Yurak klapanlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Yurakning 3D rekonstruksiyali tasviri. Oʻpka qopqogʻi koʻrinmaydi, uch tabaqali va aorta klapanlarining varaqalari faqat qisman koʻrinadi. Chapda uxh tabaqali klapan va mitral qopqoqlarni (yuqorida) va aorta va mitral qopqoqlarni (pastki) koʻrsatadigan yurakning ikkita 2D tasviri.
Yurak klapanlari faoliyatining kompyuter modeli
1. Endokard
2. Miokard
3. Epikard
4. Perikard
5. Yurak kameralari:
6. Oʻng boʻlmacha
7. Chap boʻlmacha
8. Oʻng qorincha
9. Chap qorincha
10. Yurak klapanlari:
11. Mitral qopqoq
12. Aorta qopqogʻi
13. Oʻpka qopqogʻi
14. Uch tabaqali qopqogʻi
15. Aorta
16. Oʻpka arteriyasi
17. Oʻpka venalari
18. Yuqori kovak vena
19. Pastki kovak vena

Yurak klapanlari — yurakning bir qismi boʻlib, uning ichki qavatining (endokard) burmalari tomonidan hosil boʻlgan, venoz va arterial yoʻllarni toʻsib, bir tomonlama qon oqimini taʼminlaydigan qismi hisoblanadi[1].

Yurak klapanlarining anatomiyasi, morfologiyasi va funksiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qorinchalarning asosi, boʻlmachalarning chiqish joyi. Mitral qopqoq pastki chap, uch tabaqali klapan pastki oʻng tomonda, aortal klapan yuqorida joylashgan.

Inson yuragi (qushlar va sutemizuvchilardagi kabi) toʻrt kamerali hisoblanadi. Oʻng va chap boʻlmachalar, hamda oʻng va chap qorinchalarga ajratiladi. Boʻlmacha va qorinchalar oʻrtasida fibromuskulyar kirish klapanlari mavjud boʻlib, oʻngda uch tabaqali (yoki triküspid), chapda — bikuspid (mitral yoki ikki tabaqali). Qorinchalarning chiqish joyida tuzilishiga oʻxshash boʻlgan yarimoysimon klapanlar mavjud (oʻngda oʻpka va chapda aortal).

Mitral va uch tabaqali klapanlarning tolali halqalari, shuningdek, qorinchalararo toʻsiqning membrana qismi, chap va oʻng tolali uchburchaklar bilan oʻzaro bogʻlangan aorta qopqogʻining tolali skeleti yurakning tolali skeletini hosil qilishda faol qatnashadi[2]. Uch tabaqali klapan halqasining tekisligi mitral qopqoq tekisligiga nisbatan yurak choʻqqisi tomon siljiydi va aorta qopqogʻi ular orasida xanjar koʻrinishida joylashadi. Klapanlar tolali halqaga, shuningdek, atrial va qorincha miokard toʻplamlariga mahkamlanadi. Murakkab makro va mikro tuzilma yurak klapanlarining koʻproq mustahkamligini va ularning yuqori elastikligini taʼminlaydi, bu klapanlar yopilganda gidravlik zarbalarni yumshatishga imkon beradi va butun yurak sikli davomida — individual tuzilmalarni ularning shakli va hajmini oʻzgartirishni taʼminlaydi.

Klapan tuzilmalari turli xil kuchlanishlarga duchor boʻladi. Shunday qilib, chap qorincha sistola vaqtida mitral qopqoq tugunlari tanasidagi kuchlanish marginal chordlarning ularga biriktirilgan joylariga qaraganda 500-800 marta kamroq boʻladi[3].

Uch tabaqali klapan[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uch tabaqali klapan (lotincha: valva atrioventricularis dextra, valvula tricuspidalis) — oʻng boʻlmacha va yurakning oʻng qorinchasi orasida joylashgan qopqoq boʻlib, oʻng qorincha sistolasida qonning oʻng boʻlmachaga regurgitatsiyasini (teskari oqimini) oldini oladigan uchta biriktiruvchi toʻqima plitalari bilan ifodalanadi.

Mitral klapan[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mitral klapan (lotincha: valva atrioventricularis sinistra, valva mitralis) chap boʻlmacha va yurakning chap qorinchasi oʻrtasida joylashgan ikki tabaqali qopqoq. U ikkita biriktiruvchi toʻqima klapanlari bilan ifodalanadi, ular chap qorincha sistolasida qonning chap boʻlmachagaga regurgitatsiyasini (teskari oqimi) oldini oladi.

Aorta qopqogʻi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aorta qopqogʻi (lotincha: valva aortae) chap qorincha va aorta chegarasida joylashgan boʻlib, qonning aortadan chap qorinchaga teskari oqimini oldini oladi.

Aorta klapani aorta tomon ochiladigan uchta varaqchaga ega boʻlib, oʻng koronar, chap koronar va orqa (koronar boʻlmagan) qismlarga boʻlinadi. Yopuvchi yarim oy klapanlari aorta va chap qorinchani bogʻlaydigan teshikni qoplaydi. Varaqalar aorta va chap qorincha oʻrtasida teshik hosil qiluvchi annulus fibrosusga biriktirilgan.

