SSSRda islom taʼlimi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

SSSRda islom taʼlimi — sovet islom taʼlim muassasalari tarmogʻi. Inqilobdan oldingi davrdan boshlab SSSR musulmon maktablarining keng tarmogʻini meros qilib oldi. 1920-yillarda yangi tashkil etilgan sovet maktablarida ishlash uchun bu maktablarning oʻqituvchilari ishga olindi. Biroq 1920-yillar va 30-yillarning boshlarida SSSRda islom taʼlim muassasalarining huquqiy tarmogʻi butunlay tugatildi va barcha maktab va madrasalar yopildi.

1946-yilda SSSRda islom taʼlimini tiklash boshlandi — Mir Arab madrasasi ochildi. 1946—1988-yillarda SSSRdagi barcha islom taʼlimi ushbu madrasaga (1956—1961-yillarda Baraxona madrasasi ham faoliyat koʻrsatgan) va (1970-yillarning boshidan) Toshkentdagi bitta islom institutiga qisqartirildi. Bundan tashqari, urushdan keyingi davrda baʼzi musulmon arboblari chet elga — SSSRga doʻst arab davlatlarining islom institutlariga oʻqish uchun yuborilgan. Urushdan keyingi SSSRda islomni (shuningdek, boshqa dinlarni) oʻqitishga faqat kattalar uchun ruxsat berilgan.

Qayta qurishda islom taʼlimini tiklash boshlandi. 1988-yildan beri Moskva jomeʼ masjidi ochilgan (1989-yilda bolalar ham qabul qilingan).

Musulmonlarning huquqiy taʼlimi tizimini butunlay yoʻq qilish (1920—1941)[tahrir | manbasini tahrirlash]

1918-yil yanvar oyida cherkov va davlatni ajratish toʻgʻrisidagi dekret chiqdi. Unda, jumladan, davlat maktablarida har qanday aqidani oʻrgatishni taqiqlash koʻzda tutilgan. Taʼlimni dunyoviylashtirish toʻgʻrisidagi ushbu farmonni amalga oshirish qiyin boʻlib chiqdi va oʻn yildan ortiq davom etdi. 1918-yilda musulmon taʼlimi ikki bosqichda mavjud edi: boshlangʻich maktablar (mekteblar) va musulmon ulamolarini tayyorlash uchun madrasalar.

Shu bilan birga, mekteblar dunyoviy maktablarga aylantirildi. 1918-yilda Nijniy Novgorod viloyatida 82 maktabdan 48 tasi dunyoviy maktablar tarmogʻiga oʻtkazildi (aslida koʻchirilgan maktablar mablagʻ va kadrlar etishmasligi tufayli oʻz faoliyatini toʻxtatdi)[1].

Sovet maktablari Volgaboʻyida tashkil etila boshlandi, ammo 1920-yillarning boshlarida ular uchun maktablar bilan raqobatlash qiyin edi: oʻqituvchilar va binolar etarli emas edi, koʻp joylarda dunyoviy maktablar umuman yoʻq edi[2]. Bundan tashqari, musulmon aholi punktlaridagi dunyoviy maktab oʻqituvchilarining salmoqli qismini mulla, muazzin va ularning qarindoshlari tashkil etgan. Musulmon aholi punktlaridagi koʻplab dunyoviy maktablarning dasturlari mektublarnikidan unchalik farq qilmagan[3].

SSSRda urushdan keyingi musulmon taʼlimi tizimi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Urushdan keyingi SSSRda madrasaning tiklanishi SSSR Xalq Komissarlari Sovetining 1945-yil 10-oktabrdagi „Buxoro va Toshkentda madrasalar tashkil etish toʻgʻrisida“gi 14808-r-sonli qarori va Kengash qarori bilan boshlandi. Oʻzbekiston SSR Xalq Komissarlarining 1945-yil 29-noyabrdagi 1879-212-son qarori asosida „Oʻrta Osiyo va Qozogʻiston diniy boshqarmasiga ikkita diniy maktab ochishga ruxsat berish toʻgʻrisida“[4]. Bu hujjatlar asosida Oʻzbekiston SSRda 1946-yilda SADUM qoshida Mir Arab madrasasi (Buxoro) ochilgan[5]. Ilmiy adabiyotlarda madrasaning turli nomlari bor. Rifkat Rafiqovga 1989-yilda berilgan 67-sonli oʻqishni tamomlaganligi toʻgʻrisidagi guvohnomaga koʻra, madrasa „Mir-Arab“ deb nomlangan[6].

