Tezkor toʻtiqush

Tezkor toʻtiqush — (Lathamus discolor) keng dumli toʻtiqush turi boʻlib, faqat Avstraliyaning janubi-sharqida uchraydi. Bu tur yozda Tasmaniya hududida koʻpayadi va shimoldan janubi-sharqiy materik Avstraliyaga Griffitdan — Yangi Janubiy Walesdagi Varialdadan va qishda gʻarbdan Adelaidaga koʻchib oʻtadi. Bu koʻchmanchi migrant boʻlib, oziq-ovqat mavjud boʻlgandagina hududlarga joylashadi^[1].

Bu turdagi toʻtilar jiddiy xavf ostida^[2]^[3] va baʻzi joylarda naslchilik urgʻochi va uyalariga kiritilgan shakar planerlarining (Petaurus breviceps shunaqa nomli toʻti turi, shakar planerlari deta tarjima qilingan) qattiq yirtqichlanishi kuzatilmagan yaʼni yirtqich emas, ammo potentsial jiddiy yangi tahdidni koʻrsatadi. Shakar planerining yirtqichligining darajasi daraxt kesish ogʻir boʻlgan joylarda eng yomoni sanalarkan, bu tahdidlar sinergik tarzda oʻzaro ularga taʼsir qilar ekan^[4]. Samarali populyatsiya sonining genetik dalillari shuni koʻrsatadiki, minimal potentsial populyatsiya soni hozirda 300 ta tez toʻtiqush sonidan kam hisoblanadi^[5]. Genetik dalillar 2031-yilga kelib turning yoʻq boʻlib ketishi mumkinligini koʻrsatish uchun tezkor toʻtiqushlar haqidagi demografik maʼlumotlardan foydalangan oldingi tadqiqotlar natijalarini tasdiqlaydi^[2]^[6].

Taksonomiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jarroh John White 1790-yilda chaqqon toʻtiqushni qizil yelkali paroket (Psittacus discolor) deb taʼriflagan^[7]. U 1830-yilda Rene Primever Lesson tomonidan Lathamus jinsiga kiritilgan edi.

2011-yilda yadro va mitoxondriyal DNKni oʻz ichiga olgan genetik tadqiqot boʻyicha natijalar shuni koʻrsatdiki, chaqqon toʻtiqush taxminan 14 million yil oldin ajralib chiqqan Prosopeia, Eunymphicus va Cyanoramphus avlodlarini keltirib chiqaradigan naslning dastlabki novdasi boʻlgan yaʼni avvalgi nasliga borib taqaladi^[8].

"Tezkor toʻtiqush" Xalqaro ornitologlar ittifoqi (XOQ) tomonidan rasmiy umumiy nom sifatida belgilangan^[9].

Tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tezkor toʻtiqush taxminan uzunligi 25 sm (10 in) tashkil etadi, uzun uchli qanotlari va uzun torayib ketgan quyruq patlari bor^[10]. U asosan yashil rangga ega boʻlib, koʻk rangli toj va tumshugʻining tepasida va ostidagi yuzida qizil rangga ega. Voyaga yetgan urgʻochisi biroz xiraroq rangda, balogʻatga yetmaganida esa toʻq jigarrang iris va och toʻq sariq rangga egan boʻladi^[11]. Peshonadan tomoqqa qip-qizil, shuningdek, qanotning tepasida, chetida qip-qizil yamoq bor. Ular shovqinli, doimo faol va namoyishkor koʻrsatadi va toʻgʻridan-toʻgʻri parvozlari bilan juda tez harakat qiladi^[12].

