volume=44|issue=2|pages=137–61|doi=10.1007/s12116-009-9040-5}}</ref> <ref>{{Kitob manbasi|url=https://www.routledge.com/The-Handbook-of-Neoliberalism/Springer-Birch-MacLeavy/p/book/9781138844001|title=The Handbook of Neoliberalism|date=2016|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-1138844001|editor=Springer|page=[https://books.google.com/books?id=M5qkDAAAQBAJ&lpg=PP1&pg=PA3 3]|accessdate=July 30, 2022}}</ref> Biroq, bozorlarni davlat tomonidan kuchliroq nazorat qilishni talab qilgan [[John Maynard Keynes|Jon Meynard Keyns]] (1883-1946) qarashlari ustunlik qildi. Davlat yalpi talabni davlat tomonidan manipulyatsiya qilish orqali iqtisodiy muammolarni engillashtirishi va iqtisodiy o'sishni rag'batlantirishi mumkinligi haqidagi nazariya uning sharafiga Keynschilik deb ataladi. <ref>{{Veb manbasi|sarlavha=What Is Keynesian Economics? – Back to Basics – Finance & Development, September 2014|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/2014/09/basics.htm|arxivurl=https://web.archive.org/web/20151025174816/http://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/2014/09/basics.htm|arxivsana=25 October 2015|kirish sanasi=2 November 2015|ish=www.imf.org}}</ref> 1950-yillarning oxirida Amerika va Evropadagi iqtisodiy o'sish (ko'pincha Wirtschaftswunder (ger: ''iqtisodiy mo<nowiki>''</nowiki>jiza'' ) deb ataladi) iqtisodiyotning yangi shaklini keltirib chiqardi: [[Isteʼmol|ommaviy iste'mol iqtisodiyoti]] . 1958 yilda [[Golbreyt|Jon Kennet Galbrait]] (1908-2006) o'zining ''"Boylar jamiyati'' " kitobida birinchi bo'lib boy jamiyat haqida gapirdi.  Ko'pgina mamlakatlarda iqtisodiy tizim ijtimoiy bozor iqtisodiyoti deb ataladi. <ref>{{Citation|last=Koppstein|first1=Jeffrey|title=Comparative Politics: Interests, Identities, And Institutions In A Changing Global Order|url=https://archive.org/details/comparativepolit0000unse_t7g3|page=156|year=2005|postscript=.|publisher=Cambridge University Press|isbn=0-521-60395-1|last2=Lichbach|first2=Mark Irving}}</ref>
XX asrda bir qator mamlakatlarda [[Buyruqbozlik usuli|maʼmuriy-buyruqbozlik]] [[Sotsializm|sotsialistik]] iqtisodiyot vujudga keldi. Boshqa mamlakatlarda kapitalizm rivojlangan. XX asrning ikkinchi yarmida ilmiy-texnikaviy inqilob boshlandi, buning natijasida eng rivojlangan mamlakatlarda sanoat jamiyati postindustrial jamiyatga aylana boshladi.


=== 21-asr ===
== YaIM bo'yicha dunyodagi eng yirik iqtisodiyotlar ==
[[Fayl:World_l_economy.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/World_l_economy.png/220px-World_l_economy.png|right|thumb| 2013—yil uchun dunyodagi eng yirik iqtisodiyotlar]]
[[Fayl:Frankfurt_Stock_Exchange_(Ank_Kumar)_02.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Frankfurt_Stock_Exchange_%28Ank_Kumar%29_02.jpg/220px-Frankfurt_Stock_Exchange_%28Ank_Kumar%29_02.jpg|alt=see caption|thumb| [[Frankfurt fond birjasi]] 2015 yilda]]
Temir pardaning qulashi va Sharqiy blok davlatlarining demokratik hukumat va bozor iqtisodiyotiga oʻtishi bilan postindustrial jamiyat gʻoyasi ahamiyat kasb etdi, chunki uning roli xizmat koʻrsatish sohasi oladigan ahamiyatni birgalikda belgilashdan iborat. sanoatlashtirish o'rniga. Ba'zilar bu atamaning birinchi marta qo'llanilishini Daniel Bellning 1973 yilda chop ''etilgan "Post-industrial jamiyatning kelishi'' " kitobiga bog'laydi, boshqalari buni ijtimoiy faylasuf Ivan Illichning " ''Conviviality uchun asboblar'' " kitobiga bog'laydi. Ushbu atama falsafada 90-yillarning oxirlarida va ayniqsa 21-asr boshlarida [[Postmodernizm|postmodernizmning so'nishini]] belgilash uchun ham qo'llaniladi.
[[Yalpi ichki mahsulot|YaIM]] bo'yicha 2020—yilda dunyodagi eng yirik iqtisodiyotlar (trillionlab AQSh dollarida)
{| class="wikitable"
|'''Joy'''
| '''Mamlakat'''
| '''YaIM'''
|-
|
| '''''Butun dunyo'''''
| '''62.91'''
|-
|
| ''[[Yevropa Ittifoqi]]''
| 16.28
|-
|1
| [[Amerika Qoʻshma Shtatlari|AQSH]]
| 21.44
|-
| 2
| [[Xitoy]]
| 14.14
|-
| 3
| [[Yaponiya]]
| 5.15
|-
|4
| [[Germaniya]]
| 3.86
|-
| 5
| [[Hindiston]]
| 2.94
|-
| 6
| [[Birlashgan Qirollik|Buyuk Britaniya]]
| 2.74
|-
| 7
| [[Fransiya]]
| 2.71
|-
|8
| [[Italiya]]
| 1.99
|-
| 9
| [[Braziliya]]
| 1.85
|-
|10
| [[Kanada]]
| 1.73
|-
|11
| [[Rossiya]]
| 1.64
|-
| 12
| [[Koreya Respublikasi|Janubiy Koreya]]
| 1.63
|-
| 13
| [[Ispaniya]]
| 1.4
|-
|14
| [[Avstraliya]]
| 1.38
|-
|15
| [[Meksika]]
| 1.27
|}