Mir Arab madrasasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mir Arab madrasasida oʻqish muddati 9 yil boʻlib, ikki bosqichga boʻlingan[7]. Oʻquv dasturi Din ishlari boʻyicha kengash bilan kelishilgan va uch qismga boʻlingan[8]:

  • Diniy fanlar (tajvid, hadis, islom tarixi va boshqalar). Oʻqish vaqtining taxminan 30% ularga bagʻishlandi;
  • Dunyoviy fanlar (SSSR xalqlari tarixi, SSSR Konstitutsiyasi, rus tili, jismoniy tarbiya va boshqalar);
  • Murakkab xarakterdagi mavzular (arab va fors tillari va boshqalar)[9].

Oʻrta dunyoviy maʼlumotga ega boʻlgan abituriyentlar uchun oʻqish muddati 4 yil edi[10][11].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Guseva Yu. N., Ryabov V. V. Osobennosti duxovnoy jizni musulmanskix prixodov Srednego Povoljya v 1920-e gg. // Vestnik Moskovskogo gorodskogo pedagogicheskogo universiteta. Seriya: Istoricheskie nauki. — 2012. — № 2 (10). — S. 65.
  2. ↑ Guseva Yu. N., Ryabov V. V. Osobennosti duxovnoy jizni musulmanskix prixodov Srednego Povoljya v 1920-e gg. // Vestnik Moskovskogo gorodskogo pedagogicheskogo universiteta. Seriya: Istoricheskie nauki. — 2012. — № 2 (10). — S. 66.
  3. ↑ Guseva Yu. N., Ryabov V. V. Osobennosti duxovnoy jizni musulmanskix prixodov Srednego Povoljya v 1920-e gg. // Vestnik Moskovskogo gorodskogo pedagogicheskogo universiteta. Seriya: Istoricheskie nauki. — 2012. — № 2 (10). — S. 69.
  4. ↑ Axmadullin V. A. Osobennosti sovetskoy dvuxurovnevoy podgotovki islamskix kadrov: opit i uroki // Islam v sovremennom mire: vnutrigosudarstvenniy i mejdunarodno-politicheskiy aspekti. — 2015. — T. 11. — № 2. — S. 155.
  5. ↑ Axmadullin V. A. Deyatelnost organov gosudarstvennogo upravleniya SSSR po nedopuщeniyu sozdaniya legalnoy sistemi islamskogo obrazovaniya v Zakavkaze (1944—1965 gg.) // Nauchno-informatsionniy jurnal Armiya i obщestvo. — 2015. — № 4 (47). — S. 38.
  6. ↑ Axmadullin V. A. Deyatelnost partiyno-gosudarstvennogo apparata SSSR i Duxovnix upravleniy musulman po sozdaniyu sistemi islamskogo obrazovaniya na territorii Sovetskogo Soyuza (seredina 1940-x — kones 1950 gg.) // Vestnik VEGU. — 2013. — № 6. — S. 125.
  7. ↑ Axmadullin V. A. Osobennosti sovetskoy dvuxurovnevoy podgotovki islamskix kadrov: opit i uroki // Islam v sovremennom mire: vnutrigosudarstvenniy i mejdunarodno-politicheskiy aspekti. — 2015. — T. 11. — № 2. — S. 156.
  8. ↑ Axmadullin V. A. Osobennosti sovetskoy dvuxurovnevoy podgotovki islamskix kadrov: opit i uroki // Islam v sovremennom mire: vnutrigosudarstvenniy i mejdunarodno-politicheskiy aspekti. — 2015. — T. 11. — № 2. — S. 155—158.
  9. ↑ Axmadullin V. A. Osobennosti sovetskoy dvuxurovnevoy podgotovki islamskix kadrov: opit i uroki // Islam v sovremennom mire: vnutrigosudarstvenniy i mejdunarodno-politicheskiy aspekti. — 2015. — T. 11. — № 2. — S. 157.
  10. ↑ Axmadullin V. A. Osobennosti sovetskoy dvuxurovnevoy podgotovki islamskix kadrov: opit i uroki // Islam v sovremennom mire: vnutrigosudarstvenniy i mejdunarodno-politicheskiy aspekti. — 2015. — T. 11. — № 2. — S. 156—157.
  11. ↑ Xalid A. Islam posle kommunizma: Religiya i politika v Tsentralnoy Azii / Per.s angl. A. B. Bogdanovoy. — M.: Novoe literaturnoe obozrenie, 2010. — S. 159—160. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=SSSRda_islom_taʼlimi&oldid=3812263" dan olindi