Sălaj okrugi

Sălaj okrugi
Județul Sălaj
; Yunon-katolik cherkovi, Bosca shahri ;	Gerb;
	Gerb;
Okrug (Județ)
Tarkibida	Ruminiya
Maʼmuriy markazi	Zalău
Yirik shahari	Zalău
YAIM	1.520 millard US$
Aholi	224 384 k. (39-oʻrin)
Maydoni	3864.38 km² (38-oʻrin)
Qisqacha	SJ
Kod ISO 3166-2	RO-SJ
Telefon kodi	(+40) 260 yoki (+40) 360
Rasmiy sayti	http://www.cjsj.ro; http://www.prefecturasalaj.ro
Xaritada
47°12′0″N 23°3′0″E / 47.20000°N 23.05000°E

Sălaj okrugi (rumincha: [saˈlaʒ]) (shuningdek, Silvaniya yeri, silva, -ae „oʻrmon“ degan maʼnoni anglatadi)^[1] – Ruminiya okrugi (județ), mamlakat shimoli-gʻarbida, Crişana va Transilvaniya tarixiy hududlarida joylashgan. Shimolda Satu Mare va Maramureş, gʻarb va janubi-gʻarbda Bihor, janubi-sharqda Kluj okrugilari bilan chegaradosh. Zalău okrug markazi va eng katta shahridir.

Geografiyasi

Sălaj okrugi 3,864.38 km² (mamlakat maydonining 1,6 % i),^[2] shundan 239613 ga qishloq xoʻjaligi yerlari, 105833 ga oʻrmonlar va 41000 ga aholi yashaydigan hududlar^[3]. Okrug mamlakatning shimoli-gʻarbiy qismida joylashgan boʻlib, asosan Sharqiy Karpat va „Someş platosi“ deb nomlanuvchi Apuseni togʻlari oʻrtasidagi birlashgan hududida joylashgan.

Relyefi

Relyefi asosan tepalikli, janubi-gʻarbda togʻlar kichik qismini egallagan. Tepalik hududi Someș platosi va Silvaniyaning togʻ tepaliklaridan iborat. Togʻli hudud Apuseni togʻlarining ikkita shimoliy qismlarida: Meseş bilan Magura Priei (996 m) va Plopiş choʻqqilari joylashgan^[4]. Tekisliklar okrug boʻylab keng tarqalgan va aholi punktlari toʻplangan muhim qishloq xoʻjaligi hududlarini ifodalaydi.

Iqlimi

Iqlim nuqtai nazaridan, Sălaj okrugi oʻzining geografik joylashuvi boʻyicha moʻtadil kontinental iqlimga toʻgʻri keladi, gʻarbiy va shimoli-gʻarbiy siklonlar aylanishi ustunlik qiladi.

Havoning isishi relyefning balandligi, parchalanishi va yoʻnalishi, shuningdek, mahalliy omillarga bogʻliq. Oʻrtacha harorat 8° C atrofida. Zalăudagi oʻrtacha harorat (1961—1990-yillarda hisoblangan) 9,5 °C. Zalău meteorologik stansiyasida eng maksimal harorat +38 °C boʻlib 1952-yil 16-avgustda va eng minimal harorat −23,5 °C boʻlib 1954-yil 25-yanvarda qayd etilgan^[2].