[[Internet|Internetning]] ommaviy axborot vositalari va aloqa vositasi sifatida tarqalishi bilan, ayniqsa 2000-2001 yildan keyin, Internet va axborot iqtisodiyoti g'oyasi elektron [[Elektron tijorat|tijorat]] va elektron biznesning ahamiyati ortib borayotganligi sababli, shuningdek, global axborot jamiyati atamasi bilan ajralib turadi. yangi turdagi "barcha bog'langan" jamiyat haqidagi tushuncha yaratiladi. 2000-yillarning oxirlarida Xitoy, Braziliya va Hindiston kabi mamlakatlarning yangi turdagi iqtisodlari va iqtisodiy ekspansiyalari odatda hukmron boʻlgan Gʻarb tipidagi iqtisod va iqtisodiy modellardan farqli oʻlaroq eʼtibor va qiziqish uygʻotdi.
== Manbalar ==

== Elementlar ==

=== Turlari ===
[[Bozor iqtisodiyoti]] - bu tovar va [[Servis|xizmatlar]] ishlab chiqarish va talab va [[Taklif|taklifga]] muvofiq ishtirokchilar (iqtisodiy agentlar) o'rtasida [[barter]] yoki tarmoq ichida qabul qilingan [[kredit]] yoki debet [[Narx|qiymatiga]] ega bo'lgan ayirboshlash vositasi orqali, masalan, valyuta birligi. <ref>{{Kitob manbasi|last=Gregory|first=Paul|title=Comparing Economic Systems in the Twenty-First Century|publisher=Houghton Mifflin|year=2004|isbn=978-0618261819|editor=Stuart|edition=7th|page=538|oclc=53446988|quote=Market Economy: Economy in which fundamentals of supply and demand provide signals regarding resource utilization.}}</ref> [[Buyruqbozlik usuli|Rejali iqtisodiyot]] - bu siyosiy agentlar nima ishlab chiqarilishi, qanday sotilishi va taqsimlanishini bevosita nazorat qiladigan iqtisodiyotdir. <ref>[[Alec Nove]] (1987). "Planned Economy". ''[[The New Palgrave: A Dictionary of Economics]]''. vol. 3. p. 879.</ref> Yashil iqtisodiyot kam uglerodli va resurslardan tejamkor. Yashil iqtisodiyotda daromad va bandlikning o'sishi uglerod chiqindilari va ifloslanishini kamaytiradigan, [[Foydali ish koeffitsiyenti|energiya]] va resurslar samaradorligini oshiradigan hamda biologik xilma-xillik va ekotizim xizmatlarining yo'qolishining oldini oluvchi davlat va xususiy investitsiyalar hisobiga amalga oshiriladi. <ref>{{Kitob manbasi|last=[[Lynn R. Kahle]], Eda Gurel-Atay, Eds|title=Communicating Sustainability for the Green Economy|publisher=M.E. Sharpe|year=2014|isbn=978-0-7656-3680-5|location=New York}}</ref> Gig iqtisodiyot - bu qisqa muddatli ish o'rinlari tayinlangan yoki talab bo'yicha tanlangan iqtisodiyotdir. Global iqtisodiyot deganda insoniyatning [[Iqtisodiy tizim|iqtisodiy tizimi yoki umuman tizimlari]] tushuniladi.  Norasmiy iqtisod na soliqqa tortilmaydi va na hukumat shakli tomonidan nazorat qilinmaydi. <ref>{{Yangiliklar manbasi |date=17 June 2004 |title=In the shadows |work=The Economist |url=https://www.economist.com/finance-and-economics/2004/06/17/in-the-shadows |url-status=live |access-date=2022-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210731212913/https://www.economist.com/finance-and-economics/2004/06/17/in-the-shadows |archive-date=July 31, 2021 |issn=}}</ref>

=== Sektorlar ===
Iqtisodiyotni quyidagi bosqichlar yoki ustuvorlik darajalari orqali rivojlangan deb hisoblash mumkin:  <sup class="noprint Inline-Template" style="margin-left:0.1em; white-space:nowrap;">&#x5D;</sup>

* [[Qadimgi dunyo tarixi|Qadimgi iqtisod]], asosan, dehqonchilikka asoslangan edi.
* [[Sanoat toʻntarishi|Sanoat inqilobi]] bosqichi o'zboshimchalik bilan xo'jalik rolini pasaytirib, so'nggi uch asrda uni qishloq xo'jaligining yanada ekstensiv va [[Bir ekinli dehqonchilik|monomadaniy]] shakllariga aylantirdi. Iqtisodiy o'sish asosan tog'-kon sanoati, qurilish va ishlab chiqarish tarmoqlarida kuzatildi. Jamiyat bo'ylab mahsulot almashinuvi va taqsimlanishini yaxshilash zarurati tufayli [[Kommersiya|savdo]] muhimroq bo'ldi.
* Zamonaviy iste'mol jamiyatlari iqtisodida [[Servis|xizmatlar]], [[moliya]] va [[texnologiya]] - [[bilimlar iqtisodiyoti]] tobora ortib bormoqda.

Zamonaviy iqtisodlarda ushbu bosqich ustunliklari uch sektorli model tomonidan biroz boshqacha ifodalangan: <ref>{{Kitob manbasi|last=Kjeldsen-Kragh|first=Søren|title=The Role of Agriculture in Economic Development: The Lessons of History|date=2007|publisher=Copenhagen Business School Press DK|isbn=978-87-630-0194-6|pages=73}}</ref>

* Birlamchi : [[Makkajoʻxori|makkajo'xori]], [[Koʻmir|ko'mir]], [[Yogʻoch|yog'och]] va [[temir]] kabi xom ashyoni qazib olish va ishlab chiqarishni o'z ichiga oladi.
* Ikkilamchi : Xom yoki oraliq materiallarni tovarlarga aylantirishni o'z ichiga oladi, masalan, po'latdan [[Avtomobil|avtomobillarga]] yoki [[Mato|to'qimachilikni]] kiyimga aylantirish.
* Uchinchi daraja : iste'molchilar va korxonalarga chaqaloqlarga qarash, [[Film|kino]] va [[bank]] kabi xizmatlarni taqdim etishni o'z ichiga oladi.

