Yelena Shirman

Yelena Mixaylovna Shirman
Asl ismi	Елена Михайловна Ширман
Tavalludi	3-fevral 1908-yil; Rostov-na-Donu, Rossiya imperiyasi
Vafoti	1942; Remontnoye, Rostov viloyati, RSFSR, USSR
Taxallusi	Irina Gorina, Alena Krasnoshekova va b.
Ijod qilgan tillari	rus
Fuqaroligi	SSSR
Faoliyat yillari	1928—1942
Janr	nazm

Yelena Mixaylovna Shirman (1908—1942) — Ikkinchi Jahon urushida fashistlar tomonidan oʻldirilgan rossiyalik yahudiy shoirasi.

Hayotining ilk davri va taʼlimi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yelena Mixaylovna Shirman 1908-yil 3-fevralda Rossiya janubidagi Rostov-na-Donu shahrida tugʻilgan. Otasi navigator, onasi esa oʻqituvchi boʻlgan. Rostov-Dondagi kutubxona kollejida oʻqigan va Rostov davlat pedagogika institutining rus tili va adabiyoti fakultetiga oʻqishga kirgan hamda oʻqishni 1933-yilda tugatgan. Oʻqishni tugatgandan soʻng kutubxonada va bir qancha muzeylarda ishlagan. 1937-1941-yillarda Gorkiy nomidagi Adabiyot institutida Ilya Selvinskiy qoʻlida tahsil olgan^[1].

Faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shirman oʻz ishini ilk bor 1924-yilda, avval mahalliy davriy nashrlarda, keyinroq Moskvadagi „Oktyabr“ va „Smena“ jurnallarida nashr ettira boshlagan. Shuningdek, xalq ertaklarini yigʻish va tahrirlash bilan shugʻullangan^[2].

1933-yildan 1936-yilgacha turli sohalarda, jumladan, bir guruh traktorchilarda buxgalter va oʻsha paytda Sovet Ittifoqining bugʻdoy oʻrim-yigʻim mashinalarining eng yirik ishlab chiqaruvchisi boʻlgan Selmashda oshxona yordamchisi boʻlib ishlagan. Selmashda zavod ishchilarining farzandlariga adabiyot va madaniyatdan ham dars bergan. Gorkiy nomidagi Adabiyot institutida tahsil olayotgan vaqtda bir qancha mahalliy nashrlarga muharrirlik qilgan va ikkita yoshlar gazetasi — „Vnuki Lenina“ va „Pionerskaya pravda“ ga maslahatchi boʻlgan^[2].

Ikkinchi Jahon urushi boshida armiyaga chaqirilgan va bu yerda koʻplab satirik sheʼrlari nashr etilgan „Pryamiye dostoprimechatelnosti“ armiya gazetasining muharriri boʻlib ishlagan. Shuningdek, plakatlar va targʻibot varaqalari uchun nusxalar yozgan. Uning „Boysu N-divizii“ sheʼriy toʻplami 1942-yilda nashr etilgan^[2].

Shaxsiy hayoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shirmanning aksariyat asarlari uning Valeriy Marchixin ismli yosh yigitga boʻlgan javobsiz sevgisi atrofida. Marchixin bilan ilk bor yigirma yoshida tanishib, 13 yoshdan 15 yoshgacha boʻlgan yoshlarga ijodiy yozishdan dars berar edi; Marchixin uning eng umidli shogirdi boʻlgan. 1930-yillarning oxirigacha Marchixin bilan yozishmalarni davom ettirgan^[2].

1939-yilda ular yana shaxsan uchrashishgan. Bu vaqtga kelib, Marchixin Qizil Armiya safida koʻrkam yosh askar boʻlgan, Shirman esa ijtimoiy jihatdan noqulay, yolgʻiz 31 yoshli ayol edi. Shirman yigitnga mahliyo boʻlib qolgan, unga koʻp xatlar, u haqida sheʼrlar yozgan. 1941-yilda Marchixinning oʻlimi haqidagi xabarni olmaydi va shunchaki yigit uni qiziqtirmaydi deb oʻylaydi. Eng mashhur sheʼri Marchixin bilan vidolashuv maktubi shaklidagi „Poslednee stixotvorenie“dir^[2].

Oʻlimi va merosi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1942-yil iyul oyida viloyat Sovet gazetasi „Molot“ tahririyati guruhi aʼzosi sifatida front chizigʻi boʻylab safarda Rostov viloyatidagi „Remontnaya“ temir yoʻl vokzalida fashistlar tomonidan asirga olinadi va shundan boshqa xabar maʼlum boʻlmagan. Yigirma yil oʻtgachgina uning oʻlimi tafsilotlari maʼlum boʻlgan. Vokzalga qoʻshni uyda yashovchi ayolning soʻzlariga koʻra, Shirmanning sovet pasportida uning yahudiy ekanligi koʻrsatilgan; Natijada, Shirman, ota-onasi bilan birga, hibsga olinib, oʻldirilgan Rostov yahudiylari guruhiga kiritilgan. Shirman fashistlar uning ota-onasini otib tashlaganini, keyin qabrlarini qazishini kuzatishga majbur boʻlgan. Ertasi kuni uni yechintirib, qabrini qazishga majbur qilishgan, keyin belkurak bilan urib oʻldirishgan. Guvoh Shirman daftarlarining bir qismini natsistlar uloqtirgan axlat qutisidan qutqarib olishga muvaffaq boʻlgan^[2].

Shirmanning sheʼrlar toʻplami 1969-yilda Moskvada nashr etilgan va uning ijodi bir qancha rus tilidagi antologiyalarga kiritilgan^[3]. Natalya Bakulina Shirman („Lena“) bilan doʻstligi haqida maʼlumotni nashr etgan^[4]. Ingliz tiliga tarjima qilingan Shirmanning sheʼrlari toʻplami Rina Lapidusning „Young Jewish Poets Who Fell as Soviet Soldiers in the Second World War“ kitobida uchraydi, shoira Shirmanni beixtiyor feminist deb taʼriflagan^[5].