Yillik yogʻingarchilik rejimi ikki omil bilan hosil boʻladi: umumiy atmosfera sirkulyatsiyasi, mos ravishda fizik va geografik sharoitlar. Yozda gʻarbiy va shimoli-gʻarbiy yoʻnalishdagi moʻtadil okean havosining, qishda shimoldan yoki shimoli-sharqdan va sharqdan moʻtadil kontinental sovuq havo massalarining tez-tez kirib kelishi, shuningdek, janubi-gʻarbiy va janubiy dengiz tropik havosi, bu hududda seziladigan atmosfera taʼsir markazlarining barcha taʼsiri bilan ifodalanadi. Ushbu elementlarni, shuningdek, relyef taʼsirini hisobga olgan holda, atmosfera yogʻinlari okrug boʻylab notekis tarqaladi. Oʻrtacha yogʻingarchilik miqdori 600-700 mm boʻlib, Zalăuda esa 634,2 mm ni tashkil etadi (1961—1990-yillarda hisoblangan).^[2] Eng koʻp yogʻingarchilik yozda tushadi, bunda frontal jarayonlardan tashqari, miqdoriy jihatidan boy yomgʻir keltirib chiqaradigan kuchli termal konveksiya sodir boʻladi. Qish mavsumida yogʻingarchilik miqdori kamroq boʻladi, ammo yogʻinli kunlar soni ham oz emas. Umuman olganda, pluviometrik maksimal may-iyun oylariga toʻgʻri keladi va pluviometrik minimal yanvar-fevralda qayd etiladi.

Gidrografik tarmoq

Tumanning gidrografik tarmogʻi uzunligi 1263,7 km, shundan Someș okrug ichida 95 km, Almaș 68 km, Agrij 48 km, Crasna 71 km, Barcau 54 km. Suvli hudud 57,8 km², okrug hududining 1,5 % ni tashkil qiladi.

Florasi

Sălaj landshafti antropogen landshaftlar bilan almashinadigan tok, mevali daraxtlar, gʻalla ekilgan eman, oʻtloq, qoraqayin va boshqa bargli oʻrmonlar, yaylovlar va qishloq xoʻjaligi yerlari bilan ajralib turadi.

Demografiyasi

Sălaj okrugi aholisi 224 384 kishi (2011-yil oktyabr) va zichligi 58 kishi/km². Sălaj okrugi aholisi eng kam boʻlgan okruglari orasida uchinchi oʻrindadir^[5]. Tumanning urbanizatsiya darajasi 39,3 % ni tashkil qiladi. Shaharlarda 88 259 kishi, qishloqlarda esa 136 125 kishi istiqomat qiladi^[4].

2011-yilda okrugning etnik tarkibiga ruminlar (148396), vengerlar (50177), loʻlilar (15004), slovaklar (1118) va boshqa millatlar (9689) kiradi. Xuddi shunday, 9467 nafari oʻz millatini oshkor qilmagan^[6].

Aholini roʻyxatga olish^[7]		Etnik kelib chiqishi
Yil	Aholi	ruminlar	vengerlar	loʻlilar	nemislar	slovaklar	yahudiylar	boshqalar	aniqlanmagan
1930	240 778	167 936	55 611	4446	204	4539	7749	249	44
1956	271 989 +13%	199 900 +19%	66 935 +20.4%	2092 −52.9%	40 −80.4%	2154 −52.5%	772 −90%	83	13
1966	263,103 −3.3%	194 790 −2.6%	63 850 −4.6%	1779 −15%	72 +80%	2357 +9.4%	88 −88.6%	130	37
1977	264 569 +0.6%	194 420 −0.2%	64 017 +0.3%	3920 +120.3%	122 +69.4%	1929 −18.2%	40 −54.5%	120	1
1992	266 797 +0.8%	192 552 −1%	63,151 −1.4%	9224 +135.3%	146 +19.7%	1608 −16.6%	24 −40%	92	-
2002	248 015 −7%	176 671 −8.2%	57,167 −9.5%	12 544 +36%	102 −30.1%	1366 −15%	12 −50%	140	13
2011	224 384 −9.5%	148 396 −16%	50,177 −12.2%	15 004 +19.6%	57 −44.1%	1118 −18.2%	5 −58.3%	160	9467

99,8 % aholi dinga mansubligini oshkor qildi, ateist yoki dinsiz odamlar bor-yoʻgʻi 0,2 % hisoblanadi.