Rivojlangan jamiyatning boshqa tarmoqlariga quyidagilar kiradi:

* davlat sektori yoki davlat sektori (bularga odatda parlament, sudlar va hukumat markazlari, turli favqulodda xizmatlar, sog'liqni saqlash, kambag'al va xavf ostida bo'lgan odamlar uchun boshpanalar, transport vositalari, havo/dengiz portlari, tug'ruqdan keyingi parvarishlash, kasalxonalar, maktablar kiradi., kutubxonalar, muzeylar, saqlanib qolgan tarixiy binolar, bog'lar/bog'lar, qo'riqxonalar, ba'zi universitetlar, milliy sport maydonchalari/stadionlar, milliy san'at/konsert zallari yoki turli dinlar uchun teatrlar va markazlar).
* [[xususiy sektor]] yoki xususiy tadbirkorlik subyektlari.
* ixtiyoriy sektor yoki ijtimoiy sektor. <ref>{{Kitob manbasi|last=Potůček|first=Martin|url=|title=Not Only the Market: The Role of the Market, Government, and the Civic Sector|date=1999|publisher=Central European University Press|isbn=0-585-31675-9|location=New York|page=34|oclc=45729878}}</ref>

=== Ko'rsatkichlar ===
Mamlakatning [[Yalpi ichki mahsulot|yalpi ichki mahsuloti]] (YaIM) uning iqtisodiyoti hajmining o'lchovidir, aniqrog'i, ishlab chiqarilgan barcha [[Isteʼmol tovarlari|yakuniy mahsulot]] va xizmatlarning bozor qiymatining pul ko'rsatkichidir. <ref>{{Veb manbasi|sarlavha=Gross Domestic Product {{!}} U.S. Bureau of Economic Analysis (BEA)|url=https://www.bea.gov/data/gdp/gross-domestic-product|kirish sanasi=23 February 2019|ish=www.bea.gov|arxivsana=December 13, 2021|arxivurl=https://web.archive.org/web/20211213010751/https://www.bea.gov/data/gdp/gross-domestic-product}}</ref> Mamlakatning eng an'anaviy iqtisodiy tahlili asosan YaIM va aholi jon boshiga YaIM kabi iqtisodiy ko'rsatkichlarga tayanadi. Ko'pincha foydali bo'lsa-da, YaIM faqat pul almashtiriladigan iqtisodiy faoliyatni o'z ichiga oladi. 

Hozirgi zamonda moliya sektorining ahamiyati ortib borayotganligi sababli ''real iqtisodiyot'' atamasi tahlilchilar hamda siyosatchilar tomonidan iqtisodiyotning amaldagi bilan bogʻliq qismini bildirish uchun qoʻllaniladi. tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish, go'yoki ''qog'oz iqtisodiyoti'' bilan farqli o'laroq, yoki iqtisodiyotning moliyaviy tomoni, moliyaviy bozorlarda sotib olish va sotish bilan bog'liq. Muqobil va uzoq muddatli atamalar iqtisodiyotning real qiymatlarda ( [[Inflatsiya|inflyatsiyaga moslashtirilgan]] ), masalan, real YaIM yoki nominal qiymatlarda (inflyatsiyaga moslashtirilmagan) ifodalangan ko'rsatkichlarini ajratib turadi. <ref>• Deardorff's Glossary of International Economics, search for ''[http://www-personal.umich.edu/~alandear/glossary/r.html#real real] {{Webarxiv}} {{Webarxiv}}''.<br /><br />&nbsp;&nbsp; • R. O'Donnell (1987). "real and nominal quantities," ''[[Yangi Palgrave: Iqtisodiyot lug'ati|The New Palgrave: A Dictionary of Economics]]'', v. 4, pp. 97-98.</ref>

== Tadqiqotlar ==
Iqtisodiyotni o'rganish taxminan makroiqtisodiyot va [[Mikroiqtisodiyot|mikroiqtisodiyotga]] bo'linadi. <ref>{{Kitob manbasi|last=Varian|first=Hal R.|title=The New Palgrave Dictionary of Economics|year=1987|isbn=978-1-349-95121-5|pages=1–5|chapter=Microeconomics|doi=10.1057/978-1-349-95121-5_1212-1}}</ref> Bugungi kunda iqtisodni o'rganuvchi tadqiqot sohalari qatori iqtisodning [[Ijtimoiy fanlar|ijtimoiy fanlari]] <ref>{{Kitob manbasi|last=Krugman|first=Paul|url=|title=Economics|date=2012|publisher=Worth Publishers|isbn=978-1464128738|edition=3rd|series=|location=|page=2|doi=|id=|authorlink=Paul Krugman}}</ref> <ref>{{Kitob manbasi|last=Backhouse|first=Roger|url=https://www.worldcat.org/oclc/59475581|title=The Penguin history of economics|date=2002|isbn=0-14-026042-0|location=London|oclc=59475581|quote=The boundaries of what constitutes economics are further blurred by the fact that economic issues are analysed not only by 'economists' but also by historians, geographers, ecologists, management scientists, and engineers.|accessdate=July 30, 2022}}</ref> atrofida aylanadi, ammo sotsiologiya, <ref name="press.princeton.edu">{{Kitob manbasi|last=Swedberg|first=Richard|title=Principles of Economic Sociology|publisher=Princeton University Press|year=2003|isbn=978-1400829378|pages=1–31|chapter=The Classics in Economic Sociology|chapterurl=http://assets.press.princeton.edu/chapters/s7525.pdf|accessdate=July 30, 2022}}</ref> tarix, <ref>{{Citation|last=Blum|first1=Matthias|title=Introduction, or Why We Started This Project|date=2018|journal=An Economist's Guide to Economic History|pages=1–10|editor-last=Blum|editor-first=Matthias|series=Palgrave Studies in Economic History|publisher=Springer International Publishing|language=en|doi=10.1007/978-3-319-96568-0_1|isbn=978-3-319-96568-0|last2=Colvin|first2=Christopher L.|editor2-last=Colvin|editor2-first=Christopher L.}}</ref> antropologiya, <ref>{{Kitob manbasi|last=Chibnik|first=Michael|url=|title=Anthropology, Economics, and Choice|date=2011|publisher=University of Texas Press|isbn=978-0-292-73535-4|edition=1st|location=Austin|oclc=773036705}}</ref> va geografiyani ham o'z ichiga olishi mumkin. <ref>{{Kitob manbasi|last=Clark|first=Gordon L.|url=https://books.google.com/books?id=TzZ_oByXYhkC&printsec=frontcover&dq=%22Economic+geography%22&source=bl&ots=x1w8qTXGfi&sig=DTOZmshfo7muaRIt3ifaAT8Fj5E&hl=en&ei=MEWeS9f5JYP68Aa5g4S7Cg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CB0Q6AEwAw#v=onepage&q=&f=false|title=The Oxford Handbook of Economic Geography|date=2003-07-10|publisher=OUP Oxford|isbn=978-0-19-925083-7|language=en|accessdate=July 30, 2022}}</ref> Tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish, [[Taqsimot (iqtisod)|taqsimlash]], [[Savdo|almashish]] va [[Isteʼmol|iste'mol qilish]] bilan bevosita bog'liq bo'lgan inson faoliyati bilan bevosita bog'liq bo'lgan amaliy sohalar biznes, <ref>{{Kitob manbasi|last=Dielman|first=Terry E.|title=Applied regression analysis for business and economics|date=2001|publisher=Duxbury/Thomson Learning|isbn=0-534-37955-9|oclc=44118027}}</ref> muhandislik, <ref name="Dharmaraj2010">{{Kitob manbasi|last=Dharmaraj|first=E.|title=Engineering Economics|date=2010|publisher=Himalaya Publishing House|isbn=9789350432471|location=Mumbai|oclc=1058341272}} </ref> [[Iqtisodiy siyosat|hukumat]], <ref>{{Kitob manbasi|last=King|first=David|title=Fiscal Tiers: the economics of multi-level government|date=2018|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-1-138-64813-5|oclc=1020440881}}</ref> va sog'liqni saqlashdir . <ref>{{Cite journal|last=Tarricone|first1=Rosanna|date=2006|title=Cost-of-illness analysis|journal=Health Policy|language=en|volume=77|issue=1|pages=51–63|doi=10.1016/j.healthpol.2005.07.016|pmid=16139925}}</ref>

