Kontent qismiga oʻtish

Transiordaniya amirligi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Transiordaniya amirligi
arabcha: إمارة شرق الأردن
Imārat Sharq al-Urdun

Millatlar Ligasi mandati Falastin mandati ostida boshqariladi

1921 — 1946



bayroq
(1928—1939)
gerb

Amirlik tomonidan boshqariladigan mintaqa
Poytaxti Amman
Til(lar)i Arabcha
Tarixiy davr Urushlararo davr
Boshqaruv shakli Mutloq monarxiya
Sulola Hoshimiylar
Amir
 - 1921—1946-yillar Abdulloh I
Rezidentlar
 - 1921-yil Albert Abramson
 - 1921-yil T. E. Lourens
 - 1921—1924-yillar Sent-Jon Filbi
 - 1924—1939-yillar Genri Fortnem Koks
 - 1939—1946-yillar Alek Kirkbrayd
Tarix
 - Qohira konferensiyasi 1921-yil mart
 - Tashkil etilgan 1921-yil 11-aprel
 - Mustaqillik eʼlon qilinishi 1923-yil 25-aprel
 - Angliya-Transiordaniya shartnomasi 1928-yil 20-fevral
 - Qirollik deb eʼlon qilinishi 1946-yil 22-mart
 - To‘liq mustaqillik 1946-yil 25-may

Transiordaniya amirligi (arabcha: إمارة شرق الأردن‎ Imārat Sharq al-Urdun; inglizcha: Emirate of Transjordan; Rasmiy: Amirate of Trans-Jordan) — 1921-yil aprelda Qohira konferensiyasidan keyin (1921) tuzilgan Britaniya protektorati. Amirlikni Hoshimiylar sulolasi boshqargan, u qo‘shni Iroqda ham hukmronlik qilgan. Rasmiy ravishda bu hudud Britaniyaning Falastin mandati tarkibiga kirgan, ammo butunlay muxtoriyat edi[1]. 1946-yilda amirlik Transiordaniya Hoshimiylar Qirolligi deb nomlangan mustaqil davlatga aylandi. Abdulloh I podshoh etib tayinlandi. 1949-yilda Arab-Isroil urushi va yangi konstitutsiya qabul qilingandan soʻng Abdulla I davlat nomini Iordaniya Hoshimiylar Qirolligiga oʻzgartirdi[2].

Amir Abdulloh I Lourens bilan Ammanda, 1921-yil

Tarixidan oldin

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Usmonlilar imperiyasi davrida Transiordaniyaning katta qismi Suriya viloyati tarkibiga kirgan[3]. Mamlakatning shimoliy qismi anʼanaviy ravishda Suriya bilan, janubiy qismi esa Arabiston yarim oroli bilan chegaradosh.

Birinchi jahon urushi paytida Transiordaniya hududida janglar boʻlib oʻtdi. Makka sharifi Husayn ibn Ali ingliz zobiti T. E. Lourensning yordami bilan Usmonlilar imperiyasining magʻlubiyati va qulashiga hissa qoʻshgan muvaffaqiyatli qoʻzgʻolon uyushtirdi.

Britaniya nazoratining oʻrnatilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sayks-Pikoning maxfiy kelishuviga koʻra, kelajakdagi Transiordaniya hududi Buyuk Britaniyaga oʻtkazildi[4]. Huquqiy jihatdan nazoratni topshirish Millatlar Ligasi tomonidan chiqarilgan Britaniyaning Falastin uchun mandati bilan belgilandi.

Transiordaniyaning maydoni taxminan 42 000 km² edi.

Jami aholisi 240 ming kishi boʻlib, shundan 220 mingga yaqini musulmon va nasroniylar, 10 ming arab va 10 ming kavkazliklar, shuningdek cherkeslar edi[5][6]. 1877—1878-yillardagi rus-turk urushidan keyin Turkiya hukumati tomonidan u yerga koʻchirilgan.

Infratuzilmasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qohira-Bag‘dod havo yo‘nalishi amirlik hududidan o‘tgan va Ammanda aerodrom mavjud edi.

1924—1925-yillardagi davlat daromadlari: 217 000 Misr funti va Buyuk Britaniyaning hissasi (1923—1924-yillarda 150 000 Misr funti) edi.

  1. Wright, Esmond. Abdallah's Jordan: 1947-1951(ingl.) // Andoza:Нп3 : journal. — 1951. — Andoza:Bibliografik qisqartma. — Andoza:Bibliografik qisqartma.
  2. „Transjordan, the Hāshimite Kingdom, and the Palestine war“ (en). britannica.com.
  3. Y. Ben Gad (1991) p 105.
  4. Peter Gruber, (1991) Historical Dictionary of the Hashemite Kingdom of Jordan p 45-46.
  5. Reem Khamis-Dakwar, Karen Froud. Perspectives on Arabic Linguistics XXVI: Papers from the annual symposium on Arabic Linguistics. New York, 2012(ingl.). — Andoza:Нп3, 2014. — Andoza:Bibliografik qisqartma. — ISBN 9027269688.
  6. „The Circassians — Rough Guides | Rough Guides“. 2015-yil 26-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 8-oktyabr.