Rossiya yahudiylari tarixi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
"SSSR xalqlari" seriyasi (yahudiylar), SSSR pochta markasi 1933 yil. Sovet yahudiy avtonomiyasining sanoat fonida milliy xususiyatlarga ega bo'lmagan yahudiy tasviri

Rossiya yahudiylari tarixi (ruscha: История евреев в России) — Rossiya imperiyasi, SSSR va Rossiya Federatsiyasi hududidagi yahudiylarning tarixi. Polsha-Litva Hamdo'stligining bo'linishidan keyin Rossiya imperiyasi ko'p sonli yahudiylar yashaydigan erlarni o'z ichiga oldi. 19-asrning oxiriga kelib, Rossiya imperiyasi dunyodagi eng katta yahudiy jamiyatiga ega edi (1880 yilda u yerda barcha yahudiylarning 67 foizi yashagan).

Biroq, 1881 yildan 1906 yilgacha bo'lgan ommaviy pogromlar natijasida, keyin esa fuqarolar urushi davrida 2 milliondan ortiq yahudiylar Rossiya imperiyasi hududini tark etishdi, ular asosan AQShga ko'chib ketishdi[1]. SSSR hududida 1,5-2 millionga yaqin yahudiylar Ikkinchi Jahon urushi paytida nemis fashistlari va ularning hamkorlari tomonidan genotsid natijasida o'ldirilgan[2][3].

Rossiyaning yahudiy aholisi orasida o'rtacha tug'ilish darajasi XX asrda tug'ilgan ayollarning barcha avlodlarida 1,6 boladan oshmadi. Yahudiylar kam tug'ilishga o'tishda boshqa etnik guruhlardan oldinda edi. 1988-1989 yillarda SSSRda yahudiylar orasida tug'ilishning umumiy darajasi 1,56 ni tashkil etdi va, masalan, shahar aholisining tug'ilish darajasi 2,03 dan past edi. Rossiya yahudiylari uchun umumiy tug'ilish darajasi 1,49, ukrainalik yahudiylar uchun esa 1,52 edi[4][5].

Moskva davlati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rossiyaning Vizantiya orqali suvga cho'mishi rus nasroniy voizlari tomonidan qabul qilingan yahudiylarga qarshi mafkuraviy an'anani olib keldi. O'sha paytda yahudiy cherkoviga nisbatan noto'g'ri qarash oddiy odamlarga unchalik ta'sir qilmagan. Biroq, XVI asrga kelib, vaziyat tubdan o'zgardi[6].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. Пученков, А. С. Национальный вопрос в идеологии и политике южнорусского Белого движения в годы Гражданской войны. 1917—1919 гг // Из фондов Российской государственной библиотеки : Диссертация канд. ист. наук. Специальность 07.00.02. — Отечественная история. — 2005.
  2. „Статистические данные“,Уничтожение евреев СССР в годы немецкой оккупации (1941—1944). Сборник документов и материалов. Иерусалим: Яд ва-Шем, 1991 — 6—7 bet. ISBN 9653080105. 
  3. „Национальный состав населения Российской Федерации согласно переписи населения 2021 года“. 2022-yil 30-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-yanvar.
  4. „Выходцы из СССР в Израиле: демографические изменения. У выехавших в Израиль рождаемость не снижалась“. 2019-yil 18-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 16-may.
  5. „Итоги переписи населения. Национальный состав населения Российской Федерации“ (deadlink). 2013-yil 4-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 23-aprel.
  6. Шамин С. М. Куранты XVII столетия: Европейская пресса в России и возникновение русской периодической печати. — М.; СПб.: «Альянс-Архео», 2011. С. 246—247, 258.

Tarixiy hujjatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Мыш М.И.. Руководство к русским законам о евреях. СПб.: 1914.  Систематизированное изложение законодательства о евреях на 1914 год и краткий экскурс в его историю.
  • Полный хронологическій сборникъ законовъ и положеній, касающихся евреевъ, отъ Уложенія Царя Алексѣя Михайловича до настоящаго времени, отъ 1649—1873 г. Извлеченіе изъ Полныхъ Собраній Законовъ Россійской Имперіи. Составилъ и издалъ В. О. Леванда. СПб., 1874.
  • Градовский Н.Д.. Замечания на записку князей Голицыных о черте оседлости евреев. М.: 1886.  Обзор и критика мнений, высказанных в процессе работы Высшей комиссии для пересмотра действующих о евреях законов.