Tarqatish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Genetik dalillar natijasi shuni koʻrsatdiki, tezkor toʻtiqush har yili landshaft boʻylab harakatlanadigan yagona, genetik jihatdan aralash va koʻchmanchi populyatsiyadir^[13]. Koʻchmanchi boʻlganligi sababli, tezkor toʻtiqushlar juda katta potentsial hududda paydo boʻlishi mumkin, ammo maʼlum bir joyda yashab qolishi mahalliy oziq-ovqat mavjudligiga bogʻliq^[1]^[14]. Biroq, Tasmaniya naslchilik oraligʻida tezkor toʻtiqushlar maʼlum bir joyda uya qoʻyish uchun oziq-ovqatga va yaqin joyda joylashgan tegishli uyaga muhtoj boʻlishadi^[15]. Tezkor toʻtiqush har yili Tasmaniya va Avstraliyaning materik qismi oʻrtasidagi Bass boʻgʻozi boʻylab koʻchib oʻtadi. Ular sentyabr oyida Tasmaniyaga keladi va mart va aprel oylarida janubi-sharqiy Avstraliyaga qaytib uchib ketadilar^[12]. Ularni shimolda janubi-sharqiy Queensland va gʻarbda Janubiy Avstraliyadagi Adelaidagacha topish mumkin, garchi yaqinda kuzatuvlar shtatning janubi-sharqiy qismida cheklangan boʻlsada, tezkor toʻtiqushlar koʻchmanchi migrantlar boʻlgani uchun^[1]ularning biron bir joyda paydo boʻlishini oldindan aytish qiyin. Garchi ular bir xil joylarga qayta-qayta qaytishsada, mahalliy hodisa faqat maʼlum bir yilda oziq-ovqat (gullaydigan daraxtlar) mavjud yoki yoʻqligiga qarab vaqti-vaqti bilan sodir boʻlishi ham mumkin yaʼni qaytmasliklari ham mumkin ekan^[1].

Yashash joyi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mudgereeba, SE Queensland, Australia

Adabiyotlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Soʻnggi tadqiqot natijalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tezkor toʻtiqush 2009-yildan beri Avstraliya Milliy Universitetining Fenner atrof-muhit va jamiyat maktabining Qiyin qushlar tadqiqot guruhi tomonidan oʻrganilmoqda. Quyida ularning tadqiqot natijalari keltirilgan:

