Shveysariyada turizm

Sayyohlarni Shvetsariyaning rang-barang landshafti, shuningdek, Alp togʻlari iqlimi va landshaftlaridan foydalanadigan mavjud faoliyat turlari, xususan, changʻi va alpinizm jalb qiladi.

2016-yil holatiga koʻra, turizm Shvetsariya yalpi ichki mahsulotining taxminan 2,6 foizini (16,8 milliard CHF) tashkil etgan.

Turizm Shvetsariyada XIX asr boshlarida britaniyalik alpinistlarning Bern Alp togʻlarining asosiy choʻqqilariga chiqishlari bilan boshlangan (Jungfrau 1811, Finsteraarhorn 1812). Londonda Alp togʻlari klubi 1857-yilda tashkil etilgan. Alp togʻlari iqlimi XIX—XX asr boshlarida turizmning yana bir muhim tarmogʻi boʻlgan: masalan Davos, Graubunden. Britaniyalik alpinistlar Bern Alp togʻlarining alpinizmda oʻrni muhimligini taʼkidlaydilar. Shu tufayli Bern Oberlendi qadimdan ayniqsa sayyohlik maskani sifatida tanilgan. Meiringenning Reyxenbax sharsharasi ser Artur Konan Doylning Sherlok Xolmsning (1893) xayoliy oʻlimi joyi sifatida shuhrat qozongan. Shvetsariyada birinchi tashkil etilgan sayyohlik bayramlari XIX asrda Tomas Kuk va Lunn Travel kompaniyalari tomonidan tashkil qilingan^[1]. Shvetsariyadagi turizm XX asrgacha faqat boylar uchun boʻlgan.

Katta shaharlar

Tsyurix

Bern

Lucerne

Bazel

Jeneva

Lozanna

Kichikroq shaharlar

Montrö

Sion

Tun

Neuchatel

Fribourg

Shaffhauzen

Sankt-Gallen

Chur

Lugano

Alp togʻlaridagi kurortlar

Grisons

Sent-Morits

Maktab

Davos

Arosa

Markaziy Shveysariya

Engelberg

Andermatt

Sharqiy Shveysariya

Appenzell

Vildhaus

Valais

Aletsch

Verbier

Krans-Montana

Saas

Zermatt

Vaud

Leysin

Bern Oberland

Grindelvald

Gstaad

Interlaken

Ticino

Airolo

Tabiiy hududlar

Bern Alp togʻlari, Shvetsariya platosi va Vale oʻrtasidagi baland togʻlari (Eiger, Mönch va Jungfrau) va ulkan muzliklari (Aletsh muzligi) va Lauterbrunnental kabi sharsharalari boʻlgan chuqur vodiylari bilan mashhur.

Rona vodiysining chap tomonida joylashgan Valais Alp togʻlari mamlakatning eng baland togʻlari (Monte-Rosa va Matterhorn) va Zermatt kabi yirik changʻi kurortlarini oʻz ichiga oladi.

Gottard massivi, markazida Gotthard dovoni boʻlib, tarixiy Gottar yoʻnalishlari (shimoldan janubga oʻq), Matterhorn Gottard-Ban temir yoʻli (gʻarbiy-sharqiy oʻq) va boshqa koʻplab magistral dovonlari (Nufenen, Grimsel, Furka, Susten) bilan ajralib turadi.

Lukerne koʻli, Shvetsariyaning markaziy qismidagi eng katta koʻl boʻlib, atrofdagi togʻlardagi koʻplab togʻ temir yoʻllari, xususan, Rigi va Pilatus temir yoʻllari bilan ajralib turadi.

Jeneva koʻli, mamlakatning eng katta koʻli. Riviera va koʻplab uzumzorlari bilan mashhur.

Konstans koʻli, mamlakatning ikkinchi yirik koʻli

Seeland, Neuchâtel, Biel va Morat koʻllari mintaqasi

Yura togʻlari, Shvetsariya platosining shimolidagi oʻrtacha balandlikdagi togʻli hudud

Reyn, mamlakatning eng katta daryosi. Reyn sharsharasi bilan ham mashhur

Italiya koʻllari, Italiya chegarasidagi koʻllar guruhi (Maggiore va Lugano), mamlakatdagi eng issiq joy ekanligi bilan ajralib turadi^[2].