Din	Aholi	Foiz
pravoslav	138 032	64,4 %
kalvinistlar	42,128	19,6 %
pentikostal	10 358	4,8 %
baptistlar	8293	3,9 %
Yunon katolik	5,726	2,7 %
rim-katolik	5340	2,5 %

Aholining oʻsishi
Yil	Aholi	±%
1880	159 872	—
1890	180 145	+12.7%
1900	193 996	+7.7%
1910	230 140	+18.6%
1930	343 347	+49.2%
1948	262 580	−23.5%
1956	271 989	+3.6%
1966	263 103	−3.3%
1977	264 569	+0.6%
1989	268 776	+1.6%
1992	266 308	−0.9%
2002	248 015	−6.9%
2004	247 796	−0.1%
2011	224 384	−9.4%

Iqtisodiyoti

Sanoati

Sălaj okrugi quyidagi sohalarda jamlangan boy xom ashyo resurslariga ega:

qoʻngʻir koʻmir – Cristotel;
lignit – Ip va Sărmășag;
uglerodli shifer – Zimbor;
gips – Treznea;
alebaster – Gălășeni va Stâna;
diorit – Moigrad;
kristall slanes – Marca;
boʻr – Cuciulat, Glod, Prodăneşti va Răstoci;
gil – Crasna, Cuciulat, Nușfalau va Zalău;
kaolin qumi – Jac va Var;
silika qumi – Jac, Creaca, Surduc va Var;
kvars qumi – Var;
kaolin – Ruginoasa;
tuf – Mirsid;
daryo agregatlari – Benesat, Var, Rona, Almașu, Băbeni, Cuciulat, Glod, Gâlgău, Ileanda, Românași, Rus, Someș – Odorhei, Surduc va Tixau.

Taʼlimi

10 yoshdan oshgan jami doimiy aholining 47,8 foizi past maʼlumotga ega (boshlangʻich, gimnaziya yoki maktabni tamomlamagan), 41,4 foizi oʻrta darajaga (aspirantura va kasb-hunar, oʻrta yoki kasbiy maktab va shogird) va 10,8 foizi yuqoriroq darajaga ega^[8].

Oliy maʼlumotlilar soni 2011-yilda 2002-yilga nisbatan 2,3 barobar koʻpaygan, taʼlim darajasi past aholi esa 24,9 foizga kamaygan. 2011-yil 20-oktabrda 10 yosh va undan katta aholi umumiy sonidagi savodsizlarning ulushi 1,8 % ni tashkil etgan, ushbu holat 2002-yilgi aholini roʻyxatga olishdan 1,2 % ga kam koʻrsatkich hisoblanadi.

Siyosatchilar

2020-yilgi mahalliy saylovlarda yangilangan Sălaj okrugi kengashi quyidagi partiyaviy tarkibiga ega 30 maslahatchidan iborat^[9]:

	Partiya	Oʻrinlar	Hozirgi okrug kengashi
	Milliy Liberal Partiya (PNL)	11
	Sotsial Demokratik Partiya (PSD)	10
	Vengerlar Demokratik Ittifoqi (UDMR/RMDSZ)	7
	Save Romania Union (USR)	2

Maʼmuriy boʻlinmalari

Sălaj okrugida 1 ta munitsipalitet, 3 ta shahar va 57 ta kommuna mavjud boʻlib, ular 281 ta qishloqqa boʻlingan.

Munitsipalitetlar

Zalău – markaziy shahar; Aholisi: 56 202 kishi

Shaharlar

Cehu Silvaniei – aholisi: 7,214 k.
Jibou – aholisi: 10 407 k.
Șimleu Silvaniei – aholisi: 14,436 k.