Webb MH, Holdsworth MC, Webb J (2012) "Yoʻqolib ketish xavfi ostida turgan tez toʻtiqushning (Lathamus discolor) uyasi talablari" . Emu 112:181–188.
Stoyanovich D, Webb MH, Roshier D, Saunders D, Heinsohn R (2012). "Yerga asoslangan tadqiqot usullari yoʻqolib ketish xavfi ostida turgan tez toʻtiqush uchun mos daraxt boʻshliqlarining koʻpligini haddan tashqari baholaydi va kam baholaydi". Emu — Avstraliya ornitologiyasi 112:350–356.
Stoyanovich D, Koch AJ, Webb M, Cunningham RB, Roshier D, Heinsohn R (2014). "Boʻshliqqa bogʻliq yovvoyi tabiat uchun landshaft miqyosidagi rejalashtirish vositasini tasdiqlash". Avstraliya ekologiyasi 39:579–586.
Stojanovic D, Webb MH, Alderman R, Porfirio LL, Heinsohn R, Beard K (2014). "Yangi yirtqichning kashfiyoti yoʻqolib ketish xavfi ostida turgan koʻchmanchi qushning oʻlim darajasi oʻta, ammo oʻzgaruvchanligini koʻrsatadi". Xilma-xillik va taqsimot 20:1200–1207.
Saunders DL va Heinsohn R (2008). "Yangi Janubiy Uelsda yoʻqolib ketish xavfi ostida boʻlgan tez koʻchib yuruvchi toʻtiqush (Lathamus discolor) tomonidan qishki yashash joylaridan foydalanish". Emu - Avstraliya ornitologiyasi 108:81–89.
Webb MH, Wotherspoon S, Stojanovic D, Heinsohn R, Cunningham R, Bell P, Terauds A (2014). "Joylashuv muhim: juda harakatchan, yoʻqolib ketish xavfi ostida turgan tez toʻtiqushning tarqalishini bashorat qilish uchun fazoviy aniq yashash modellaridan foydalanish". Biologik muhofaza 176:99–108.
Heinsohn R, Webb M, Lacy R, Terauds A, Alderman R, Stojanovic D (2015). "Yirtqichlar tomonidan qoʻzgʻatilgan populyatsiyaning keskin qisqarishi xavf ostida boʻlgan, koʻchib yuruvchi tez toʻtiqushlar (Lathamus discolor)". Biologik muhofaza 186:75–82.
Stojanovic D, Terauds A, Westgate MJ, Webb MH, Roshier D, Heinsohn R (2015). Eng boy yamoqlardan foydalanish koʻchib yuruvchi tez toʻtiqush uchun foydali foyda keltiradi" . Journal of Animal Ecology 84:1194–1201.
Stoyanovich D, Webb Nee Voogdt J, Webb M, Kuk H, Heinsohn R (2016). "Yongʻindan keyin ikkinchi darajali uyali qush uchun yashash joyini yoʻqotish" . Oʻrmon ekologiyasi va boshqaruvi 360:235–241.
Saunders DL, Cunningham R, Wood J, Heinsohn R (2016). "Yoʻqolib ketish xavfi ostidagi koʻchib yuruvchi tez toʻtiqushlarning oʻzgaruvchan qishki qurgʻoqchilikka javoblari" . Emu - Avstraliya ornitologiyasi 116:350–359.
Kassalar R, Rayner L, Stoyanovich D, Webb M, Heinsohn R (2017). "Avstraliyaning yoʻq boʻlib ketish xavfi ostida boʻlgan qushlarida aniqlanmagan Allee taʼsiri: saqlash uchun oqibatlari" . Emu - Avstraliya ornitologiyasi 117:207–221.
Stoyanovich D, Rayner L, Webb M, Heinsohn R (2017). "Uya boʻshligʻi morfologiyasining yoʻqolib ketish xavfi ostida turgan qushning reproduktiv muvaffaqiyatiga taʼsiri". Emu - Avstraliya ornitologiyasi 117:247–253.
Webb MH, Terauds A, Tulloch A, Bell P, Stojanovic D, Heinsohn R (2017). "Dinamik tizimlarda yuqori harakatchan turlarni saqlashni rejalashtirishga funktsional yashash joylarini kiritishning ahamiyati". Tabiatni muhofaza qilish biologiyasi 31: 1018–1028.
Allen M, Webb Metyu X, Alves F, Heinsohn R, Stoyanovich D (2018). "Tasmaniya oʻrmonlarida kiritilgan, yirtqich shakar planerining yashash shakllari". Avstraliya ekologiyasi 43:470–475.
