Tokio koʻrfazi

Ishorat qoʻshish
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Tokio koʻrfazi
東京湾 (yaponcha: Tōkyō-wan?)
Morfometriya
Maydoni 1500 km2
Maksimal chuqurligi 70 m
Oʻrtacha chuqurligi 40 m

Tokio koʻrfazi (yaponcha: 東京湾 Tōkyō-wan?) – Yaponiyaning janubiy Kantō mintaqasida joylashgan koʻrfaz. Tokio, Kanagawa va Chiba prefekturalari qirgʻoqlarini qamrab oladi. Tokio koʻrfazi Tinch okeani bilan Uraga kanali orqali bogʻlangan. Tokio koʻrfazi mintaqasi Yaponiyadagi eng zich va eng yirik sanoatlashgan hududdir[1][2][3][4][5].

Tokio koʻrfazi is located in Kanto Area
Tokio koʻrfazi
class=notpageimage|
Tokio koʻrfazi joylashuvi

Nomlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qadimgi davrlarda yaponlar Tokio koʻrfazini (yaponcha: 内海 uchi-umi?) , maʼnosi "ichki dengiz" . Azuchi-Momoyama davriga (1568—1600) kelib, bu hudud Edo shahri nomidan Edo Bay (yaponcha: 江戸湾 Edo-wan?) nomi bilan mashhur boʻlgan. Koʻrfazga hozirgi nom imperator saroyi Edoga koʻchib oʻtgandan keyin va 1868-yilda shaharni Tokio deb oʻzgartirgandan soʻng qoʻyilgan[6].

Geografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tokio koʻrfazi va tunda Katta Tokio (2018)
Tokio koʻrfazi

Tokio koʻrfazi Kantō tekisligiga choʻzilgan[7]. U sharqdan Chiba prefekturasidagi Bōsō yarimoroli va gʻarbdan Kanagawa prefekturasidagi Miura yarimoroli bilan oʻralgan[8][9]. Tokio koʻrfazining qirgʻogʻi diluvial platodan iborat va tez dengiz eroziyasiga uchraydi[10].

Chegaralari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pushtirangda tasvirlangan Tokio koʻrfazi – Miura yarim orolining gʻarbidagi Kannon burnidan sharqiy Boso yarimorolidagi Futsu burnigacha boʻlgan hudud. Bu hudud taxminan 922 km2 (356 mi²) ni tashkil etadi. 2012-yilda meliorativ loyihalar koʻrfazni asta-sekin qisqartirishda davom etmoqda[11][12].

Feruzarangda tasvirlangan joylari Uraga kanalini oʻz ichiga oladi. Koʻrfaz Miura yarim orolining sharqidagi Tsurugisaki burnidan Boso yarim orolining gʻarbiy qismidagi Sunosaki burnigacha boʻlgan toʻgʻri chiziqning shimolidagi hududdan boshlanadi. Bu hudud 1,100 km2 (420 mi²) ga yaqin maydonni qamrab oladi. Tokio koʻrfazining maydoni Uraga kanali bilan birgalikda 1,500 km2 (580 mi²) ni tashkil qiladi[13][14][15].

Chuqurligi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Chiba prefekturasidagi Futtsu burni va Yokohamadagi Xonmaku burni orasidagi bar (toʻsiq) Nakanose nomi bilan tanilgan va chuqurligi 20 m (66 ft) ga teng[16]. Nakanose janubidagi hududlar Tinch okeani tomon sezilarli darajada chuqurroq harakatlanmoqda.

Orollari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tokio koʻrfazidagi yagona tabiiy orol – Sarushima (0.055 km2 (0.021 mi²)) Kanagawa prefekturasining Yokosuka shahrida. Sarushima Bakumatsu davrida qirgʻoq artilleriyasi bilan mustahkamlangan joylardan biri boʻlgan va keyinchalik Meiji davrida Tokio koʻrfazi qal’asiga kiritilgan. Yaponiya imperatorlik dengiz floti Ikkinchi jahon urushi oxirigacha orolda degaussatsiya stansiyasini saqlab turdi. Orolda hozir hech kim yashamaydi[17].

Koʻpgina sunʼiy orollar Meiji va Taishō davrida dengiz istehkomlari sifatida qurilgan. Ikkinchi jahon urushidan keyin bu orollar turar joy yoki dam olish uchun foydalanila boshlandi. Odaiba, shuningdek, Daiba nomi bilan ham tanilgan, 1853-yilda Edodagi Tokugava syogunatini himoya qilish uchun istehkom sifatida qurilgan oltita sunʼiy orollardan biri boʻlib, Shinagava Daiba nomi bilan tanilgan. Ikkinchi jahon urushidan keyin Odaiba Tokioga qoʻshildi[18]. Orol 1957—1967-yillarda Tokio Metropolitan hududidan jamoat plyaji sifatida foydalanilgan.

