Sezai Karakoç

Sezai Karakoç
Tavalludi	Ahmed Sezai; Andoza:Tug'ilgan sana; Osmaniya, Diyorbakir, Turkiya
Vafoti	Andoza:O'lim sanasi va yoshi
Ijod qilgan tillari	Turk tili
Fuqaroligi	Turk
Faoliyat turi	Shoir; Filosof; mutafakkir; siyosatchi; muallif}}

Ahmet Sezai Karakoch (tr. Sezai Karakoç) - 1933-yil 22-yanvar - 2021-yil 16-noyabrda yashab o'tgan. Turk shoiri, yozuvchi, mutafakkir va siyosatchi.

Biografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uning otasi Yasin bek boʻlib, Birinchi jahon urushida Kavkaz frontida jang qilayotganda ruslar tomonidan asirga olingan. Uning otasi o'rta sinf savdogar edi. Uning bobosi Husayin Bey ham Pleven jangida qatnashgan va Gʻozi Usmon Poshoning minnatdorchiligini qozongan. Onasining ismi Emine bo'lib, uy bekasi edi. Ahmet Sezai Karakoch^[1] 1938-1944 yillarda Erganida boshlangʻich maktab taʼlimini tugatgan. 1944-yilda u imtihonlarni topshirdi va Marosh o'rta maktabida bepul pansionat sifatida o'qish huquqini oldi. 1947-1950 yillar oralig'ida o'rta maktabni Gaziantep o'rta maktabida bepul internat o'quvchisi sifatida tamomlagan. Oʻrta maktabda oʻqiyotgan davrida u falsafaga qiziqib, falsafani oʻrganishga qaror qilgan. Universitetda ta'lim olish uchun Istanbulga kelgan. Otasi uning ilohiyot maktabini bitirishini xohlardi. Imkoniyati bo'yicha o'qishni davom ettirishi mumkin bo'lgan yagona internat bo'limi Siyosiy fanlar fakulteti edi. Universitet imtihonlariga tayyorgarlik koʻrayotganda gʻalaba qozona olmaslik ehtimolini hisobga olib, har ehtimolga qarshi falsafa boʻlimiga oʻqishga kirdi.^[2]

Anqara universitetining Siyosiy fanlar fakultetida g'oliblik bilan boshlagan oliy ta'limini 1955-yilda Moliya fakultetini tamomlagan. U Altan Oymen bilan bir davrdan edi. Majburiy xizmatda boʻlganligi sababli u Moliya vazirligi Gʻaznachilik Bosh boshqarmasining xorijiy toʻlovlar balansi boʻlimiga tayinlangan.

Keyinchalik u Moliya inspektsiyasi imtihonini topshirdi va imtihondan o'tdi. U 1956-yil 11-yanvarda inspektor yordamchisi lavozimida ish boshlagan. 1959-yilda Istanbulda daromad nazoratchisi bo'ldi. Bir muddat Anqaraga chaqirilib, Yeğinbey soliq idorasiga tayinlangan boʻlsa ham, qisqa muddatdan soʻng Istanbuldagi vazifasiga qaytdi. Vazifasi doirasida Anadoluga koʻp sayohat qilgan va koʻplab shahar va qishloqlarni koʻzdan kechirish va tanishish imkoniga ega boʻlgan. 1960-1961 yillarda zahiradagi ofitser sifatida harbiy xizmatni oʻtab boʻlgandan soʻng, xizmat faoliyatini tugatgan joyidan Istanbulda davom ettirdi. 1965-yildan 1973-yilgacha u bir necha marta iste'foga chiqdi. 1973-yildan beri u hech qanday rasmiy vazifani bajarmagan.

Garchi shoirning tugʻilgan kuni aholi roʻyxatida 22-yanvar deb koʻrsatilgan boʻlsa-da, uning haqiqiy tugʻilgan kuni may oyida ekanligini ta’kidlaydi.^[3]

Istanbulda Diriliş nashrlari va "Diriliş" jurnaliga asos solgan. 1990-yilda u "Atirgul daraxti gullaydigan atirgul" emblemasi bilan Tirilish partiyasini tuzdi. U yetti yil davomida partiya raisi boʻldi. Biroq, bu partiya 1997-yil 19 martda yopildi, chunki u ketma-ket ikkita umumiy saylovga kirmadi. 2006-yilda Madaniyat va turizm vazirligi tomonidan “Madaniyat va san’at” bosh mukofoti bilan taqdirlangan. U vazirlikka xat yoʻllab, mukofot pulining bir qismini madaniyat va san’at ishlariga, qolgan qismini esa pochta orqali koʻrsatgan manziliga yuborishni soʻradi. U 2007 yilda Oliy tirilish partiyasiga asos solgan va partiya raisi lavozimida ishlagan. 2007-yil aprelidan to vafotigacha u har shanba oqshomida Oliy tirilish partiyasining Istanbul viloyat raisligida baho nutqlari bilan qatnashdi. Ushbu chiqishlar partiya saytida jonli efirda namoyish etildi. Karakoch 2011-yilda Prezident Adabiyot mukofotiga loyiq deb topildi, lekin unga berilgan plaket va pul mukofotini rad etdi va bu mukofotni olishga bormadi.

Vafoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

U 2021-yil 16-noyabr kuni Istanbuldagi uyida keksalik tufayli yurak xurujidan vafot etdi.^[4] U 17-noyabr kuni Shehzadeboshi masjidida asr namozidan keyin xuddi shu masjid qabristoniga dafn qilindi.^[5]

She'riyat hayoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qorakoʻch she’riyat haqidagi fikrlarini yoza boshlaganidan beri she’riyat haqidagi tushunchalarini ham yozgan. Bu boradagi fikrlarini “Adabiy yozuvlar” deb nomlangan 3 kitobda jamlagan Karakoʻch turk she’riyatida juda oʻziga xos oʻrin tutadi. Uning she’riyati metafizik she’riyatdir. Turk she’riyati oʻzining an’anaviy tuzilishi jihatidan aslida metafizik she’rdir. Biroq, bu xususiyat Tanzimatdan keyin o'zgaradi. Faqat Abdulhak Hamitda metafizik titroq bor. U bilan yana boshlangan bu tushuncha respublikaning ilk yillarida Necip Fazil Kısakürek va Ahmet Kutsi Tecerda o'zini namoyon qiladi. Bulardan tashqari metafizik tushuncha Yahyo Kamol va Asaf Halet Chalabiyda ham ko'rinadi. Ammo bu metafizik unsurlar nomi tilga olingan shoirlarning hech birining she’riy tushunchasini tushuntirmaydi va tushuntirmaydi.

YTU oʻqituvchisi yordamchisi. Dots. Dr. Ali Yildiz qat'iyati bilan turk she'riyatini metafizik asosga qo'ygan shoir Sezai Karako'chdir. Karakoʻch buni zamonaviy she’riyat tili bilan qilgan. Gʻarb adabiyotini yaxshi oʻrgangan shoir. U zamonaviy san’atdagi mavhumlikni islom dinini tushunishga mos deb hisoblaydi va she’rlarini shu yoʻnalishda rivojlantirdi.

“Adabiy yozuvlar I” kitobidagi birinchi maqola metafizika haqida. Bu qaysi tushunchalar muhimligini ko'rsatish nuqtai nazaridan muhimdir.

Qorakoʻch ham an’anaviy she’riyatga yondashadi, lekin tili boshqa. U she’rlarini zamonaviy she’riyat tilida yozgan. U she’riyatini tasvirlagan ikkinchi maqolasi mavhumlik haqida. Darhaqiqat, zamonaviy san'at umuman abstraksiyaga asoslanadi. Uning fikricha, shoir she’rni mavhum holda qoldirsa, u toʻliqsiz boʻlib qoladi va uning tugallanishi uchun shoir qayta qurishi, ya’ni mavhumlashtirgan narsasini yangi mazmunga qoʻyishi kerak. U buni Tirilish tushunchasi bilan bog'laydi.

Doʻsti Jemal Süreya oʻzi yaratgan tasavvufiy she’r uslubi tufayli uni “Sezo” deb atagan va “Mehmet Akif va Nejip Fozilning aralash shoiri” deb ta’riflagan.^[6]

Sezai Karakoch shoirning umumiy satrlarini o'zi "pergunt uchburchagi " deb atagan uchta tamoyil bilan tasvirlaydi. Peer Gynt - norvegiyalik yozuvchi Henrik Ibsenning eng mashhur pyesalaridan biri. Karakoch Pergunt oʻz hayotida bu tamoyillarni yashaganini va bu tamoyillarni she’riyatga tatbiq etganini aytadi:

Shoirning o'zi bo'lishi kerak : "Shoirning o'zi bo'lishining yagona yo'li - o'zgarish, o'zgarishdir".
Shoir oʻzini-oʻzi ta’minlashi kerak : “Koʻnikma tamoyili shoirning oʻz ijodining urugʻini va oʻz borligidan vujudga keladigan iqlimni olishini anglatadi. Shunday qilib, biz fil suyagi minorasini tashqariga aylantiramiz; koinot shoir uchun fil suyagidan yasalgan minora boʻlishi kerak; Shoir tongda adashgan kaptarlarni tushdan keyin topa olishi kerak”.
Shoir o'zidan mamnun bo'lishi kerak : "Bu degani, asar shoirini shodlikdan titratadi. Shoir o'z ijodini sevishi kerak. Uni erkalashi kerak, lekin uning buzg'unchiligiga ko'z yummasligi kerak. Unga o'zining yoqtirmagan xatti-harakatlari haqida uni xafa qilmasdan aytib berishi, uni o'zini tuzatishga ko'ndirishi va bunga ishontirishi kerak. U unga: "U menga eslatadi, oh, u menman", deb aytishi kerak. Qoniqish tamoyilining asosi quvonchdir. Bu yashash quvonchi emas, balki "yashash quvonchi".