Kempbell CD, Sarre SD, Stoyanovich D, Gruber B, Medlok K, Xarris S, Makdonald AJ, Holleley Idoralar (2018). "Mahalliy tur qachon invaziv boʻladi? Molekulyar va tarixiy maʼlumotlardan foydalangan holda yangi yirtqich marsupialning hujumi aniqlandi.. Turli xillik va taqsimot 24:831–840.
Stoyanovich D, Eyls S, Kuk H, Alves F, Webb M, Heinsohn R (2018). "Kichik tungi yirtqichlarni uya qutilaridan chiqarib tashlash uchun fotosensitiv avtomatlashtirilgan eshiklar". Hayvonlarni muhofaza qilish 22:297–301.
Stoyanovich D, Olah G, Webb M, Peakall R, Heinsohn R (2018). "Genetik dalillar yoʻqolib ketish xavfi ostida turgan tez toʻtiqushlar uchun jiddiy yoʻq boʻlib ketish xavfini tasdiqlaydi: tabiatni muhofaza qilishni boshqarishga taʼsiri". Hayvonlarni muhofaza qilish 21:313–323.
Heinsohn R, Olah G, Webb M, Peakall R, Stojanovic D (2019). "Jinsiy nisbatning notoʻgʻriligi va umumiy otalik jiddiy xavf ostida boʻlgan toʻtiqushda individual jismoniy tayyorgarlik va populyatsiyaning hayotiyligini pasaytiradi". Journal of Animal Ecology 88:502–510.
Stoyanovich D, Kuk HCL, Sato C, Alves F, Xarris G, Makkernan A, Rayner L, Webb MH, Sazerlend WJ, Heinsohn R (2019). "Koʻchmanchi turlarni saqlab qolish chorasi sifatida oldingi chora-tadbirlar". Yovvoyi tabiatni boshqarish jurnali 83:64–71.
Webb MH, Heinsohn R, Satherland WJ, Stojanovic D, Terauds A (2019). "Yoʻqolib ketish xavfi ostidagi koʻchmanchi migrant uchun moʻl-koʻlchilik munosabatlarining empirik va mexanik izohi". Amerika tabiatshunosi 193:59-69.
Webb MH, Stoyanovich D, Heinsohn R (2019). "Yoʻqolib ketish xavfi ostida boʻlgan tezkor toʻtiqush uchun siyosatdagi muvaffaqiyatsizlik va tabiatni muhofaza qilish falaj" . Tinch okeanini muhofaza qilish biologiyasi 25:116–123.
Olah G, Stoyanovich D, Webb MH, Waples RS, Heinsohn R (2020). "Yoʻqolib ketish xavfi ostida boʻlgan toʻtiqushda samarali populyatsiya hajmini genetik baholashning uchta usulini taqqoslash". Hayvonlarni muhofaza qilish. Matbuotda.
Ouens G, Xaynson R, Eyls S, Stoyanovich D (2020). "Yirtqichlar qoʻngʻirogʻining avtomatik translyatsiyasi shakar planerlari tomonidan qushlarga yirtqich bosimini kamaytirmadi". Ekologik boshqaruv va qayta tiklash. Matbuotda.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Webb, Matthew H.; Wotherspoon, Simon; Stojanovic, Dejan; Heinsohn, Robert; Cunningham, Ross; Bell, Phil; Terauds, Aleks (2014-08-01). "Location matters: Using spatially explicit occupancy models to predict the distribution of the highly mobile, endangered swift parrot" (en). Biological Conservation 176: 99–108. doi:10.1016/j.biocon.2014.05.017. ISSN 0006-3207. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0006320714002055.
↑ ^2,0 ^2,1 Heinsohn, Robert; Webb, Matthew; Lacy, Robert; Terauds, Aleks; Alderman, Rachael; Stojanovic, Dejan (2015-06-01). "A severe predator-induced population decline predicted for endangered, migratory swift parrots (Lathamus discolor)" (en). Biological Conservation 186: 75–82. doi:10.1016/j.biocon.2015.03.006. ISSN 0006-3207. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S000632071500110X.
↑ Webb, Matthew H.; Stojanovic, Dejan; Heinsohn, Robert (2019-06-18). "Policy failure and conservation paralysis for the critically endangered swift parrot" (en). Pacific Conservation Biology 25 (2): 116–123. doi:10.1071/PC18020. ISSN 2204-4604. https://www.publish.csiro.au/pc/PC18020.