== Shuningdek qarang ==

* Iqtisodiy tarix
* [[Iqtisodiy tizim]]

== Ma'lumotnomalar ==
<references group="" responsive="1"></references>
<references group="" responsive="1"></references>


== Havolalar ==
== Qo'shimcha o'qish ==


* Fridman, Milton, ''Kapitalizm va erkinlik'', 1962 yil.
* [http://vocable.ru/ Milliy iqtisodiy ensiklopediya]
* Rothbard, Myurrey, ''Inson, Iqtisodiyot va Davlat: Iqtisodiy tamoyillar haqidagi risola'', 1962 yil.
* [http://www.scholar.ru/catalog.php?topic_id=88 Tadqiqot kutubxonalaridan olingan iqtisodiy maqolalar]
* Galbraith, Jon Kennet, ''Boylar jamiyati'', 1958 yil.
* [http://www.allmath.ru/appliedmath.htm Iqtisodiyot, faol tizimlar nazariyasi va boshqaruvi elektron kutubxonasi]
* Mises, Lyudvig fon, ''Inson harakati: Iqtisodiyot bo'yicha risola'', 1949 yil.
* [http://www.allmath.ru/macro.htm Makroiqtisodiyot] Makroiqtisodiyot bo'yicha elektron kitoblar
* Keyns, Jon Meynard, <nowiki><i id="mwA3c">Bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi</i></nowiki>, 1936 yil.
* [http://allmath.ru/micro.htm Mikroiqtisodiyot] Mikroiqtisodiyot bo'yicha elektron kitoblar
* Marks, Karl, ''Das Kapital'', 1867 yil.
* [http://ecsocman.edu.ru/ Federal ta'lim portali "Iqtisodiyot. Sotsiologiya. Menejment”]
* Smit, Adam, ''Xalqlar boyligining tabiati va sabablarini o'rganish'', 1776 yil.
* [http://ekonomika.by/ Belarus iqtisodiy portali "ECONOMICS.] [http://ekonomika.by/ BY"]
{{Tashqi havolalar}}
* [http://eup.ru/ Ta’lim portali “Iqtisodiyot. Boshqaruv. Oʻng”]
[[Turkum:YaIM]]
[[Turkum:Dunyo iqtisodiyoti]]
[[Turkum:Pul masalasi]]
[[Turkum:Pages with unreviewed translations]]
[[Turkum:Pages with unreviewed translations]]

2-Avgust 2022, 10:39 dagi koʻrinishi

Gross domes (ishi boshiga davlatlarning yalpi ichki mahsulot darajasi (2020)

  •   >50,000
  •   35,000–50,000
  •   20,000–35,000
  •   10,000–20,000
  •   5,000–10,000
  •   2,000–5,000
  •   <2,000
  •   Data unavailable

  Iqtisodiyot - bu ishlab chiqarish, taqsimlash va savdo, shuningdek, tovarlar va xizmatlarni iste'mol qilish sohasini o'rganish sohasi. Umuman olganda, u tanqis resurslarni ishlab chiqarish, ishlatish va boshqarish bilan bog'liq amaliyotlar, nutqlar va moddiy ifodalarni ta'kidlaydigan ijtimoiy soha sifatida belgilanadi. [1] Muayyan iqtisodiyot - bu asosiy omillar sifatida uning madaniyati, qadriyatlari, ta'limi, texnologik evolyutsiyasi, tarixi, ijtimoiy tuzilishi, siyosiy tuzilishi, huquqiy tizimlari va tabiiy resurslarini o'z ichiga olgan jarayonlar to'plamidir. Bu omillar ma'no-mazmunni beradi va iqtisodiyot sharoit va parametrlarni belgilaydi. Boshqacha qilib aytganda, iqtisodiy soha - bu o'zaro bog'liq bo'lgan inson amaliyotlari va operatsiyalarining ijtimoiy sohasi bo'lib, u bir necha sohalar bilan chambarchas bog'liq.

Iqtisodiy agentlar jismoniy shaxslar, korxonalar, tashkilotlar yoki hukumatlar bo'lishi mumkin. Iqtisodiy bitimlar ikki guruh yoki ikki qarama-qarshi tomonlar muomala qilingan tovar yoki xizmatning odatda ma'lum bir valyutada ifodalangan qiymati yoki biror ma'lum narxda kelishishganda yuzaga keladi. Biroq, pul muomalalari iqtisodiy sohaning faqat kichik qismini tashkil qiladi.

Iqtisodiy faoliyat tabiiy resurslar, mehnat va kapitaldan foydalanadigan ishlab chiqarish tomonidan rag'batlantiriladi. Vaqt o'tishi bilan u texnologiya, innovatsiyalar (yangi mahsulotlar, xizmatlar, jarayonlar, bozorlarni kengaytirish, bozorlarni diversifikatsiya qilish, bozorlar, daromad funksiyalari darajasini oshiradi), masalan, intellektual mulkni ishlab chiqaradigan va ishlab chiqarish munosabatlaridagi o'zgarishlardir. (bunda eng ko'zga ko'rinarlisi, bolalar mehnati dunyoning ba'zi joylarida ta'limga universal kirish imkoniyati bilan almashtirilganini misol qilib aytsak bo'ladi).