Zytglogge. Eski Bern shahri
Limmat daryosi. Tsyurix
Jeneva. Jet d’eau va Mont Blank
Aletschgletscher oʻrmoni va muzligi
Jeneva koʻli
Chillon qasri
Kapel koʻprigi va Pilatus togʻi
Gothard Pasdagi Tremola yoʻli
Parco Kianidan Lugano koʻlining koʻrinishi
Glasier Express togʻ oralab oʻtmoqda

Piyoda yurish

Piyoda yurish Shvetsariyadagi asosiy sport turlaridan biri boʻlib, koʻpincha „milliy sport“ deb ataladi. Aholining uchdan bir qismi muntazam ravishda piyoda yurish bilan shugʻullanadi. Har yili shvetsariyaliklar jami 520 million kilometr (130 million soatda) sayohat qiladilar^[3]. Velosiped haydash bilan bir qatorda, umuman olganda, yurish ijtimoiy kelib chiqishidan qatʼi nazar, harakatlanishning afzal koʻrilgan shaklidir. Umumiy piyoda yoʻllari tarmogʻi taxminan 65 000 kilometrni tashkil qiladi^[4].

Statistika

Turizmning rasmiy statistikasi 1852-yildan boshlab rejalashtirilgan edi, lekin faqat 1934-yildan boshlab amalga oshirildi va 2003-yilgacha davom etdi. 2004-yildan beri Federal Statistika idorasi oʻz statistik maʼlumotlarini toʻxtatdi. Ammo har yili „Shvetsariya turizmi raqamlari“ ni nashr etishda Shvetsariya turizmi bilan hamkorlik qiladi. 2011-yilda jami 4967 ta mehmonxona roʻyxatga olingan boʻlib, ular 128.000 ta xonada jami 240.000 oʻrinni taklif etadi. Bu sigʻim 41,7 foizga koʻpaygan (2005-yildagi 39,7 foizga nisbatan)^[5]. Jami 38,8 million sayyoh kamida bir kecha tunab qoladi. Mehmonxonalarning 14 foizi Grisonsda, 12 foizi Vale va Sharqiy Shvetsariyada, 11 foizi Markaziy Shveysariyada va 9 foizi Bern Oberlendda joylashgan. Turistik aholi soniga nisbatan („turizm intensivligi“, turizmning mahalliy iqtisod uchun nisbiy ahamiyatini koʻrsatuvchi koʻrsatkich) Shvetsariyadagi oʻrtacha 1,3 bilan solishtirganda Grisons (8,3) va Bern-Oberlend (5,3) mehmonxonalari eng kattasi boʻlgan. Mehmonxonaga tashrif buyuruvchilarning 56,4 foizini chet eldan kelgan sayyohlar tashkil etadi (millatiga koʻra: 16,5 % Germaniya, 6,3 % Buyuk Britaniya, 4,8 % AQSh, 3,6 % Fransiya, 3,0 % Italiya fuqarolari)^[6].

Turizm bilan bogʻliq boʻlgan umumiy moliyaviy hajm, shu jumladan transport, 35,5 milliard CHF (2010-yil holatiga koʻra) ni tashkil etadi. Ammo buning bir qismi yoqilgʻi soligʻi va avtomobil yoʻllari vinetkalarini sotishdan tushadi. Turizmdan olingan umumiy qoʻshilgan qiymat 14,9 mlrdni tashkil etadi. Turizm butun mamlakat boʻylab jami 144 838 ta toʻliq vaqtli ekvivalent ish oʻrinlarini taʼminlagan. Turistik turar joyning umumiy moliyaviy hajmi 5,19 milliard CHFni tashkil etadi va mehmonxonada ovqatlanish qoʻshimcha 5,19 milliarddan iborat. 14,9 milliard yalpi qoʻshilgan qiymat Shvetsariyaning 2010-yildagi 550,57 milliard CHF nominal YaIMning 2,9 foizini tashkil qiladi^[7].

Shvetsariyaning eng koʻp tashrif buyuradigan sayyohlik joylari birinchi boʻlib, Reyn sharsharasi, ikkinchidan, Berne Bear koʻrgazmasi (ikkalasiga ham kirish toʻlovsiz) va uchinchisi 1,8 milliondan ortiq ovozlar bilan: Bazel hayvonot bogʻi^[8].

Mamlakat boʻyicha sayohat

Daraja	Mamlakat	Tashrif buyuruvchilar soni
1	Germaniya	3,925,653
2	AQSh	2,474,360
3	Buyuk Britaniya	1,641,429
4	Xitoy	1,583,799
5	Fransiya	1,227,105
6	Italiya	887,679
8	Hindiston	792,607
9	Niderlandiya	648,054
10	Belgiya	636,425
Umumiy sayyohlar		21,639,611