Toshkentda 1917-yil sentyabr voqealari
1917-yil sentyabr voqealari Toshkentdagi askar va ishchilar deputatlari sovetlarining hokimiyatni toʻliq oʻz qoʻliga olishga va Vladimir Petrovich Nalivkin boshchiligidagi Muvaqqat hukumatning Turkiston qoʻmitasini hokimiyatdan chiqarishga birinchi urinishi boʻldi.
Voqealar xronologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1917-yil sentyabrda general L. G. Kornilov qoʻzgʻoloni bostirilganidan eyforiya toʻlqinida Toshkent Soveti hokimiyatni Sovetlarga oʻtkazish zarurligi toʻgʻrisida qaror qabul qildi hamda 1917-yil 12-sentyabrda Toshkentda miting oʻtkazish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi. Biroq oʻsha paytda Turkiston oʻlkasi va Toshkent shahrida butun hokimiyatga ega boʻlgan Nalivkin boshchiligidagi Muvaqqat hukumatning Turkiston qoʻmitasi bu mitingga keskin qarshi boʻlib, shaharda uch kun davomida mitinglar, yurishlar va yigʻilishlar oʻtkazishni taqiqlab qoʻydi.
Taqiqga zid ravishda shaharda miting boʻlib oʻtdi va hokimiyatni Sovetlar qoʻliga oʻtkazish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi va Turkiston oʻlkasida hokimiyat organi sifatida Muvaqqat inqilobiy qoʻmita saylandi[1].
Muvaqqat inqilobiy qo‘mita Toshkent Ishchi va soldat deputatlari kengashi ijroiya qo‘mitasi bilan birgalikda leytenant Perfilyevni Turkiston harbiy okrugi qo‘shinlari qo‘mondoni etib „sayladi“, ikkinchisi esa o‘z navbatida polkovnik Beletskiyni „tayinladi“, okrug shtab qoʻmondoni va Toshkent praporshchiklar maktabi boshligʻi sifatida praporshchik Nazarov, sobiq qoʻmondonlar — qoʻshinlar qoʻmondoni yordamchisi — polkovnik Ryjikov, shtab boshligʻi — polkovnik Makkaveev va praporshchiklar maktabi komandiri podpolkovnik Savitskiyni oʻz lavozimlaridan „yoʻqotdi“.
Ijroiya qoʻmitasi raisi N. I. Chernetskiy Fors, Xiva va butun viloyatga telegrammalar jo‘natib, Toshkentda „yangi“ hukumat tashkil etilgani, unga hamma itoat qilishi kerakligi haqida gapirib berdi. Muvaqqat inqilobiy qo‘mita aʼzolari o‘zlarini „hukumat aʼzolari“ deb atay boshladilar.
Shu kuni Turkiston qoʻmitasi va viloyat kengashi rahbariyatining buyrugʻi bilan yangi tashkil etilgan Muvaqqat inqilobiy qoʻmita aʼzolari hibsga olindi, bu esa Toshkent garnizoni ishchilari va askarlari orasida gʻazab toʻlqinini keltirib chiqardi. Ertasi kuni hibsga olinganlar ozod qilindi va Turkiston o‘lkasidagi hokimiyat haqiqatda Toshkent Soveti Ijroiya Qo‘mitasi va Muvaqqat inqilobiy qo‘mita qo‘liga o‘tdi.
Bunga javoban V. P. Nalivkin oʻzini Turkiston harbiy okrugining vaqtinchalik bosh qoʻmondoni deb eʼlon qildi va Petrogradga Sovetlar qurultoyining Butunrossiya Markaziy Ijroiya Qoʻmitasi va shaxsan A. F. Kerenskiydan qurolli yordam soʻradi, ammo, u bir vaqtning oʻzida „zudlik bilan Petrograddan qoʻshinlar qoʻmondoni tayinlashni“ talab qildi.
Hokimiyatning baʼzi dastaklari Turkiston qoʻmitasi qoʻlida qolganligi sababli, 1917-yil 17-sentyabrda V. Nalivkin Toshkent Sovetiga Muvaqqat hukumatning Turkiston qoʻmitasi hokimiyatini tan olish toʻgʻrisida ultimatum qoʻydi[2] va 18-sentyabrda murosa qilishdan bosh tortgan holda, Kengash majlisida soʻzga chiqib, Muvaqqat hukumatni soʻzsiz qoʻllab-quvvatlashni talab qildi. Biroq, uni qoʻllab-quvvatlash uchun Kengash yigʻilishiga kelgan korxonalar va shahar garnizoni vakillarining bosimi ostida Nalivkin yon berishga majbur boʻldi va Kengash bilan shartnoma imzoladi[3].
1917-yil 19-sentyabrda general P. A. Korovichenko boshchiligida Toshkentga qoʻshinlar yuborilganligi maʼlum boʻldi. 24-sentyabrda Toshkentga birinchi eshelon yetib keldi, uni stansiyada Turkiston aʼzolari tantanali ravishda kutib olishdi.
Korovichenko Muvaqqat hukumatning Turkiston o‘lkasi boshqaruvi bosh komissari, Turkiston harbiy okrugi qo‘shinlari qo‘mondoni etib tayinlandi. V. P. Nalivkin Turkiston viloyati boshligʻi lavozimidan isteʼfoga chiqdi.
Shaharda qoʻsh hokimiyat oʻrnatildi — bir tomondan general Korovichenko hukumat qoʻshinlari tomonidan qoʻllab-quvvatlangan Muvaqqat hukumatning Turkiston qoʻmitasi, ikkinchi tomondan saylangan Ijroiya qoʻmitasi va Inqilobiy qoʻmita bilan Toshkent kengashi shahar mehnatkashlari va Toshkent garnizoni ko‘p sonli askarlari tomonidan qoʻllab-quvvatlandi. Ikkilik hokimiyat 1917-yil noyabrda bolsheviklar va soʻl sotsial inqilobchilar koalitsiyasi boshchiligidagi Inqilobiy qoʻmita hamda shahar ishchi va soldat deputatlari Soveti tomonidan barcha hokimiyatni qurolli tarzda egallab olgandan soʻng tugatildi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ V sostav Vremennogo revolyutsionnogo komiteta bilo izbrano 5 levix eserov, 4 bolshevika, 3 menshevika-internatsionalista i 2 anarxista
- ↑ Utrom 17 sentyabrya Vremennomu revolyutsionnomu komitetu i ispolnitelnomu komitetu Soveta soldatskix i rabochix deputatov Nalivkinim bila peredana, poluchennaya nakanune telegramma ot Kerenskogo, v kotoroy proizoshedshee xarakterizovalos kak popitka myateja i predlagalos ispolnit besprekoslovno trebovanie verxovnogo glavnokomanduyuщego. Srok ispolneniya bil naznachen v 12 ch. dnya 18 sentyabrya.
- ↑ V etom soglashenii soderjalsya otkaz ot ultimatuma, garantirovalis neprikosnovennost lits i chastey tashkentskogo garnizona, uchastvovavshix v poslednix sobitiyax v gorode, soderjalos obeщanie soobщit Kerenskomu o nenujnosti otpravki v Tashkent karatelnogo otryada. Obeщaniya dannie v soglashenii Nalivkin ne vipolnil — karatelniy otryad pod komandovaniem generala P. A. Korovichenko v Tashkent bil otpravlen.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- „Turkestanskiye vedomosti“ gazetasi, 1917-yil sentyabr voqealari xronologiyasi Toshkentda;