Etimologiy

Mamlakat yoki hududning iqtisodiy tizimini" bildiruvchi eng tez-tez ishlatiladigan hozirgi ma'no 1650-yillarga qadar rivojlanmagan ko'rinadi.

Tarixi

Eng qadimgi ildizlar

see caption
Bosradagi qadimgi Rim mozaikasi, quyidagi rasmda cho'l bo'ylab tuyalarni yetaklab ketayotgan savdogar tasvirlangan

Kimdir tovarlar yoki xizmatlar ishlab chiqarish, yetkazib berish va tarqatish bilan shug'ullanar ekan iqtisodning ma'lum bir turi mavjud edi desak adash,again bo'lamiz ; jamiyatlar o'sishi va murakkablashishi bilan iqtisodlar kadi. Shumer tovar pullariga asoslangan keng miqyosli iqtisodiyotni rivojlantirdi, Bobilliklar va ularga qo'shni shahar shtatlari esa, biz o'ylaganimizdek, qarz to'g'risidagi qoidalar/qonunlar, yuridik shartnomalar va tadbirkorlik amaliyotiga oid qonun kodekslari nuqtai nazaridan keyinchalik iqtisodiyotning eng qadimgi tizimini ishlab chiqdilar., va xususiy mulk. [2]

Bobilliklar va ularning shahar-davlat qo'shnilari hozirgi paytda qo'llanilayotgan fuqarolik jamiyati (huquq) tushunchalari bilan taqqoslanadigan iqtisodiyot shakllarini ishlab chiqdilar. Ular sudlar, qamoqxonalar va hukumat yozuvlari bilan to'ldirilgan birinchi ma'lum kodlangan huquqiy va ma'muriy tizimlarni ishlab chiqdilar. [3]

Qadimgi iqtisod asosan oʻzboshimcha dehqonchilikka asoslangan edi. [4] Shekel birinchi bo'lib semit xalqlari tomonidan ishlatiladigan og'irlik va pul birligiga ishora qiladi. Bu atamaning birinchi qo'llanilishi miloddan avvalgi 3000 yillarda Mesopotamiyadan kelgan. va kumush, bronza, mis va boshqalar kabi metrikada boshqa qiymatlar bilan bog'liq bo'lgan arpaning o'ziga xos massasi deb ataladi. Arpa/shekel dastlab pul birligi va og'irlik birligi edi, xuddi Britaniya funti dastlab bir funt kumush massasini ifodalovchi birlik bo'lgan. [5]

Aksariyat odamlar uchun tovarlar almashinuvi ijtimoiy munosabatlar orqali sodir bo'lgan. Bozorlarda ayirboshlagan savdogarlar ham bor edi. Hozirgi inglizcha "iqtisod" so'zi paydo bo'lgan Qadimgi Yunonistonda [6] ko'p odamlar erkin egalarining qullari bo'lgan. [7] Iqtisodiy munozara kamchilik bilan bog'liq edi. 

O'rta yosh

O'rta asrlarda hozirgi iqtisod deb ataladigan narsa tirikchilik darajasidan uzoq emas edi. Aksariyat almashinuv ijtimoiy guruhlar ichida sodir bo'ldi. Buning ustiga, buyuk bosqinchilar o'z qo'lga kiritishlarini moliyalashtirish uchun biz hozir venchur kapitali ( ventura, ital.; risk dan) deb ataydigan narsani ko'tardilar. Kapitalni Yangi Dunyoda olib keladigan tovarlar bilan qaytarish kerak. Marko Polo (1254-1324), Kristofer Kolumb (1451-1506) va Vasko da Gama (1469-1524) kashfiyotlari birinchi jahon iqtisodiyotiga olib keldi. Birinchi korxonalar savdo korxonalari edi. 1513 yilda Antverpenda birinchi fond birjasiga asos solingan. Iqtisodiyot o'sha paytda birinchi navbatda savdoni anglatardi.

Yevropa asirlari koloniyalar deb ataladigan Yevropa davlatlarining filiallariga aylandi. Rivojlanayotgan milliy davlatlar Ispaniya, Portugaliya, Frantsiya, Buyuk Britaniya va Niderlandiya bojxona to'lovlari orqali savdoni nazorat qilishga harakat qildilar va ( mercator, lat.: merchant dan) xususiy boylik va jamoat manfaatlari o'rtasidagi oraliq vositaga birinchi yondashuv edi. Evropadagi sekulyarizatsiya davlatlarga cherkovning ulkan mulkidan shaharlarni rivojlantirish uchun foydalanishga imkon berdi. Dvoryanlarning ta'siri pasaydi. Iqtisodiyot bo'yicha birinchi davlat kotiblari o'z ishini boshladilar. Amschel Mayer Rotshild (1773-1855) kabi bankirlar urushlar va infratuzilma kabi milliy loyihalarni moliyalashni boshladilar. Iqtisodiyot o'sha paytdan boshlab milliy iqtisodiyotni davlat fuqarolarining iqtisodiy faoliyati mavzusi sifatida anglatadi.

Sanoat inqilobi

u so'zning haqiqiy zamonaviy ma'nosidagi birinchi iqtisodchi shotlandiyalik Adam Smit (1723-1790) bo'lib, u qisman fiziokratiya g'oyalari, merkantilizmga munosabat va keyinchalik iqtisod talabasi Adam Mari ilhomlangan. [8] U milliy iqtisodiyotning elementlarini aniqladi: mahsulotlar raqobat - talab va taklif va mehnat taqsimotidan foydalanish natijasida hosil bo'lgan tabiiy narxda taklif etiladi. Uning ta'kidlashicha, erkin savdoning asosiy motivi insonning shaxsiy manfaatlaridir. Shaxsiy manfaat gipotezasi deb atalmish iqtisod fanining antropologik asosiga ylandi. Tomas Maltus (1766-1834) talab va taklif g'oyasini aholining haddan tashqari ko'payishi muammosiga o'tkazdi.