↑ Stojanovic, Dejan; Webb, Matthew H.; Alderman, Rachael; Porfirio, Luciana L.; Heinsohn, Robert (2014). "Discovery of a novel predator reveals extreme but highly variable mortality for an endangered migratory bird" (en). Diversity and Distributions 20 (10): 1200–1207. doi:10.1111/ddi.12214. ISSN 1472-4642.
↑ Olah, G.; Stojanovic, D.; Webb, M. H.; Waples, R. S.; Heinsohn, R. (2020). "Comparison of three techniques for genetic estimation of effective population size in a critically endangered parrot" (en). Animal Conservation 24 (3): 491–498. doi:10.1111/acv.12655. ISSN 1469-1795.
↑ Heinsohn, Robert; Olah, George; Webb, Matthew; Peakall, Rod; Stojanovic, Dejan (2019). "Sex ratio bias and shared paternity reduce individual fitness and population viability in a critically endangered parrot" (en). Journal of Animal Ecology 88 (4): 502–510. doi:10.1111/1365-2656.12922. ISSN 1365-2656. PMID 30511387.
↑ White, John. Journal of a Voyage to New South Wales with Sixty-five Plates of Non-descript Animals, Birds, Lizards, Serpents, Curious Cones of Trees and Other Natural Productions. Debrett, 1790 — 263 bet.
↑ Joseph, Leo; Toon, Alicia; Schirtzinger, Erin E.; Wright, Timothy F. (2011-06-01). "Molecular systematics of two enigmatic genera Psittacella and Pezoporus illuminate the ecological radiation of Australo-Papuan parrots (Aves: Psittaciformes)" (en). Molecular Phylogenetics and Evolution 59 (3): 675–684. doi:10.1016/j.ympev.2011.03.017. ISSN 1055-7903. PMID 21453777. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1055790311001564.
↑ {{{editor}}}: „Parrots, Cockatoos“. World Bird List Version 11.2. International Ornithologists' Union (2021). Qaraldi: 2021-yil 19-sentyabr.
↑ Pizzey, Graham (Graham Martin), 1930-. The Graham Pizzey & Frank Knight field guide to the birds of Australia, Knight, Frank, 1941-, Pymble, N.S.W.: HarperCollins, 1997. ISBN 0-207-19691-5. OCLC 677260679.
↑ „Swift Parrot - BirdLife Species Factsheet“. BirdLife International (2008).
↑ ^12,0 ^12,1 Forshaw, Joseph Michael.. Parrots of the world : an identification guide. Princeton, N.J.: Princeton University Press, 2006. ISBN 0-691-09251-6. OCLC 57893782.
↑ Stojanovic, D.; Olah, G.; Webb, M.; Peakall, R.; Heinsohn, R. (2018). "Genetic evidence confirms severe extinction risk for critically endangered swift parrots: implications for conservation management" (en). Animal Conservation 21 (4): 313–323. doi:10.1111/acv.12394. ISSN 1469-1795.
↑ Saunders, Debra L.; Heinsohn, Robert (2008-03-01). "Winter habitat use by the endangered, migratory Swift Parrot (Lathamus discolor) in New South Wales". Emu - Austral Ornithology 108 (1): 81–89. doi:10.1071/MU07033. ISSN 0158-4197. https://doi.org/10.1071/MU07033.
↑ Webb, Matthew H.; Terauds, Aleks; Tulloch, Ayesha; Bell, Phil; Stojanovic, Dejan; Heinsohn, Robert (2017). "The importance of incorporating functional habitats into conservation planning for highly mobile species in dynamic systems" (es). Conservation Biology 31 (5): 1018–1028. doi:10.1111/cobi.12899. ISSN 1523-1739. PMID 28130909.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Media related to Lathamus discolor at Wikimedia Commons
Data related to Lathamus discolor at Wikispecies

