Rus-Osiyo banki
| Rus-Osiyo banki | |
|---|---|
ruscha: Русско-Азиатский банк | |
 | |
| Asosiy maʼlumotlar | |
| Asos solingan | 1910 |
| Yopilgan yil | 1026 |
| Joylashuvi | 1926 |
| Boyligi | |
Rus-Osiyo banki (ruscha: Русско-Азиатский банк) — rus, keyinchalik fransuz banki, 1910—1926-yillarda Rossiya imperiyasi, Xitoy va Fransiyada faoliyat yuritgan.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
1910-yilda fransuz aksiyadorlari nazoratidagi Rus-Xitoy va Shimol banklarining birlashishi natijasida tashkil etilgan. 1910-yil 14-iyunda Nikolay II Vazirlar Mahkamasining „Rus-Osiyo banki“ nomi ostida aksiyadorlik tijorat bankini tashkil etish toʻgʻrisidagi Nizomini tasdiqladi[1].Tasdiqlangan nizomga muvofiq Rus-Xitoy banki yangi bankning nizomi uchun asos sifatida qabul qilindi, bundan tashqari, Nizomda banklarning birlashishi haqida emas, balki Shimol bankining Rus-Xitoy banki bilan birlashishi va Rus-Xitoy banki Rus-Osiyo banki deb nomini oʻzgartirishi haqida gap ketgan. Shu bilan birga, reglament Rus-Osiyo bankining yangi aksiyalariga ikki bankning har bir aksiyalarining ayirboshlash kurslarini belgilab berdi. Yangi bankning jamgʻarma kapitali dastlab 35 million rubl miqdorida belgilandi. Rus-Xitoy banki mulkining bir qismi yangi bank balansiga oʻtkazilmadi va Rus-Xitoy banki aksiyadorlari oʻrtasida daromadlarni taqsimlash bilan sotilishi kerak edi. Shunday qilib, zamonaviy terminologiyaga koʻra, sodir boʻlgan kengayish qoʻshilish emas, balki shakllarning birlashuvidir. Qonuniy jihatdan, ushbu aktning III qismi 1-bandining 1-izohiga muvofiq, Rus-Osiyo banki oʻz faoliyatini 1910-yil 9-oktyabrda — ushbu akt Qonun hujjatlari toʻplamida eʼlon qilingan kundan kuchga kirgan.
1910-yil bank tashkil qilingan paytda fransuz kapitalining ulushi 4/5 qismini, rus kapitali esa 1/5 qismini tashkil qilgan. Bank rahbari Aleksey Ivanovich Putilov (N. I. Putilovning uzoq qarindoshi) boʻldi, u ayni paytda „Putilov zavodlari“ning boshqaruv raisi ham edi[2].
Faoliyatining asosiy yoʻnalishi sanoatni moliyalashtirishdir. Bank tomonidan kiritilayotgan mablagʻlar evaziga metallurgiya, mashinasozlik, harbiy va boshqa sohalardagi qator korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish sezilarli darajada oshdi. Bankning faol ishtirokida mashinasozlik, neft, tamaki va boshqa tarmoqlarda bir qancha monopol birlashmalar tuzildi.
Eng qudratlisi bank atrofida tuzilgan harbiy-sanoat guruhi boʻlib, uning asosi Peterburg zavodlari boʻlib, ular artilleriya, oʻq-dorilar, kemalar ishlab chiqarishda muhim rol oʻynagan: Putilovskiy, Nevskiy, Baranovskiy va boshqalar.
1911-yilda bank boshqaruvi raisi A. I. Putilov unga bank faoliyatining asosiy yoʻnalishlarini belgilashda va uni kundalik boshqarishda zarur erkinlik berilishini talab qildi. Rossiyada oʻzlari yaratgan kredit muassasasini Parijdan boshqarishning iloji yoʻqligiga ishonch hosil qilgan Société Générale va Parij-Niderland banki[3] rahbarlari oʻz strategiyasini oʻzgartirdilar: bank aksiyalarining nazorat paketini saqlab qolgan holda, uning amaliy harakatlariga aralashishni toʻxtatdilar.
Putilov boshchiligida Rus-Osiyo banki qisqa vaqt ichida butun dunyo boʻylab keng biznes aloqalariga ega boʻlgan Rossiya imperiyasidagi eng yirik universal kredit muassasasiga aylandi.
1912-yilda qisqa vaqt ichida Xalqaro bank bilan birgalikda Rossiya bosh neft korporatsiyasi tashkil topdi[2].
1913-yilda Rus-Osiyo banki rus banklari konsorsiumi tarkibida Rus tamaki kompaniyasiga asos soldi[2].
