Silliq gekkoncha

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Silliq gekkoncha
Ilmiy tasniflashUshbu tasnifni tahrirlash
Olam: Hayvonlar
Tip: Xordalilar
Sinf: Actinopterygii
Oila: Gekkonsimonlar
Urugʻ: Alsophylax
Turlari: Silliq gekkoncha
Xalqaro ilmiy nomi
Alsophylax laevis (Nikolsky, 1907)

Silliq gekkoncha , yoki silliq Shimoliy Osiyo gekkonchasi ( lotincha: Alsophylax laevis) — kaltakesaklar turkumining Shimoliy Osiyo gekkonchalari turkumiga mansub bir turi.

Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tana uzunligi 4 sm gacha, quyruq uzunligi 4,5 sm gacha bo‘lgan kichik kaltakesaklar sanaladi. Urg‘ochilar erkaklarnikidan biroz kattaroqdir. Tanasi va boshi tekis. Boshi ancha katta yirik bo‘rtib chiquvchi tangachalar bilan qoplangan. Ichki burun qalqoni bitta, lekin yirik. Gekkonchalarning ko‘pida kichik qo‘shimcha burun tangachalari yo‘q. Tana yuqoridan plitkaga o‘xshash muntazam ko‘ndalang qatorlarda joylashgan ko‘pburchakli tekis tangachalar bilan qoplangan. Orqa  tepasida kattalashtirilgan tangachalar yo‘q. Barmoqlar tekis, kengaytirilmagan, pastki sirt qismida bitta uzunlama qator plitalar mavjud. Anal teshiklari 8-13 .

Tananing yuqori qismi sarg‘ish, kulrang tusli. Jigarrang chiziq boshning yon tomonlari bo‘ylab burundan ko‘z orqali o‘tadi, quloqning tepasida yoy shaklida egilib, bo‘ynida tugaydi. Boshning orqa tomonida ikkala tomonning chiziqlari birlashib, taqa shaklini hosil qilishi mumkin. Orqa tomonda 4-7 ko‘ndalang jigarrang chiziqlar bor, ayrimlari uzuq-yuluq. Dumida (11[4] gacha) va oyoqlarda bir xil chiziqlar. Tananing pastki tomoni va dumi oq rangda.

Tarqalishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gʻarbiy va janubiy Turkmanistonning tog‘ oldi tekisliklarida (Kopetdog‘ning tog‘ oldi hududlari, g‘arbda Meshed-Misserian va Kichik Bolqon oralig‘ida, sharqda Tejen daryosi vodiysida, shuningdek markaziy va janubi O‘zbekistonda) vaqti-vaqti bilan tarqalgan. (Markaziy Qizilqum, Surxondaryo viloyatining janubida) shimoliy Eron va Afg‘onistonda yashashi mumkin, ammo asosli topilmalar noma’lum.

Hayot tarzi va ekologik muhit[tahrir | manbasini tahrirlash]

Loyli chala cho‘llarda, sho‘rlangan va taqirga o‘xshash tuproqlarda, shuvoq va saksovul o‘sgan tuproqlarda yashaydi. Boshpana sifatida quruq tuproqdagi yoriqlar va tozalangan taqir qobig‘i ostidagi bo‘shliqlardan foydalanadi. Termitlar tashlab ketgan va umurtqasizlarning  uyalarida uchraydi.

Mart–oktyabr oyida tunlari faol hayot kechiradi. Kunduzi tuproqdagi yoriqlarga, o‘z iniga yoki hasharotlar va boshqa kaltakesaklar uyalariga berkinadi, o‘sha yerda qishlaydi.

Jinsiy voyaga yetishi tana uzunligi 2,5-2,9 sm bo‘lganda erishadi. Juftlanish aprel oyining boshlarida sodir bo‘ladi. Mavsumda (may oyidan avgust oyigacha) urg‘ochisi bir yoki ikkitadan tuxum qo‘yadi.

Bolalari iyulda tuxumdan chiqadi va bir qishlovdan so‘ng jinsiy voyaga yetadi. U asosan o‘rgimchaklar, termitlar, yog‘och bitlari va qo‘ng‘izlar bilan, kamroq boshqa umurtqasiz hayvonlar bilan oziqlanadi. Shuningdek, gekkonchalar o‘rta bo‘yli kaltakesaklar, yo‘l-yo‘l ilonlar, falanjlar va, ehtimol, falanjlar bilan ham oziqlanadi.

Muhofaza etish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tabiatni muhofaza qilish xalqaro ittifoqi (TMQXI) yo‘qolib ketish arafasida turgan tur sifatida tan olingan. U SSSR Qizil kitoblariga (II toifa - tarqalish maydoni keskin kamayib borayotgan va ko‘pligi), Turkmaniston (II toifa - yo‘qolib ketish xavfi ostida turgan tur) va O‘zbekiston (2-toifa - zaif, kamayib borayotgan tur)ga kiritilgan. , mozaik jihatdan keng tarqalgan endemik turlar).

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. Ананьева Н. Б., Боркин Л. Я., Даревский И. С., Орлов Н. Л. Энциклопедия природы России. Земноводные и пресмыкающиеся / ред. серии д. б. н. Минин А. А. — М.: ABF, 1998. — С. 209—210. — 10 000 экз. — ISBN 5-87484-041-9.
  2. Ананьева Н. Б., Боркин Л. Я., Даревский И. С., Орлов Н. Л. Пятиязычный словарь названий животных. Амфибии и рептилии. Латинский, русский, английский, немецкий, французский. / под общей редакцией акад. В. Е. Соколова. — М.: Рус. яз., 1988. — С. 178. — 10 500 экз. — ISBN 5-200-00232-X.
  3. ↑ Перейти обратно:1 2 Ананьева Н. Б., Орлов Н. Л., Халиков Р. Г., Даревский И. С., Рябов С. А., Барабанов А. В. Атлас пресмыкающихся Северной Евразии (таксономическое разнообразие, географическое распространение и природоохранный статус). — СПб.: Зоологический институт РАН, 2004. — С. 33. — 1000 экз. — ISBN 5-98092-007-2.
  4. ↑ Перейти обратно:1 2 3 4 5 6 Щербак Н. Н., Голубев М. Л. Гекконы фауны СССР и сопредельных стран: Определитель. — К.: Наукова думка, 1986. — С. 72—78.
  5. IUCN. Alsophylax laevis: Ananjeva, N.B. & Orlov, N.L.: The IUCN Red List of Threatened Species 2017: e.T164598A1060504 (англ.). — International Union for Conservation of Nature, 2008-12-14. — doi:10.2305/iucn.uk.2017-2.rlts.t164598a1060504.en.. Архивировано 30 сентября 2018 года.
  6. ↑ Красная книга СССР: Редкие и находящиеся под угрозой исчезновения виды животных и растений / Главная ред. коллегия: А. М. Бородин, А. Г. Банников, В. Е. Соколов и др. — Изд. 3-е, перераб. и доп. — Москва: Лесная промышленность, 1984. — Т. 1. — С. 180—181. — 392 с.
  7. ↑ Красная книга Туркменистана. Том 2: Беспозвоночные и позвоночные животные / глав. ред. Аннабайрамов Б. — Ашхабад: Ылым, 2011. — 384 с. — ISBN 164—165.
  8. ↑ Красная книга Республики Узбекистан. — Т. II — Животные. — Ташкент: Chinor ENK, 2009. — С. 118—119.