Muhim shaxslar

Cristofer Bathory (1530—1581), Transilvaniya vodiysi
Stephen Bathory (1533—1586), Transilvaniya shahzodasi va Polsha qiroli
Miklos Wesselenyi (1796—1850), davlat arbobi
Simion Bărnutiu (1808—1864), siyosatchi, tarixchi, faylasuf, professor va inqilobchi
Ioan Maniu (1833—1895), jurnalist va Iuliu Maniuning otasi
Alimpiu Barboloviciu (1834—1914), yunon katolik arxpriyoyi, vikar va publitsist
Iuliu Maniu (1873—1953), Ruminiya Bosh vaziri
Bela Kun (1886—1938), inqilobchi
Jo Pasternak (1901—1991), rejissyor
Miklós Nyiszli (1901—1956), shifokor va yozuvchi
Corneliu Coposu (1914—1995), siyosatchi va siyosiy mahbus
Augustin Deac (1928—2004), tarixchi
Ioan Pušcaš (1932—2015), rentgenolog
Florian Pop (1952-y. t.), matematik
Vasile Pușcaș (1952 y. t.), professor, diplomat va siyosatchi
Codruț Șereș (1969-y. t.), Iqtisodiyot vaziri
Dacian Cioloş (1969-yilda tugʻilgan), Ruminiya Bosh vaziri
Eduard Helvig (1974-yilda tugʻilgan), Yevroparlament deputati, turizm vaziri va Ruminiya razvedka xizmati direktori
Cosmin Seleși (1977-yilda tugʻilgan), aktyor va televidenie yulduzi
Ramona Farcau (1979-yilda tugʻilgan), gandbolchi
Talida Tolnai (1979-y. t.), gandbolchi

Tarixiy okrugi

Tarixan okrug Buyuk Ruminiyaning shimoli-gʻarbiy qismida, Vengriya bilan chegarada joylashgan. Hududining sharqiy yarmi tarixiy Transilvaniya mintaqasida, gʻarbiy yarmi esa Crishana mintaqasida joylashgan edi. 1925-yilda qabul qilingan maʼmuriy birlashish toʻgʻrisidagi qonundan soʻng okrugning nomi avvalgidek saqlanib qolgan, biroq hudud qayta tashkil etilgan. Janubda Bihor va Kluj okruglari, sharqda Someş okrugi, shimolda Satu Mare okrugi, gʻarbda Vengriya bilan chegaradosh edi. Urushlararo okrug hududiga hozirgi Sălaj okrugi, hozirgi Bihor okrugining shimoliy qismi va hozirgi Satu Mare okrugining janubi-gʻarbiy qismi kirgan.

Maʼmuriyati

Okrug dastlab sakkiz tumandan iborat boʻlgan (plăşi):

Carei
Cehu Silvaniei
Krasna
Jibou
Șimleu Silvaniei
Tășnad
Valea lui Mihai
Zalău

Keyingi maʼmuriy tuzatishga koʻra ikkita tuman qoʻshildi:

Buciumi
Supurul de Jos

Okrugda uchta shahar kommunasi bor edi: Zalău (markazi), Carei va Șimleu Silvaney.

Aholisi

1930-yildagi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, okrug aholisi 343 347 kishini tashkil etdi, shundan 56,2 % ruminlar, 31,4 % vengerlar, 4,7 % nemislar, 3,9 % yahudiylar, shuningdek, boshqa ozchiliklarni tashkil etgan^[10]. Diniy jihatdan aholi 52,6 % yunon-katolik, 25,4 % islohotchi (kalvinist), 12,2 % rim-katolik, 4,0 % yahudiy, 4,4 % sharqiy pravoslav, shuningdek, boshqa ozchiliklardan iborat edi^[11].

Shahar aholisi

1930-yilda okrugning shahar aholisi 31 830 kishini tashkil etdi, ulardan 46,1 % vengerlar, 31,6 % ruminlar, 13,4 % yahudiylar, 5,6 % nemislar, shuningdek, boshqa ozchiliklar tashkil etgan. Shahar aholisida ona tili sifatida venger tilida aholining 62,0 %, undan keyin rumin (27,5 %), yahudiy (8,0 %), nemis (1,2 %), shuningdek, boshqa ozchilik tillarda soʻzlashgan. Diniy nuqtai nazardan shahar aholisi 28,6 % islohotchilar, 27,2 % yunon katoliklari, 24,2 % rim katoliklari, 13,8 % yahudiylar, 4,9 % sharqiy pravoslavlar, shuningdek, boshqa ozchiliklardan iborat boʻlgan.

