Ziusudra

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Shumer qirollarining roʻyxati, 1800-yil Miloddan avvalgi e., Larsa, Iroq

Ziusudra (shuningdek, Ziudsudra, Bobil matnlarida Atrahasis — „oʻta dono“, Ossuriya manbalarida — Utnapishtim; qadimgi yunoncha: Xisouthros, Lisouthros, Xisutros) — shumer toshqinlari haqidagi hikoya qahramoni, ehtimol miloddan avvalgi 3-ming yillikda paydo boʻlgan. — Buyuk Toʻfondan oldingi afsonaviy davrning toʻqqizinchi va oxirgi suloladan oldingi shohi.

Qadimgi Shumer beshinchi shahar-davlatining ikki mashhur afsonaviy shohlarining oxirgisi Shuruppak qadimgi Mesopotamiya janubida joylashgan va Nippur qirollari roʻyxatiga koʻra, 36 000-yil hukmronlik qilgan.

Tarjimai holi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uning kelib chiqishi ilohiylik bilan tavsiflanadi. Toʻfondan oldingi qirollar roʻyxatiga koʻra, Shumerni aql bovar qilmaydigan 277 200-yil davomida 5 ta shahar-davlatlarda ketma-ket 9 ta qirol boshqargan (va ulardan ikkitasi 54 600-yil hukmronlik qilgan). „Keyin sel (mamlakatni) yuvib ketdi. Toʻfon mamlakatni yuvib, saltanat osmondan tushirilgandan keyin (ikkinchi marta) Kish podshohlik hududiga aylandi“. Shu bilan ilk podshohlik sulolasining I davri tugagan.

Gilgamish dostonining XI-jadvalida Utnapishtimning hikoyasi keltirilgan. Unda Utnapishtim qanday qilib toʻfondan omon qolgani haqida soʻz boradi. Ushbu rivoyatning parchalari 1893-yilda Nippurda olib borilgan qazishma ishlari paytida qirollik roʻyxatidan ham topilgan va 1914-yilda Arno Pöbel tomonidan nashr etilgan. Ular miloddan avvalgi XVIII asrga toʻgʻri keladi. Shumerning matnlarida Ziusudra Shuruppaka shahrining qiroli sifatida namoyon boʻladi, shuning uchun haqiqiy tarixiy shaxs mifologik qahramonning prototipiga aylangan, deb ishonish uchun asos bor.

Ismi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shumerlarning toshqin haqidagi afsonasi qahramoni ismining talaffuzi va talqini uzoq vaqtdan beri olimlar oʻrtasida bahs-munozara mavzusi boʻlib kelgan. Shumer matnining birinchi nashri muallifi A. Pöbel bu nomni Ziugiddu (zi.u4.gíd.du) deb oʻqishni taklif qilgan[1]. Bu talqin fanda uzoq davom etmagan, lekin XX asrning 10-20-yillarda nashr etilgan qator kitoblarida foydalanilgan. Pöbel xulosasi nashr etilganidan koʻp oʻtmay, boshqacha oʻqish taklif qilingan (S. Lengdon va b.): Ziusuddu (zi.u4.sud.du) yoki Ziusudra (zi.u4.sud.rá). Oxirgi namuna — „Uzun kunlar hayoti“ (yoki „Uzoq kunlar hayoti“) talqini bilan Ziusudra — eng keng tarqalgan boʻlib, ilmiy va ilmiy-ommabop adabiyotlarda shunday qabul qilinadi.

Oxirgi paytlarda assuriya adabiyotlarida Ziudsur (zi.ud.sù.rá) oʻqilishini uchratish mumkin. Shumer matnlaridan birida Zisudd (zi.sùd.da) imlosi ham mavjud. Koʻrinishidan, ikkinchisiga yaqin variant Berossusga maʼlum boʻlgan. Va u bu nomni yunon tilida Xisutros (Ξίσουθρος)[2] sifatida koʻrsatgan.

„Shumer Nuhi“ nomining talqini, odatda, baʼzi Shumer va Akkad matnlarining Ziusudra boqiylik inʼomiga ega boʻlgan, degan koʻrsatmalariga asoslanadi. Ziusudra nomining akkadcha tarjimasi Utnapishtim („U hayotga erishdi“) ham bu talqinni qoʻllab-quvvatlaydi. U. Olbrayt Ziusuddu ismini hayotning suv ostidagi nuri (The submerged light of life) deb tarjima qilgan[3].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Poebel, A. Historical and grammatical texts (Museum of the University of Pennsylvania. Publications of the Babylonian section IV). Philadelphia 1914
  2. ↑ George, A. R. The Babylonian Gilgamesh Epic: Introduction, Critical Edition and Cuneiform Texts. Oxford University Press, 2003
  3. ↑ Albright W.F. The Babylonian Sage Ut-Napištim Rûqu // Journal of the American Oriental Society(ingl.)oʻzb., Vol. 38, (1918), pp. 60-65

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • „Xalqimning yoʻq qilinishi …“: Toʻfon afsonasidan parchalar // Boshlanishning boshidan: Shumerlar antologiyasi. sheʼriyat. — SPb., 1997. — S. 295-297.
  • Toʻfon haqidagi afsona: [Trans. Shumer. matn] // Emelyanov VV Qadimgi Shumer: Madaniyat haqidagi insholar. — Sankt-Peterburg: Peterburg. sharqshunoslik, 2003. — S. 351-356.
  • „Kim hamma narsani koʻrgani haqida“ afsungar Sin-leke-unninni soʻzlaridan / Per. V. Dyakonov // Qadimgi Sharq sheʼriyati va nasri. — M., 1973. — S. 166-220.
  • Toʻfon haqidagi shumer afsonasi // Emelyanov V.V. Shumer kalendar marosimi: (ME toifasi va bahor bayramlari). — Sankt-Peterburg. Peterburg. sharqshunoslik, 2009. — S. 214-232.
  • Gilgamish dostoni: („Hamma narsani koʻrgan odam haqida“). — SPb., 2006-yil.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Emelyanov V.V. Toʻfondan omon qolgan solih ayol // Peterburg sharqshunosligi. — SPb., 1997. — Nashr. 9. — S. 266-279.
  • Emelyanov V. V. Toʻfon mifologiyasi va shumer tarixshunosligi // Sankt-Peterburg sharqshunosligi. — SPb., 1994. — Nashr. 6. — S. 232-293.
  • Emelyanov VV Nippur taqvimi va Zodiakning dastlabki tarixi. — Sankt-Peterburg: Peterburg. sharqshunoslik, 1999. — 269 b.
  • Emelyanov VV Shumer kalendar marosimi: (ME toifasi va bahor bayramlari). — Sankt-Peterburg. Peterburg. sharqshunoslik, 2009. — 432 b.
  • Kramer S. N. Tarix Shumerda boshlanadi. — 2-nashr. — M., 1991-yil.
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ziusudra&oldid=3520617" dan olindi