[:0-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Webb, Matthew H.; Wotherspoon, Simon; Stojanovic, Dejan; Heinsohn, Robert; Cunningham, Ross; Bell, Phil; Terauds, Aleks (2014-08-01). "Location matters: Using spatially explicit occupancy models to predict the distribution of the highly mobile, endangered swift parrot" (en). Biological Conservation 176: 99–108. doi:10.1016/j.biocon.2014.05.017. ISSN 0006-3207. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0006320714002055.

[:6-2] 2,0 ^2,1 Heinsohn, Robert; Webb, Matthew; Lacy, Robert; Terauds, Aleks; Alderman, Rachael; Stojanovic, Dejan (2015-06-01). "A severe predator-induced population decline predicted for endangered, migratory swift parrots (Lathamus discolor)" (en). Biological Conservation 186: 75–82. doi:10.1016/j.biocon.2015.03.006. ISSN 0006-3207. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S000632071500110X.

[:1-3] Webb, Matthew H.; Stojanovic, Dejan; Heinsohn, Robert (2019-06-18). "Policy failure and conservation paralysis for the critically endangered swift parrot" (en). Pacific Conservation Biology 25 (2): 116–123. doi:10.1071/PC18020. ISSN 2204-4604. https://www.publish.csiro.au/pc/PC18020.

[:2-4] Stojanovic, Dejan; Webb, Matthew H.; Alderman, Rachael; Porfirio, Luciana L.; Heinsohn, Robert (2014). "Discovery of a novel predator reveals extreme but highly variable mortality for an endangered migratory bird" (en). Diversity and Distributions 20 (10): 1200–1207. doi:10.1111/ddi.12214. ISSN 1472-4642.

[:7-5] Olah, G.; Stojanovic, D.; Webb, M. H.; Waples, R. S.; Heinsohn, R. (2020). "Comparison of three techniques for genetic estimation of effective population size in a critically endangered parrot" (en). Animal Conservation 24 (3): 491–498. doi:10.1111/acv.12655. ISSN 1469-1795.

[:8-6] Heinsohn, Robert; Olah, George; Webb, Matthew; Peakall, Rod; Stojanovic, Dejan (2019). "Sex ratio bias and shared paternity reduce individual fitness and population viability in a critically endangered parrot" (en). Journal of Animal Ecology 88 (4): 502–510. doi:10.1111/1365-2656.12922. ISSN 1365-2656. PMID 30511387.

[7] White, John. Journal of a Voyage to New South Wales with Sixty-five Plates of Non-descript Animals, Birds, Lizards, Serpents, Curious Cones of Trees and Other Natural Productions. Debrett, 1790 — 263 bet.

[8] Joseph, Leo; Toon, Alicia; Schirtzinger, Erin E.; Wright, Timothy F. (2011-06-01). "Molecular systematics of two enigmatic genera Psittacella and Pezoporus illuminate the ecological radiation of Australo-Papuan parrots (Aves: Psittaciformes)" (en). Molecular Phylogenetics and Evolution 59 (3): 675–684. doi:10.1016/j.ympev.2011.03.017. ISSN 1055-7903. PMID 21453777. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1055790311001564.

[ioclist-9] {{{editor}}}: „Parrots, Cockatoos“. World Bird List Version 11.2. International Ornithologists' Union (2021). Qaraldi: 2021-yil 19-sentyabr.

[10] Pizzey, Graham (Graham Martin), 1930-. The Graham Pizzey & Frank Knight field guide to the birds of Australia, Knight, Frank, 1941-, Pymble, N.S.W.: HarperCollins, 1997. ISBN 0-207-19691-5. OCLC 677260679.

[BLI-11] „Swift Parrot - BirdLife Species Factsheet“. BirdLife International (2008).

[:9-12] 12,0 ^12,1 Forshaw, Joseph Michael.. Parrots of the world : an identification guide. Princeton, N.J.: Princeton University Press, 2006. ISBN 0-691-09251-6. OCLC 57893782.

[:10-13] Stojanovic, D.; Olah, G.; Webb, M.; Peakall, R.; Heinsohn, R. (2018). "Genetic evidence confirms severe extinction risk for critically endangered swift parrots: implications for conservation management" (en). Animal Conservation 21 (4): 313–323. doi:10.1111/acv.12394. ISSN 1469-1795.

[:11-14] Saunders, Debra L.; Heinsohn, Robert (2008-03-01). "Winter habitat use by the endangered, migratory Swift Parrot (Lathamus discolor) in New South Wales". Emu - Austral Ornithology 108 (1): 81–89. doi:10.1071/MU07033. ISSN 0158-4197. https://doi.org/10.1071/MU07033.

[:4-15] Webb, Matthew H.; Terauds, Aleks; Tulloch, Ayesha; Bell, Phil; Stojanovic, Dejan; Heinsohn, Robert (2017). "The importance of incorporating functional habitats into conservation planning for highly mobile species in dynamic systems" (es). Conservation Biology 31 (5): 1018–1028. doi:10.1111/cobi.12899. ISSN 1523-1739. PMID 28130909.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]