Tata (Vengriya)

Tata — (nemischa: Totis; lotincha: Dotis) Vengriyaning shimoli-gʻarbiy qismining Komarom-Estergon okrugidagi shahar boʻlib, Tatabánya okrugidan 9 km (6 mi) shimoli-gʻarbda joylashgan.

Manzil[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tata Gerecse va Vertes togʻlari oʻrtasida vodiyda joylashgan, Vengriya poytaxti Budapeshtdan,taxminan 70 km (43 mi). Joylashuviga koʻra, u temir yoʻl va yoʻl kesishgan joy hisoblanadi. Venadan Budapeshtgacha boʻlgan M1 (E60, E75) avtomobil yoʻli shaharning tashqi chegarasidan, Budapesht-Vena temir yoʻli esa shahar orqali harakatlanadi.

Demografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

2001-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, shaharda 23,937 kishi istiqomat qiladi: 93,3% vengerlar, 1,6% nemislar, 0,6% italyanlar, 0,2% slovaklar va 6,5% boshqalar^[1].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bu hududda tarixdan oldingi davrlardan beri istqimoat qilib kelgan; arxeologik topilmalar miloddan avvalgi 50-ming yilga toʻgʻri keladi. Keyinchalik bu Rim shaharchasi boʻlgan edi.

Tata haqida birinchi eslatma 1221-yilga toʻgʻri keladi. Uning nomi Lombard qiroli Tato nomidan kelib chiqgan boʻlishi mumkin^[2]. Uning qasri Lakfilar oilasi tomonidan qurilgan boʻlib, u Uygʻonish davri uslubida qayta qurilgan Matthias Corvinusning davrida eng mashhur boʻlgan.

1526-yilda turklar bilan fojiali jang boʻlib, Louis II jang maydonida halok boʻlganida, Tata qal’asining kastellanasi graf György Cseszneky edi. Talonchi Usmonli harbiy qoʻshini hududni ostin-ustun qildi, ammo Cseszneky qasrni muvaffaqiyatli himoya qildi.

Usmonli istilosi davrida Tata qasri muhim qal’a hisoblangan. 1543-yilda Turklar tomonidan bosib olingan. Bu davr mobaynida qasrning koʻplab egalari bor edi, u Rakoczi mustaqillik urushi uchun qasos sifatida Habsburgs tomonidan yoqib yuborilgunga qadar.

1727-yilda Count József Esterházy Tata va uning atrofidagi qishloqlarni sotib oldi. Shahar gullab-yashnadi, 1765-yilda shahar allaqachon oʻrta maktabga ega boʻlgan edi.

1851-yilda Tata haqidagi Pallas leksikonidagi maqolaga koʻra, shahar „Komarom komitatusning Tata tumanidagi goʻzal va rivojlanayotgan qishloq; 895 ta binolar, 6925 asosan vengriyaliklar (3633 Rim katoliklari, 2518 lyuteranlar va 673 isroilliklar), tuman markazi, oʻrta maktab, vokzal, pochta boʻlimi bilan. Tata va unga qoʻshni Tovaros qishlogʻi (4257 fuqarolar) katta koʻl atrofida, togʻ yonbagʻrida Tata va tekislikda Tovaros atrofida qurilgan. Ular orasida Esterhazi saroyi va arxivga ega eski qasr va Leonardo da Vinchi rasmini oʻz ichiga olgan galereya mavjud. Teatr 1889-yilda qurilgan. Saroy ajoyib Ingliz bogʻi bilan oʻrab olingan (140 gektar)^[3].“

1938-yilda Tovaros qishlogʻi Tatani egallab oldi. Shunday qilib, shahar Tatatováros nomi bilan qayta nomlandi, ammo qisqa vaqt ichida; bir yil oʻtgach, u yana Tata deb nomlandi.

Ikkinchi Jahon urushi paytida, Tata 1945-yil 19-martda 2-Ukraina fronti Sovet qoʻshinlari tomonidan Vena hujumi paytida qoʻlga olingan.

1954-yilda Tata shahar maqomini oldi.

Taniqli odamlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Móric Fischer de Farkasházy (1799—1880), chinni ishlab chiqaruvchi, 1839-yilda Herend Porcelain chinni fabrikasining asoschilaridan biri
Csilla Földi (1968-yilda tugʻilgan), istefodagi ogʻir atletikachi
Lívia Járóka(1974-yilda tugʻilgan), siyosatchi ((Fidesz)), European Parliament saylangan birinchi rumiyalik ayol
Dávid Korány, siyosiy maslahatchi
Dóra Lőwy (1977-yilda tugʻilgan), sobiq jamoa gandbolchisi va Olimpiya oʻyinlari sovrindori
Joci Pápai (1981-yilda tugʻilgan), qoʻshiqchi, 2017—2019-yillarda Eurovision da Vengriya vakili.
Zsófia Tóth (1989-yilda tugʻilgan), triatlonchi
Slavko Wolf (1862—1936), xorvatiyalik huquqshunos, shaxmatchi va yozuvchi.
Zoltan Bathory(1978-yilda tugʻilgan), Five Finger Death Punch asoschisi va ritm gitarachisi.

Qardosh shaharlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tata quyidagi davlatlar bilan yaqin aloqa oʻrnatdi^[4]:

Alkmaar, Niderlandiya (1985)
Gerlingen, Germaniya (1987)
Dammarie-lès-Lys, Fransiya (1993)
Arenzano, Italiya (1994)
Svodín, Slovakiya(1997)
Montebelluna, Italiya (2000)
Sovata, Ruminiya (2002)
Pińczów, Polsha (2004)
Bystřice,Chexiya
Kanjiža, Serbiya

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ „4.1.11 Population by ethnicity“.
↑ Márki, Sándor. A longobárdok hazánkban (hu). Kolozsvár (Cluj-Napoca): Ajtai Kovách Albert Magyar Polgár Könyvnyomdája, 1899 — 15 bet.
↑ Pallas Lexicon
↑ „Testvérvárosok“ (hu). tata.hu. Tata. Qaraldi: 2021-yil 7-aprel.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Neal Bedford va Liza Danford. Yolgʻiz sayyora, 2009, bet. 159-162 .

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

[1] „4.1.11 Population by ethnicity“.

[2] Márki, Sándor. A longobárdok hazánkban (hu). Kolozsvár (Cluj-Napoca): Ajtai Kovách Albert Magyar Polgár Könyvnyomdája, 1899 — 15 bet.

[3] Pallas Lexicon

[4] „Testvérvárosok“ (hu). tata.hu. Tata. Qaraldi: 2021-yil 7-aprel.

[1]

[2]

[3]

[4]