Sanoat inqilobi 18-asrdan 19-asrgacha boʻlgan davr boʻlib, qishloq xoʻjaligi, ishlab chiqarish, togʻ -kon sanoati va transportdagi katta oʻzgarishlar Birlashgan Qirollikdan boshlab ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy sharoitga chuqur taʼsir koʻrsatgan, soʻngra butun Yevropa, Shimoliy Amerika, va oxir-oqibat dunyo . [9] Sanoat inqilobining boshlanishi insoniyat tarixida katta burilish nuqtasi bo'ldi; kundalik hayotning deyarli barcha jabhalari oxir-oqibat qandaydir tarzda ta'sir ko'rsatdi. Evropada yovvoyi kapitalizm merkantilizm tizimini (hozirgi: protektsionizm ) almashtira boshladi va iqtisodiy o'sishga olib keldi. Hozirgi davr sanoat inqilobi deb ataladi, chunki ishlab chiqarish, ishlab chiqarish va mehnat taqsimoti tizimi tovarlarni ommaviy ishlab chiqarish imkonini berdi.

XX asr

Zamonaviy "iqtisod" tushunchasi 1930-yillardagi Buyuk Amerika Depressiyasigacha mashhur bo'lmagan. [10]

Ikki jahon urushi va halokatli Buyuk Depressiyadan keyin siyosatchilar iqtisodiyotni boshqarishning yangi usullarini izlashdi.  Bu global erkin savdoni talab qilgan Fridrix Avgust fon Xayek (1899–1992) va Milton Fridman (1912–2006) tomonidan o'rganilgan va muhokama qilingan va ular neoliberalizm deb ataladigan narsaning otalari bo'lishlari kerak edi. [11] [12] Biroq, bozorlarni davlat tomonidan kuchliroq nazorat qilishni talab qilgan Jon Meynard Keyns (1883-1946) qarashlari ustunlik qildi. Davlat yalpi talabni davlat tomonidan manipulyatsiya qilish orqali iqtisodiy muammolarni engillashtirishi va iqtisodiy o'sishni rag'batlantirishi mumkinligi haqidagi nazariya uning sharafiga Keynschilik deb ataladi. [13] 1950-yillarning oxirida Amerika va Evropadagi iqtisodiy o'sish (ko'pincha Wirtschaftswunder (ger: iqtisodiy mo''jiza ) deb ataladi) iqtisodiyotning yangi shaklini keltirib chiqardi: ommaviy iste'mol iqtisodiyoti . 1958 yilda Jon Kennet Galbrait (1908-2006) o'zining "Boylar jamiyati " kitobida birinchi bo'lib boy jamiyat haqida gapirdi.  Ko'pgina mamlakatlarda iqtisodiy tizim ijtimoiy bozor iqtisodiyoti deb ataladi. [14]

21-asr

see caption
Frankfurt fond birjasi 2015 yilda

Temir pardaning qulashi va Sharqiy blok davlatlarining demokratik hukumat va bozor iqtisodiyotiga oʻtishi bilan postindustrial jamiyat gʻoyasi ahamiyat kasb etdi, chunki uning roli xizmat koʻrsatish sohasi oladigan ahamiyatni birgalikda belgilashdan iborat. sanoatlashtirish o'rniga. Ba'zilar bu atamaning birinchi marta qo'llanilishini Daniel Bellning 1973 yilda chop etilgan "Post-industrial jamiyatning kelishi " kitobiga bog'laydi, boshqalari buni ijtimoiy faylasuf Ivan Illichning " Conviviality uchun asboblar " kitobiga bog'laydi. Ushbu atama falsafada 90-yillarning oxirlarida va ayniqsa 21-asr boshlarida postmodernizmning so'nishini belgilash uchun ham qo'llaniladi.

Internetning ommaviy axborot vositalari va aloqa vositasi sifatida tarqalishi bilan, ayniqsa 2000-2001 yildan keyin, Internet va axborot iqtisodiyoti g'oyasi elektron tijorat va elektron biznesning ahamiyati ortib borayotganligi sababli, shuningdek, global axborot jamiyati atamasi bilan ajralib turadi. yangi turdagi "barcha bog'langan" jamiyat haqidagi tushuncha yaratiladi. 2000-yillarning oxirlarida Xitoy, Braziliya va Hindiston kabi mamlakatlarning yangi turdagi iqtisodlari va iqtisodiy ekspansiyalari odatda hukmron boʻlgan Gʻarb tipidagi iqtisod va iqtisodiy modellardan farqli oʻlaroq eʼtibor va qiziqish uygʻotdi.

Elementlar

Turlari

Bozor iqtisodiyoti - bu tovar va xizmatlar ishlab chiqarish va talab va taklifga muvofiq ishtirokchilar (iqtisodiy agentlar) o'rtasida barter yoki tarmoq ichida qabul qilingan kredit yoki debet qiymatiga ega bo'lgan ayirboshlash vositasi orqali, masalan, valyuta birligi. [15] Rejali iqtisodiyot - bu siyosiy agentlar nima ishlab chiqarilishi, qanday sotilishi va taqsimlanishini bevosita nazorat qiladigan iqtisodiyotdir. [16] Yashil iqtisodiyot kam uglerodli va resurslardan tejamkor. Yashil iqtisodiyotda daromad va bandlikning o'sishi uglerod chiqindilari va ifloslanishini kamaytiradigan, energiya va resurslar samaradorligini oshiradigan hamda biologik xilma-xillik va ekotizim xizmatlarining yo'qolishining oldini oluvchi davlat va xususiy investitsiyalar hisobiga amalga oshiriladi. [17] Gig iqtisodiyot - bu qisqa muddatli ish o'rinlari tayinlangan yoki talab bo'yicha tanlangan iqtisodiyotdir. Global iqtisodiyot deganda insoniyatning iqtisodiy tizimi yoki umuman tizimlari tushuniladi.  Norasmiy iqtisod na soliqqa tortilmaydi va na hukumat shakli tomonidan nazorat qilinmaydi. [18]

Sektorlar

Iqtisodiyotni quyidagi bosqichlar yoki ustuvorlik darajalari orqali rivojlangan deb hisoblash mumkin:  ]

  • Qadimgi iqtisod, asosan, dehqonchilikka asoslangan edi.
  • Sanoat inqilobi bosqichi o'zboshimchalik bilan xo'jalik rolini pasaytirib, so'nggi uch asrda uni qishloq xo'jaligining yanada ekstensiv va monomadaniy shakllariga aylantirdi. Iqtisodiy o'sish asosan tog'-kon sanoati, qurilish va ishlab chiqarish tarmoqlarida kuzatildi. Jamiyat bo'ylab mahsulot almashinuvi va taqsimlanishini yaxshilash zarurati tufayli savdo muhimroq bo'ldi.
  • Zamonaviy iste'mol jamiyatlari iqtisodida xizmatlar, moliya va texnologiya - bilimlar iqtisodiyoti tobora ortib bormoqda.