Daryolar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tokio koʻrfaziga koʻplab daryolar quyiladi va ularning barchasi koʻrfaz boʻylab turar-joy va sanoat hududlarini suv bilan taʼminlaydi. Tama va Sumida daryolari Tokiodagi koʻrfazga quyiladi[19]. Edo daryosi Tokio va Chiba prefekturasi orasidagi Tokio koʻrfaziga quyiladi. Obitsu va Yoro daryolari Chiba prefekturasidagi koʻrfazga quyiladi.

Koʻpriklari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Odaiba orolidan shimoliy Tokio koʻrfazining panoramik koʻrinishi

Tokyo Bay Aqua-Line ko'prik-tunnel Tokio koʻrfazini Kavasaki va Kisarazu oʻrtasida kesib oʻtadi; Tokio-Van paromi ham koʻrfazni Kurihama (Yokosukada) va Kanaya (Futsuda, Chiba tomonida) oʻrtasidagi Uraga kanali tomon kesib oʻtadi.

Rivojlanish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Baliqchilik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tokio koʻrfazi baliqchilik sanoatining tarixiy markazi, qisqichbaqasimonlar va boshqa akvakulturaning manbai edi. Bu tarmoqlar 20-asr boshlarida Tokio koʻrfazi mintaqasini sanoatlashtirish natijasida qisqardi va toʻgʻridan-toʻgʻri Ikkinchi jahon urushidan keyin Keihin va Keiyō sanoat zonalari qurilishi bilan deyarli toʻliq toʻxtadi[20].

Portlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yaponiyaning bir qator eng muhim portlari Tokio koʻrfazida joylashgan[21]. Yokohama porti, Chiba porti, Tokio porti, Kavasaki porti, Yokosuka porti, Kisarazu porti nafaqat Yaponiyaning, balki Osiyo-Tinch okeani mintaqasidagi eng gavjum portlar qatoriga kiradi.

Sanoat zonalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tokio koʻrfazidagi sanoat zonalari Meijii davrida (1868—1912) rivojlangan. Keihin sanoat zonasi Tokiodan gʻarbda joylashgan Kanagava prefekturasida qayta tiklangan yerlarda qurilgan[22]. Tokio sohilidagi yirik sanoat zonalari havo va suvning sezilarli darajada ifloslanishiga olib kelgan[23].

Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

Katsushika Hokusaining mashhur „Thirty-six Views of Tomitake“ rasm toʻplamidagi „Tsukuda Takeyo“ Edo davrining ikkinchi yarmida Tsukuda orolidan (hozirgi Tsukuda, Chuo-ku, Tokio) uzoqda joylashgan Fudzi togʻini koʻrish mumkin.

Perry ekspeditsiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tokio koʻrfazi Perry ekspeditsiyasi uchun joy boʻlgan. 1853-yildan 1854-yilgacha Qoʻshma Shtatlar va Yaponiya oʻrtasida kommodor Matthew C. Perry (1794—1858) tomonidan ikkita alohida sayohat uyushtirilgan. Perry oʻzining toʻrtta „Qora kemasi“da 1853-yil 8-iyulda Edo koʻrfaziga yoʻl olgan va Tokugava syogunati bilan muzokaralarni boshlagan. Shundan soʻng 1854-yilda Qoʻshma Shtatlar va Yaponiya oʻrtasida tinchlik va savdo shartnomasi imzolanishiga erishilgan[24][25].

Ikkinchi jahon urushi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ikkinchi jahon urushi oxirida Yaponiyaning taslim boʻlish toʻgʻrisidagi hujjati 1945-yil 2-sentyabrda 35° 21′ 17″ N 139° 45′ 36″ E da langarga oʻrnatilgan USS Missouri (BB-63) bortida imzolangan.

