Tundra kakligi

(Montin
Tundra kakligi
	Norvegiyadagi juftlik
	Kaklik ovozi, Glenshee, Shotlandiya
Muhofaza maqomi
	; Kamayib ketish xavfi ostida (IUCN3.1)
Biologik klassifikatsiya
Binar nomi
	Lagopus muta; (Montin, 1781)
	; Tundra kakligi tarqalish hududi
Kenja turlari
	taxminan 20-30, shu jumladan: L. m. muta (Montin, 1781); Skandinaviya kakligi; L. m. rupestris (Gmelin, 1789); Kanada qoya kakligi; L. m. helvetica (Thienemann, 1829); Alp kakligi; L. m. japonica H. L. Clark, 1907; Yapon kakligi; L. m. millaisi Hartert, 1923; Shotlandiya kakligi; L. m. hyperborea Sundevall, 1845; Svalbard kakligi;
Sinonimlari
	Tetrao mutus Montin, 1781; Lagopus mutus (lapsus, pastga qarang);

Tundra kakligi (lotincha: Lagopus muta) – qirgʻovullar oilasining qurqurlar turkumiga mansub qush.

Tashqi koʻrinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oq kaklikdan biroz kichikroq. Tana uzunligi taxminan 35 sm, vazni esa 430-880 g.

Tundra kakligi, oq kaklik kabi, mavsumiy dimorfizmi bilan ajralib turadi.

Qishda patlari oq, quyruq patlari qora tusda boʻladi, narining tumshugʻi tagida qora chiziq esa bundan mustasno.

Yozgi patlari, oqdan tashqari, rang-barang – kulrang-jigarrang, mayda qora nuqta va chiziqli tusga kiradi. Bu qushlarga yaxshi kamuflyaj qilish imkonini beradi. Ammo patlari yashaydigan hududiga qarab oʻzgarib boradi.

Tarqalishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tundraning quruq tepaliklarida va Shimoliy yarim shar togʻlarining alp kamarida, shu jumladan Pireney va Alp togʻlarida, Shotlandiyaning togʻli qismida, Skandinaviya, Islandiya, Grenlandiya, Shimoliy Amerika, Shimoliy Osiyo (Oltoy, Xangay) va Markaziy Yaponiya togʻlarida uchraydi.

Shimoliy Amerika togʻlarida nar va moda tundra kakliklari

Qor chizigʻiga yaqin va butalar bilan qoplanganmagan ochiq toshloq yerlarni afzal koʻradi. Islandiya va Grenlandiyada tuxum bosish davrida oziqlanish uchun pastroqqa tushadi.

Oziqlanishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qishda migratsiyani amalga oshiradi. Oʻsimlik ozuqalari – urugʻlar, kurtaklar va rezavorlar bilan, joʻjalari esa hasharotlar bilan oziqlanadi.

Koʻpayishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tundra kakligi monogam qush. Urgʻochisi yerdagi butalar orasida in quradi, ichida toʻq dogʻli 12-20 dona sariq-qizil tuxum qoʻyadi va 24-26 kun davomida narining yordamisiz yolgʻiz oʻzi bosadi.

Odamlar va kakliklar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qushning goʻshti juda mazali deb hisoblanadi, ammo uning tijorat qiymati past. Taxminlarga koʻra, tundra kakligi Goratsiyning II.2 satirasida tilga olinadi^[5].

Tundra kakligi Kanadadagi Nunavut hududining rasmiy qushi (ramzi) hisoblanadi^[6]. AQShning Alyaskadagi Chicken qishlogʻi ushbu qushning joʻjalari sharafiga shunday nomlangan. Yaponiyada bu qush „tabiiy meros“ (qoʻriqlanadigan joy) va Gifu, Nagano va Toyama prefekturalarining qush ramzi sifatida tanlangan^[6]. Xonsyu togʻlarida u raityo (yaponcha: 雷鳥 raichō^?, „momaqaldiroq“) deb ataladi. Afsonaga koʻra, u odamlarni va ularning uylarini olov va momaqaldiroqdan himoya qiladi.