Zamonaviy iqtisodlarda ushbu bosqich ustunliklari uch sektorli model tomonidan biroz boshqacha ifodalangan: [19]

  • Birlamchi : makkajo'xori, ko'mir, yog'och va temir kabi xom ashyoni qazib olish va ishlab chiqarishni o'z ichiga oladi.
  • Ikkilamchi : Xom yoki oraliq materiallarni tovarlarga aylantirishni o'z ichiga oladi, masalan, po'latdan avtomobillarga yoki to'qimachilikni kiyimga aylantirish.
  • Uchinchi daraja : iste'molchilar va korxonalarga chaqaloqlarga qarash, kino va bank kabi xizmatlarni taqdim etishni o'z ichiga oladi.

Rivojlangan jamiyatning boshqa tarmoqlariga quyidagilar kiradi:

  • davlat sektori yoki davlat sektori (bularga odatda parlament, sudlar va hukumat markazlari, turli favqulodda xizmatlar, sog'liqni saqlash, kambag'al va xavf ostida bo'lgan odamlar uchun boshpanalar, transport vositalari, havo/dengiz portlari, tug'ruqdan keyingi parvarishlash, kasalxonalar, maktablar kiradi., kutubxonalar, muzeylar, saqlanib qolgan tarixiy binolar, bog'lar/bog'lar, qo'riqxonalar, ba'zi universitetlar, milliy sport maydonchalari/stadionlar, milliy san'at/konsert zallari yoki turli dinlar uchun teatrlar va markazlar).
  • xususiy sektor yoki xususiy tadbirkorlik subyektlari.
  • ixtiyoriy sektor yoki ijtimoiy sektor. [20]

Ko'rsatkichlar

Mamlakatning yalpi ichki mahsuloti (YaIM) uning iqtisodiyoti hajmining o'lchovidir, aniqrog'i, ishlab chiqarilgan barcha yakuniy mahsulot va xizmatlarning bozor qiymatining pul ko'rsatkichidir. [21] Mamlakatning eng an'anaviy iqtisodiy tahlili asosan YaIM va aholi jon boshiga YaIM kabi iqtisodiy ko'rsatkichlarga tayanadi. Ko'pincha foydali bo'lsa-da, YaIM faqat pul almashtiriladigan iqtisodiy faoliyatni o'z ichiga oladi. 

Hozirgi zamonda moliya sektorining ahamiyati ortib borayotganligi sababli real iqtisodiyot atamasi tahlilchilar hamda siyosatchilar tomonidan iqtisodiyotning amaldagi bilan bogʻliq qismini bildirish uchun qoʻllaniladi. tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish, go'yoki qog'oz iqtisodiyoti bilan farqli o'laroq, yoki iqtisodiyotning moliyaviy tomoni, moliyaviy bozorlarda sotib olish va sotish bilan bog'liq. Muqobil va uzoq muddatli atamalar iqtisodiyotning real qiymatlarda ( inflyatsiyaga moslashtirilgan ), masalan, real YaIM yoki nominal qiymatlarda (inflyatsiyaga moslashtirilmagan) ifodalangan ko'rsatkichlarini ajratib turadi. [22]

Tadqiqotlar

Iqtisodiyotni o'rganish taxminan makroiqtisodiyot va mikroiqtisodiyotga bo'linadi. [23] Bugungi kunda iqtisodni o'rganuvchi tadqiqot sohalari qatori iqtisodning ijtimoiy fanlari [24] [25] atrofida aylanadi, ammo sotsiologiya, [26] tarix, [27] antropologiya, [28] va geografiyani ham o'z ichiga olishi mumkin. [29] Tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish, taqsimlash, almashish va iste'mol qilish bilan bevosita bog'liq bo'lgan inson faoliyati bilan bevosita bog'liq bo'lgan amaliy sohalar biznes, [30] muhandislik, [31] hukumat, [32] va sog'liqni saqlashdir . [33]