1914 yilda bir guruh banklar (Rus-Osiyo, Azov-Don, Xalqaro, Sibir va Hisob-kitob banki) Rossiya davlat va shahar kreditlarini, shuningdek, ingliz qimmatli qogʻozlar bozorida boshqa korxonalarning aksiyalari va obligatsiyalarini taqsimlash uchun Russian Corporation Ltd.ni tuzdilar[2].
1917-yilga kelib u Rossiyadagi aksiyadorlik tijorat banklari orasida asosiy fondlar, veksel va tovar ssudalari, depozitlar va joriy hisobvaraqlar boʻyicha birinchi oʻrinni egalladi[4]. Uning ustav kapitali hajmi 55 million rublni tashkil etdi. (ushbu koʻrsatkich boʻyicha Azov-Don, Xalqaro tijorat va Rus tashqi savdo banklaridan ortda edi), Rossiyada va xorijdagi filiallar soni 107 tani tashkil qildi[5]. Bank mamlakatdagi 160 dan ortiq korxonalarni nazorat qildi, ularning ustav kapitali miqdori 1 milliard rubldan oshdi[2]:
- 124 ta savdo-sanoat korxonasi;
- 20 ta temir yoʻl jamiyati;
- 4 ta yuk tashish kompaniyasi;
- 3 ta sugʻurta kompaniyasi;
- 2 ta yer banki.
Rossiya-Osiyo bankining harbiy-sanoat guruhiga quyidagilar kirgan[2]:
- umumiy kapitali 85 million rubl boʻlgan 8 ta yirik aksiyadorlik jamiyati, xususan:
- Putilovskiy zavodi;
- Nevskiy kemasozlik zavodi;
- Rus-Boltiq vagon zavodi;
- Rus-Boltiq kemasozlik zavodi.
Shuningdek, u savdo-sotiqni kreditlashda yetakchi oʻrinni egallagan va non va shakar bilan faol savdo qilgan. Oʻz harakatlarida u doʻstona banklarga tayangan: Sankt-Peterburg (Petrograd) xususiy tijorat, Sibir savdo, Rossiya savdo va sanoat, banklari bilan maxsus hamkorlik shartnomalari tuzilgan.
Oktyabr inqilobidan keyin boshqa xususiy banklar bilan birgalikda Sovet Rossiyasi hududida Butunrossiya Markaziy Ijroiya Qoʻmitasining 1917-yil 14-dekabrdagi farmoni bilan Rossiya Respublikasi Davlat bankiga qoʻshilish yoʻli bilan tugatildi (milliylashtirildi). Xalq Komissarlari Kengashining 1918-yil 23-yanvardagi qarori bilan bankning ustav kapitali boshqa xususiy banklarning ustav kapitali bilan bir qatorda Rossiya Respublikasi Davlat banki foydasiga musodara qilindi[6].
Bankning Xitoydagi filiallari qayta tashkil etilib, xuddi shu nom ostida faoliyatini davom ettirdi. 1918—1920-yillarda Xarbinda bank „Xarbin rubli“ni chiqardi.
Bankning Parijdagi filiali boshqarma joylashgan bosh ofis qilib qayta tashkil etildi. 1926-yil 27-sentyabrda bank oʻz faoliyatini toʻxtatdi[7].
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Высочайше утвержденное положение Совета министров «Об учреждении акционерного коммерческого банка под наименованием: «Русско-Азиатский Банк»“ (ru). nlr.ru 787—789. Sankt-Peterburg: Национальной электронной библиотеки электронная библиотека РНБ (1913). 2014-yil 29-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13-may 2024-yil.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Катасонов В.Ю. 2014.
- ↑ Fransuzcha vikipediyada — Banque de Paris et des Pays-Bas.
- ↑ Petrov Yu. A. Iz istorii Banka Rossii.
- ↑ Весь Петроград на 1917 год, адресная и справочная книга г. Петрограда. Петроград: Товарищество А. С. Суворина – «Новое время», 1917 — 11 рекламного блока-bet. ISBN 5-94030-052-9.
- ↑ „Декрет о конфискации акционерных капиталов бывших частных банков“ (ru). hist.msu.ru 390—391. Moskva: советской власти : сб. док. / Ин-т марксизма-ленинизма при ЦК КПСС ; Ин-т истории АН СССР (1917-yil 25-oktyabr — 1918-yil 16-mart). 2015-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13-may 2024-yil.
- ↑ Carley, M. J. (1990-yil). „From Revolution to Dissolution: The Quai d'Orsay, the Banque Russo-Asiatique, and the Chinese Eastern Railway, 1917—1926“. The International History Review. 12-jild. 721–761-bet. Qaraldi: 13-may 2024-yil.
{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Shepelev L. Ye. Aksionernie kommercheskie banki v godi pervoy mirovoy voyni // Istoricheskie zapiski. 1963. T. 73
- Катасонов В.Ю.. Экономическая теория славянофилов и современная Россия. М.: Институт русской цивилизации, 2014 — 245—523-bet. ISBN 978-5-901635-56-8.