Kenja turlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xalqaro ornitologlar ittifoqi tundra kakligining 23 kenja turini tan oladi:

Lagopus muta atkhensis Turner, 1882
Lagopus muta dixoni Grinnell, 1909
Lagopus muta evermanni Elliot, 1896
Lagopus muta gabrielsoni Murie, 1944
Lagopus muta helvetica (Thienemann, 1829)
Lagopus muta hyperborea Sundevall, 1845
Lagopus muta islandorum (Faber, 1822)
Lagopus muta japonica A. H. Clark, 1907
Lagopus muta kurilensis Kuroda, 1924
Lagopus muta macruros Schiøler, 1925
Lagopus muta millaisi Hartert, 1923
Lagopus muta muta (Montin, 1781)
Lagopus muta nadezdae Serebrovski, 1926
Lagopus muta nelsoni Stejneger, 1884
Lagopus muta pleskei Serebrovski, 1926
Lagopus muta pyrenaica Hartert, 1921
Lagopus muta reinhardi Stejneger, 1884
Lagopus muta ridgwayi Stejneger, 1884
Lagopus muta rupestris (Gmelin, 1789)
Lagopus muta saturata Salomonsen, 1950
Lagopus muta townsendi Elliot, 1896
Lagopus muta welchi Brewster, 1885
Lagopus muta yunaskensis Gabrielson & Lincoln, 1951

Komandor tundra kekikligi (Lagopus muta ridgwayi) Rossiyaning „Tabiiy muhitdagi holatiga alohida eʼtibor berishni talab qiladigan fauna obyektlari roʻyxati“ ga kiritilgan^[7].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ ^1,0 ^1,1 BirdLife International (2017). "Lagopus muta". IUCN Red List of Threatened Species 2016: e.T22679464A113623562. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T22679464A89358137.en. https://www.iucnredlist.org/species/22679464/113623562.
↑ Montin, Lars. 1781. Tvänner Arter af Snöripan. Physiographiska Sälskapets Handlingar 1(3):150-155
↑ Tyrberg, T. 1998. The date of publication of Montinʼs description of Lagopus mutus. Bull. B. O. C. 118(1):56-57
↑ Risunok iz knigi: Naumann J. F. Naturgeschichte der Vögel Mitteleuropas. – 1905. (Yestestvennaya istoriya ptits Sredney Yevropi.)
↑ Horace. Satires: A Selection / Introduction, notes and vocabulary by John Godwin. – Bloomsbury Publishing, 2018. – P. 68.
↑ ^6,0 ^6,1 Qarang:en:List of national birds
↑ Utverjden prikazom (Wayback Machine saytida 2007-09-28 sanasida arxivlangan) Goskomekologii Rossii ot 12.05.98 № 290.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

[iucn-1] 1,0 ^1,1 BirdLife International (2017). "Lagopus muta". IUCN Red List of Threatened Species 2016: e.T22679464A113623562. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T22679464A89358137.en. https://www.iucnredlist.org/species/22679464/113623562.

[2] Montin, Lars. 1781. Tvänner Arter af Snöripan. Physiographiska Sälskapets Handlingar 1(3):150-155

[3] Tyrberg, T. 1998. The date of publication of Montinʼs description of Lagopus mutus. Bull. B. O. C. 118(1):56-57

[4] Risunok iz knigi: Naumann J. F. Naturgeschichte der Vögel Mitteleuropas. – 1905. (Yestestvennaya istoriya ptits Sredney Yevropi.)

[5] Horace. Satires: A Selection / Introduction, notes and vocabulary by John Godwin. – Bloomsbury Publishing, 2018. – P. 68.

[List-6] 6,0 ^6,1 Qarang:en:List of national birds

[7] Utverjden prikazom (Wayback Machine saytida 2007-09-28 sanasida arxivlangan) Goskomekologii Rossii ot 12.05.98 № 290.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]