Shuningdek qarang

Ma'lumotnomalar

  1. ↑ James, Paul. Urban Sustainability in Theory and Practice: Circles of Sustainability. London: Routledge, 2015 — 53 bet. 2018-yil 29-yanvarda qaraldi. 
  2. ↑ Sheila C. Dow (2005), "Axioms and Babylonian thought: a reply", Journal of Post Keynesian Economics 27 (3), p. 385-391.
  3. ↑ Charles F. Horne, Ph.D. „The Code of Hammurabi : Introduction“. Yale University (1915). 2007-yil 8-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 14-sentyabr.
  4. ↑ Aragón, Fernando M.; Oteiza, Francisco; Rud, Juan Pablo (2021-02-01). "Climate Change and Agriculture: Subsistence Farmers’ Response to Extreme Heat" (en). American Economic Journal: Economic Policy 13 (1): 1–35. doi:10.1257/pol.20190316. ISSN 1945-7731. Archived from the original on July 30, 2022. https://web.archive.org/web/20220730110254/https://www.aeaweb.org/articles?id=10.1257/pol.20190316. Qaraldi: July 30, 2022. Iqtisodiyot]]
  5. ↑ Bronson, Bennet (November 1976), „Cash, Cannon, and Cowrie Shells: The Nonmodern Moneys of the World“, Bulletin, 47-jild, Chicago: Field Museum of Natural History, 3–15-bet.
  6. ↑ „economy“. Merriam-Webster. 2022-yil 26-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 27-iyul.
  7. ↑ G.E.M. de Ste. Croix, The Class Struggle in the Ancient Greek World (Cornell University Press, 1981), pp. 136–137, noting that economic historian Moses Finley maintained "serf" was an incorrect term to apply to the social structures of classical antiquity.
  8. ↑ François Quesnay. An Encyclopedia of the Early Modern World- preview entry:Physiocrats & physiocracy. Charles Scribner & Sons. 2014-yil 24-fevralda qaraldi. 
  9. ↑ „Industrial History of European Countries“. European Route of Industrial Heritage. Council of Europe. 2021-yil 23-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 2-iyun.
  10. ↑ Goldstein, Jacob. „The Invention Of 'The Economy'“. NPR - Planet Money (2014-yil 28-fevral). 2018-yil 5-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 6-aprel.
  11. ↑ Taylor C. Boas, Jordan Gans-Morse (June 2009). "Neoliberalism: From New Liberal Philosophy to Anti-Liberal Slogan". Studies in Comparative International Development 44 (2): 137–61. doi:10.1007/s12116-009-9040-5. 
  12. ↑ The Handbook of Neoliberalism Springer: . Routledge, 2016 — 3 bet. ISBN 978-1138844001. 2022-yil 30-iyulda qaraldi. 
  13. ↑ „What Is Keynesian Economics? – Back to Basics – Finance & Development, September 2014“. www.imf.org. 2015-yil 25-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 2-noyabr.
  14. ↑ Koppstein, Jeffrey; Lichbach, Mark Irving (2005), Comparative Politics: Interests, Identities, And Institutions In A Changing Global Order, Cambridge University Press, 156-bet, ISBN 0-521-60395-1.
  15. ↑ Gregory, Paul. Comparing Economic Systems in the Twenty-First Century, 7th Stuart: , Houghton Mifflin, 2004 — 538 bet. ISBN 978-0618261819. OCLC 53446988. „Market Economy: Economy in which fundamentals of supply and demand provide signals regarding resource utilization.“ 
  16. ↑ Alec Nove (1987). "Planned Economy". The New Palgrave: A Dictionary of Economics. vol. 3. p. 879.
  17. ↑ Lynn R. Kahle, Eda Gurel-Atay, Eds. Communicating Sustainability for the Green Economy. New York: M.E. Sharpe, 2014. ISBN 978-0-7656-3680-5. 
  18. ↑ „In the shadows“. The Economist (2004-yil 17-iyun). 2021-yil 31-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 30-iyul.
  19. ↑ Kjeldsen-Kragh, Søren. The Role of Agriculture in Economic Development: The Lessons of History. Copenhagen Business School Press DK, 2007 — 73 bet. ISBN 978-87-630-0194-6. 
  20. ↑ Potůček, Martin. Not Only the Market: The Role of the Market, Government, and the Civic Sector. New York: Central European University Press, 1999 — 34 bet. ISBN 0-585-31675-9. OCLC 45729878. 
  21. ↑ „Gross Domestic Product | U.S. Bureau of Economic Analysis (BEA)“. www.bea.gov. 2021-yil 13-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 23-fevral.
  22. ↑ • Deardorff's Glossary of International Economics, search for real Webarxiv andozasida xato: |url= qiymatini tekshiring. Boʻsh. Webarxiv andozasida xato: |url= qiymatini tekshiring. Boʻsh..

       • R. O'Donnell (1987). "real and nominal quantities," The New Palgrave: A Dictionary of Economics, v. 4, pp. 97-98.
  23. ↑ Varian, Hal R. „Microeconomics“,. The New Palgrave Dictionary of Economics, 1987 — 1–5 bet. DOI:10.1057/978-1-349-95121-5_1212-1. ISBN 978-1-349-95121-5. 
  24. ↑ Krugman, Paul. Economics, 3rd, Worth Publishers, 2012 — 2 bet. ISBN 978-1464128738. 
  25. ↑ Backhouse, Roger. The Penguin history of economics, London, 2002. ISBN 0-14-026042-0. OCLC 59475581. 2022-yil 30-iyulda qaraldi. „The boundaries of what constitutes economics are further blurred by the fact that economic issues are analysed not only by 'economists' but also by historians, geographers, ecologists, management scientists, and engineers.“ 
  26. ↑ Swedberg, Richard „The Classics in Economic Sociology“,. Principles of Economic Sociology. Princeton University Press, 2003 — 1–31 bet. ISBN 978-1400829378. 
  27. ↑ Blum, Matthias; Colvin, Christopher L. (2018), Blum, Matthias; Colvin, Christopher L. (muh.), „Introduction, or Why We Started This Project“, An Economist's Guide to Economic History, Palgrave Studies in Economic History (inglizcha), Springer International Publishing: 1–10, doi:10.1007/978-3-319-96568-0_1, ISBN 978-3-319-96568-0
  28. ↑ Chibnik, Michael. Anthropology, Economics, and Choice, 1st, Austin: University of Texas Press, 2011. ISBN 978-0-292-73535-4. OCLC 773036705. 
  29. ↑ Clark, Gordon L.. The Oxford Handbook of Economic Geography (en). OUP Oxford, 2003-07-10. ISBN 978-0-19-925083-7. 2022-yil 30-iyulda qaraldi. 
  30. ↑ Dielman, Terry E.. Applied regression analysis for business and economics. Duxbury/Thomson Learning, 2001. ISBN 0-534-37955-9. OCLC 44118027. 
  31. ↑ Dharmaraj, E.. Engineering Economics. Mumbai: Himalaya Publishing House, 2010. ISBN 9789350432471. OCLC 1058341272. 
  32. ↑ King, David. Fiscal Tiers: the economics of multi-level government. Routledge, 2018. ISBN 978-1-138-64813-5. OCLC 1020440881. 
  33. ↑ Tarricone, Rosanna (2006). "Cost-of-illness analysis" (en). Health Policy 77 (1): 51–63. doi:10.1016/j.healthpol.2005.07.016. PMID 16139925. 

Qo'shimcha o'qish

  • Fridman, Milton, Kapitalizm va erkinlik, 1962 yil.
  • Rothbard, Myurrey, Inson, Iqtisodiyot va Davlat: Iqtisodiy tamoyillar haqidagi risola, 1962 yil.
  • Galbraith, Jon Kennet, Boylar jamiyati, 1958 yil.
  • Mises, Lyudvig fon, Inson harakati: Iqtisodiyot bo'yicha risola, 1949 yil.
  • Keyns, Jon Meynard, <i id="mwA3c">Bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi</i>, 1936 yil.
  • Marks, Karl, Das Kapital, 1867 yil.
  • Smit, Adam, Xalqlar boyligining tabiati va sabablarini o'rganish, 1776 yil.
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Iqtisodiyot&oldid=2730393" dan olindi