Klapanning asosiy ish gemodinamikasi: chap qorincha sistolasi vaqtida, qon bosimi taʼsirida, klapan varaqalari ochiladi va qon aortaga kiradi, soʻngra diastolada, aortadan qon bosimi ostida, klapanlar yopiladi, bu esa qonning chap qorinchaga teskari oqimini oldini oladi.

Oʻpka qopqogʻi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻpka qopqogʻi (lotincha: valva trunci pulmonalis) oʻng qorinchadan oʻpka arteriyasining (magistrali) chiqishida joylashgan. U uchta yarimoysimon klapanga ega (oldingi, oʻng va chap), ular qon oqimini faqat bitta yoʻnalishda — oʻpka arteriyasi tomon harakatlanishini taʼminlaydi.

Adabiyotda oʻpka qopqoq yoki pulmoner qopqoq stvoli deb ham ataladi.

Yevstaxiy qopqoqchasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yurakning beshinchi („Eustachian“) qopqogʻi sifatida pastki kavak venasining qopqogʻi (lotincha: valvula venae cavae inferioris), birinchi marta Eustachius tomonidan tasvirlangan va chizilgan. Rudiment aʼzo hisoblangan klapan 5% hollarda uchraydi (bolalarda bu juda aniq boʻlishi mumkin). Qoida tariqasida, u yurakning gemodinamikasida rol oʻynamaydi. Bu qon oqimida suzuvchi filamentli shakllanish boʻlib, pastki kavak vena qoʻshilishidan oʻng boʻlmachaga qarab choʻzilgan.

Sunʼiy yurak klapanlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yurakning toʻrtta qopqogʻidan birining patologik rivojlanishi tufayli kasallik yoki disfunksiya kelib chiqsa, uning ish qobiliyatini tiklash uchun asosiy yechimlardan biri tabiiy qopqoqni uning protezi bilan almashtirish boʻlishi mumkin. Bu odatda ochiq yurak operatsiyasini talab qiladi.

Klapanlar inson yuragining normal fiziologik faoliyatining ajralmas qismidir. Yurakning tabiiy klapanlari yurakning bir kamerasidan ikkinchisiga qonning bir tomonlama oqishini funksional ravishda qoʻllab-quvvatlab turadi.

Sunʼiy yurak klapanlari orasida mexanik va biologik tuzilmalarga koʻra ajralib turadi.

Yurak klapanlari nuqsonlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nuqsonlar asoan quyidagi kasalliklar sabab paydo boʻladi. Misol: revmatizmdan keyin mitral qopqoq etishmovchiligi.

  • Aorta qopqogʻi nuqsonlari
    • Aorta stenozi
    • Aorta qopqogʻi etishmovchiligi
  • Mitral qopqoq nuqsonlari
    • Mitral stenoz (mitral qopqoq prolapsasi)
    • ikki tabaqali yurak qopqogʻi etishmovchiligi
  • Uch tabaqali qopqogʻi nuqsonlari
    • Oʻng venaning stenozi
    • Uch tabaqali yurak qopqogʻi etishmovchiligi

Tugʻma nuqsonlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Uch tabaqali qopqogʻining konjenital malformatsiyasi (Ebshteyn kasalligi)
  • Uch tabaqali qopqogʻining stenozi va atreziyasi

Davolash usullari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tugʻma nuqsonlar faqat jarrohlik yoʻli orqali davolanadi.

Yurak klapani nuqsonlari patologiyaning ogʻirligiga va patologik jarayonning individualligiga qarab ikki yoʻl bilan davolash mumkin:

  • Dori-darmonlarni davolash nuqsonlar tufayli kelib chiqqan kasalliklarni davolashga qaratilgan. Masalan, yurak yetishmovchiligini davolash, tromboemboliyaning oldini olish, atrial fibrilatsiyani davolash va oldini olish.
  • Komissurotomiya (lotincha „commissura“ — ulanish, yopishish, „tomia“ — parchalanish)

Ushbu turdagi operatsiya teshiklarning stenozi (masalan, mitral stenoz bilan) bilan yuzaga keladigan yopishqoqliklarni ajratib yuborishdan iborat boʻladi.

  • Protezlash

Boshqa kasalliklar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Kardioprostetik psixopatologik sindrom

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ С.И. Ожегов, Н.Ю. Шведова. Толковый словарь Ожегова, 1949-1992. 
  2. ↑ Chazov Ye. I. (red.) Rukovodstvo po kardiologii. — M.: Meditsina, 1982. — T. 1.
  3. ↑ Dagum P., Green R., Nistal F. J. Deformationaldynamiks of the aortic root: modes and physiologic determinants / Circulation. — 1989. — Vol. 100. № 19 (Suppl). — P. 54-62.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Prof. A. I. Arutyunov, kandidat meditsinskix nauk N. Ya. Vasin i V. L. Anzimirov. Spravochnik po klinicheskoy xirurgii / Prof. V. I. Struchkova. — Moskva: Meditsina, 1967. — S. 234. — 520 s. — 100 000 ekz.

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yurak_klapanlari&oldid=3808371" dan olindi