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ "Tokyo Bay". Encyclopedia of Japan. Tokyo: Shogakukan. 2012. OCLC 56431036. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-30. 
  2. ↑ "東京湾" (ja). Dijitaru Daijisen [Tokyo Bay]. Tokyo: Shogakukan. 2012. OCLC 56431036. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-30. 
  3. ↑ "東京湾" (ja). Nihon Kokugo Daijiten [Tokyo Bay]. Tokyo: Shogakukan. 2012. OCLC 56431036. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-30. 
  4. ↑ "千葉県：総論 ＞ 東京湾" (ja). Nihon Rekishi Chimei Taikei [Overview of Chiba Prefecture: Tokyo Bay]. Tokyo: Shogakukan. 2012. dlc 2009238904. OCLC 173191044. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-30. 
  5. ↑ "東京湾" (ja). Nihon Daihyakka Zensho (Nipponika) [Tokyo Bay]. Tokyo: Shogakukan. 2012. OCLC 153301537. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-30. 
  6. ↑ (ja) Nihon Rekishi Chimei Taikei [Overview of Kanagawa Prefecture: Tokyo Bay]. Tokyo: Shogakukan. 2012. dlc 2009238904. OCLC 173191044. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-30. 
  7. ↑ "千葉県：総論 ＞ 東京湾" (ja). Nihon Rekishi Chimei Taikei [Overview of Chiba Prefecture: Tokyo Bay]. Tokyo: Shogakukan. 2012. dlc 2009238904. OCLC 173191044. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-30. 
  8. ↑ "Tokyo Bay". Encyclopedia of Japan. Tokyo: Shogakukan. 2012. OCLC 56431036. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-30. 
  9. ↑ "東京湾" (ja). Dijitaru Daijisen [Tokyo Bay]. Tokyo: Shogakukan. 2012. OCLC 56431036. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-30. 
  10. ↑ "東京湾" (ja). Nihon Daihyakka Zensho (Nipponika) [Tokyo Bay]. Tokyo: Shogakukan. 2012. OCLC 153301537. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-30. 
  11. ↑ "千葉県：総論 ＞ 東京湾" (ja). Nihon Rekishi Chimei Taikei [Overview of Chiba Prefecture: Tokyo Bay]. Tokyo: Shogakukan. 2012. dlc 2009238904. OCLC 173191044. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-30. 
  12. ↑ "東京湾" (ja). Nihon Daihyakka Zensho (Nipponika) [Tokyo Bay]. Tokyo: Shogakukan. 2012. OCLC 153301537. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-30. 
  13. ↑ "東京湾" (ja). Nihon Kokugo Daijiten [Tokyo Bay]. Tokyo: Shogakukan. 2012. OCLC 56431036. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-30. 
  14. ↑ "千葉県：総論 ＞ 東京湾" (ja). Nihon Rekishi Chimei Taikei [Overview of Chiba Prefecture: Tokyo Bay]. Tokyo: Shogakukan. 2012. dlc 2009238904. OCLC 173191044. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-30. 
  15. ↑ "東京湾" (ja). Nihon Daihyakka Zensho (Nipponika) [Tokyo Bay]. Tokyo: Shogakukan. 2012. OCLC 153301537. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-30. 
  16. ↑ "東京湾" (ja). Nihon Daihyakka Zensho (Nipponika) [Tokyo Bay]. Tokyo: Shogakukan. 2012. OCLC 153301537. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-30. 
  17. ↑ "猿島" (ja). Nihon Kokugo Daijiten [Sarushima]. Tokyo: Shogakukan. 2012. OCLC 56431036. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-31. 
  18. ↑ "台場" (ja). Dijitaru Daijisen [Daiba]. Tokyo: Shogakukan. 2012. OCLC 56431036. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-31. 
  19. ↑ "東京湾" (ja). Nihon Kokugo Daijiten [Tokyo Bay]. Tokyo: Shogakukan. 2012. OCLC 56431036. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-30. 
  20. ↑ "Tokyo Bay". Encyclopedia of Japan. Tokyo: Shogakukan. 2012. OCLC 56431036. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-30. 
  21. ↑ "Tokyo Bay". Encyclopedia of Japan. Tokyo: Shogakukan. 2012. OCLC 56431036. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-30. 
  22. ↑ "東京湾" (ja). Nihon Daihyakka Zensho (Nipponika) [Tokyo Bay]. Tokyo: Shogakukan. 2012. OCLC 153301537. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-30. 
  23. ↑ "Tokyo Bay". Encyclopedia of Japan. Tokyo: Shogakukan. 2012. OCLC 56431036. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-07-30. 
  24. ↑ „Perry Ceremony Today; Japanese and U. S. Officials to Mark 100th Anniversary.“ New York Times. July 14, 1953,
  25. ↑ "ペリー" (ja). Nihon Daihyakka Zensho (Nipponika) [Matthew Perry]. Tokyo: Shogakukan. 2012. OCLC 153301537. Archived from the original on 2007-08-25. https://web.archive.org/web/20070825113418/http://rekishi.jkn21.com/. Qaraldi: 2012-08-15.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Tokio_koʻrfazi&oldid=3896114" dan olindi