Reygan doktrinasi
Reygan doktrinasi (inglizcha: Reagan Doctrine) AQSh tashqi siyosatining oʻnta „prezidentlik doktrinasi“ dan biridir. Bu prezident Ronald Reygan maʼmuriyatining uchinchi dunyo mamlakatlarida — Osiyo, Afrika, Markaziy Amerikada pro-sovet va kommunistik rejimlarni agʻdarish tarafdori boʻlgan harakatlarni qoʻllab-quvvatlash istagiga ishora qiladi. AQSh maʼmuriyati antikommunistik kuchlarni qoʻllab-quvvatlagan davlatlar qatoriga SSSRdan tashqari Afgʻoniston, Angola, Vetnam, Eron, Kampuchiya, Laos, Liviya, Nikaragua, Efiopiya, Varshava shartnomasi davlatlari kiradi. Ushbu davlatlarning baʼzilarida (Afgʻoniston, Angola, Nikaragua) tavsiflangan davrda fuqarolar urushlari davom etayotgan boʻlib, ularni sovuq urush doirasidagi bilvosita urushlar deb hisoblash mumkin. Polshada esa harbiy holat joriy etildi va hokimiyat tomonidan qatagʻonlarning yangi bosqichi boshlandi. Qoʻshma Shtatlar qurollanish poygasining yangi bosqichini boshladi, chunki SSSR bu sohadagi taraqqiyotini „ushlay olmadi“. Ushbu taʼlimotni amalga oshirish natijasi koʻplab pro-sovet tuzumlarining agʻdarilishi va hatto SSSRning qulashi deb hisoblanishi mumkin.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bu atama birinchi marta 1985-yilda Time jurnalida ishlatilgan, ammo tegishli siyosatning elementlari Reygan hokimiyat tepasiga kelishidan oldin va hatto undan oldin ham amalga oshirilgan.
1990- va 2000-yillarda Qoʻshma Shtatlarga qarshi qaratilgan islomiy terrorizm (Usama bin Laden kabi shaxslar bilan bogʻliq) baʼzilar tomonidan Reygan doktrinasining yon taʼsiri sifatida koʻriladi[1][2].
Boshqa tarafdorlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Reygan doktrinasi Vashingtondagi koʻplab nufuzli konservativ siyosatchilar tomonidan qoʻllab-quvvatlandi, jumladan: Grover Norquist[3]; Afgʻonistonga bir necha marta yashirin sayohatlar qilgan va sovet istilosiga faol qarshilik koʻrsatgan sobiq prezident Reygan nutqining muallifi va keyinroq AQSh Kongressi aʼzosi Dana Rohrabaker ham bu g‘oyani yoqladi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Anatomy of a Victory: CIA's Covert Afghan War“. globalissues.org. 2009-yil 26-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 25-fevral.
- ↑ Peter Schweitzer (1994). Victory: The Reagan Administrationʼs Secret Strategy That Hastened the Collapse of the Soviet Union (Paperback), Atlantic Monthly Press, p. 213
- ↑ „"Savimbi's Shell Game," Bnet.com, March 1998“. 2015-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 15-iyun.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Reyganning nutqi, 1985 yil 16 fevral („Reygan doktrinasi“)
- Aleksey Tsvetkov, Atlantic Diary radio eshittirishi, 05.09.2000 // Ozodlik radiosi
- „Reygan doktrinasi: iyul qurollari“, Stiven S. Rozenfeld, Tashqi ishlar jurnali, 1986 yil bahori.
- Reygan doktrinasi: Sovuq urushning oxirgi bobida Amerika xatti-harakatlarining manbalari (Wayback Machine saytida 2007-10-06 sanasida arxivlangan), Mark P. Lagon, Praeger Publishers, 1994 yil.
- Buyuk oʻtish: Amerika-Sovet munosabatlari va sovuq urushning tugashi, Raymond L. Gartoff, Brukings instituti, 1994 yil.
- Aralashuvga qaror qilish: Reygan doktrinasi va Amerika tashqi siyosati, Jeyms M. Skott, Dyuk universiteti nashriyoti, 1996 yil.
- „Angolada ozodlik kurashchilari: Reygan doktrinasi uchun sinov misoli“, Dekan Piter Krogning tashqi ishlar raqamli arxivi, Jorjtaun universiteti, 1985 yil 16-noyabr.
- „Afgʻoniston saboqlari“, Maykl Jons tomonidan, Policy Review jurnali, 1987 yil bahori.
- „AQShning Efiopiyada inson huquqlarini qoʻllab-quvvatlash strategiyasi“ (Wayback Machine saytida 2006-08-23 sanasida arxivlangan), Maykl Jons, Heritage Foundation Background № 692, 1989 yil 23 fevral.
- „Angolada kelayotgan demokratiya shamollari“, Jonas Savimbi, Heritage Foundation № 217 maʼruzasi, 1989 yil 4 oktyabr.
- „Savimbining Angolada erishib boʻlmaydigan gʻalabasi“ (Wayback Machine saytida 2013-07-27 sanasida arxivlangan) Arxivnaya kopiya, Maykl Jons, Kongress rekordi, 1989 yil 26 oktyabr.
- „Konservatizm tamoyillari“, hurmatli Margaret Tetcher, Heritage Foundation maʼruzasi, 1997 yil 10 dekabr.
- „Tarixning kul uyumi: Prezident Reyganning 20 yildan keyin Vestminsterga murojaati“, Charlz Krauthammer, Heritage Foundation maʼruzasi, 2002 yil 3 iyun.
- "AQShning antikommunistik isyonchilarga yordami: „Reygan doktrinasi“ va uning tuzoqlari", Ted Galen Karpenter, Kato siyosatining tahlili № 74, Kato instituti, 1986 yil 24 iyun.
- „Kontras, kokain va yashirin operatsiyalar“, Gari Uebb tomonidan, Milliy xavfsizlik arxivi, Jorj Vashington universiteti, 1996 yil avgust.
- „Biz qanday qilib sovuq urushni tugatdik“, Jon Tirman, The Nation, 1999 yil 14 oktyabr.
- „Think Tank qon toʻkilishiga, terrorizmga yordam beradi“, The Daily Cougar, 2008 yil 25 avgust.