Manbalar

↑ „Sălaj - Dimensiune și Expansiune“ (rumincha). Sălaj County Council. 4-fevral 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-oktabr 2022-yil.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 „Memoriu de prezentare a județului Sălaj“ (rumincha). Romanian Waters National Administration.
↑ „Planul local de acțiune pentru protecția mediului“ (rumincha). National Agency for Environmental Protection (2007). 29-aprel 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-oktabr 2022-yil.
↑ ^4,0 ^4,1 Mihordescu. {{{editor}}}: „Județul Sălaj - Prezentare“ (rumincha). Agerpres (17-mart 2014-yil). 2021-yil 15-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-oktyabr.
↑ „Recensământ. Populaţia Sălajului a scăzut! Află aici detalii“ (rumincha). Adevărul.
↑ „Populația stabilă după etnie – județe, municipii, orașe, comune“ (rumincha). National Institute of Statistics.
↑ „Population data“. www.insse.ro.
↑ „Rezultate definitive ale recensământului populației și al locuințelor - 2011 (caracteristici demografice ale populației în județul Sălaj)“ (rumincha). National Institute of Statistics.
↑ „Rezultatele finale ale alegerilor locale din 2020“ (rumincha) (Json). Autoritatea Electorală Permanentă. Qaraldi: 2-noyabr 2020-yil.
↑ Recensământul general al populației României din 29 decemvrie 1930, Vol. II, pag. 384-385
↑ Recensământul general al populației României din 29 decemvrie 1930, Vol. II, pag. 713-717

Havolalar

http://www.cjsj.ro/index.php(rumincha)
http://www.salaj.insse.ro/main.php(rumincha)
http://www.insse.ro/cms/files/pdf/ro/cap2.pdf
http://circa.europa.eu/irc/dsis/regportraits/info/data/ro066_geo.htm (Archive.is saytida 2013-02-13 sanasida arxivlangan)
https://www.flickr.com/photos/mipepitoida/2869382695/

[1] „Sălaj - Dimensiune și Expansiune“ (rumincha). Sălaj County Council. 4-fevral 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-oktabr 2022-yil.

[memoriu-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 „Memoriu de prezentare a județului Sălaj“ (rumincha). Romanian Waters National Administration.

[3] „Planul local de acțiune pentru protecția mediului“ (rumincha). National Agency for Environmental Protection (2007). 29-aprel 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-oktabr 2022-yil.

[agerpres-4] 4,0 ^4,1 Mihordescu. {{{editor}}}: „Județul Sălaj - Prezentare“ (rumincha). Agerpres (17-mart 2014-yil). 2021-yil 15-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-oktyabr.

[5] „Recensământ. Populaţia Sălajului a scăzut! Află aici detalii“ (rumincha). Adevărul.

[6] „Populația stabilă după etnie – județe, municipii, orașe, comune“ (rumincha). National Institute of Statistics.

[7] „Population data“. www.insse.ro.

[8] „Rezultate definitive ale recensământului populației și al locuințelor - 2011 (caracteristici demografice ale populației în județul Sălaj)“ (rumincha). National Institute of Statistics.

[9] „Rezultatele finale ale alegerilor locale din 2020“ (rumincha) (Json). Autoritatea Electorală Permanentă. Qaraldi: 2-noyabr 2020-yil.

[Rec_1930_384-10] Recensământul general al populației României din 29 decemvrie 1930, Vol. II, pag. 384-385

[Rec_1930_713-11] Recensământul general al populației României din 29 decemvrie 1930, Vol. II, pag. 713-717

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]