Qoraarcha (Oqbuloq irmog'i)

Qoraarcha, Qoraarchasoy^{[k 1]} – Oʻzbekiston Respublikasi Toshkent viloyati Boʻstonliq tumanidagi daryo. Oqbuloq daryosining chap irmogʻi.

Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qoraarcha Qorangur togʻining sharqiy yon bagʻrida ikki buloqning qoʻshilishidan hosil boʻlgan, manba sathi tizma sathidan atigi 30 metr pastda joylashgan^[1]. Oʻrta oqimlarda irmoqlardan suv yigʻib, oqim yoʻnalishini gʻarbga oʻzgartiradi. Qoraarcha oʻzining oʻrta yoʻnalishida bir tomoni Chimyon tizmalari, ikkinchi tomoni Poʻlatxon devorlaridan hosil boʻlgan qoyali kanyon (daralar) orqali oqib oʻtadi. Uning quyi oqimida chegara hududidan Qoraarcha oqadi.

Qoraarcha vodiysi va uning irmoqlarida koʻplab haykaltarosh sharsharalar mavjud. Hududning tektonik koʻtarilishi paytida eroziya natijasida Qoraarcha kanalida burmalar paydo boʻlishiga olib keladi^[2].

Qoraarcha yil davomida qurib ketmaydi, Erta bahorda suv maksimal darajaga yetadi. Bu davrda daryo notinch boʻlib, oʻtish xavfli (oʻlim maʼlum).

Irmoqlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qoraarchaga (Oqbuloq irmogʻi) mavsumiy va yil davomida koʻp sonli irmoqlar kiradi. Chapdagi irmoqlar Minjilki va Djar tizmalaridan oqib oʻtadi; Katta Chimyon va Oxotnichiy togʻlarining etaklaridan. Oʻngdagi irmoqlar Qorangur tizmasidan, shuningdek, Poʻlatxon platosidan oqib oʻtadi.

Eng yirik irmoqlari – Choʻlmirob (boshi Katta Chimyon yaqinida va Taxta dovonida joylashgan) va Ainovchuqurso – ikkalasi ham chap tomonda.

Flora va fauna[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qoraarcha Ugom-Chotqol milliy bogʻi hududidan oqib oʻtadi

Qoraarchada turli baliqlar yaxshi ovlanadi: olabalıq, qora balqi, osmon^[1]. Oʻrta va quyi oqimidagi Qoraarcha vodiysi mevali daraxtlar (olma, olcha, olxoʻri), yovvoyi uzum va qoraqaragʻaylar bilan toʻla. Oziq-ovqat zaxirasining mavjudligi va odamlarning kamdan-kam tashriflari bu yerda ayiqlarni oʻziga jalb qiladi. Qoraarchaning oʻrta va quyi oqimida tollar, qayinlar oʻsadi.

Qoraarchaning yuqori oqimi 2500 metrdan yuqori balandlikda, tegishli ekotizimga ega. Bahorda Qoraarcha yon bagʻirlarida yam-yashil alp oʻsimliklari, koʻplab lolalar va qoʻziqorinlar mavjud. Bahor va yozda odamlarning yaqinligi yirik hayvonlarni qoʻrqitadi. Atrofdagi hududning asosiy aholisi kemiruvchilar.

Inson rivojlanishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yuqori oqimdagi Qoraarchani oʻrab turgan yon bagʻirlarida yaylovlar hosil boʻladi. Oʻrta va quyi oqimlar nisbiy yetib borish imkoni yoʻqligi sababli oʻzining begʻubor tabiatini saqlab qoladi va faqat sayyohlar tashrif buyurishadi. Asosiy sayyohlik yoʻli Taxta dovonidan Qoraarcha va Choʻlmirob daryolari oraligʻidagi suv havzasi boʻylab tushadi.

Sovet davrida Qoraarchaning quyilishi yaqinida Oqbuloq boʻylab beshikli kabel osilgan boʻlib, uning yordamida boʻronli Oqbuloqdan oʻtish mumkin edi^[1].

Izohlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ Markaziy Osiyodagi Soy deganda doimiy yoki vaqtinchalik suv oqimlari boʻlgan jarliklar, shuningdek, suv oqimlarining oʻzlari (xususan, oqimining keskin mavsumiy tebranishlarini boshdan kechiradigan yoki butunlay qurib qoladigan nisbatan kichik daryolar) tushuniladi.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

О влиянии морфометрических характеристик горных рек на сток наносов.
Маршруты выходного дня.
List karti K-42-93. Masshtab: 1 : 100 000. Izdanie 1962 g..

[1] Markaziy Osiyodagi Soy deganda doimiy yoki vaqtinchalik suv oqimlari boʻlgan jarliklar, shuningdek, suv oqimlarining oʻzlari (xususan, oqimining keskin mavsumiy tebranishlarini boshdan kechiradigan yoki butunlay qurib qoladigan nisbatan kichik daryolar) tushuniladi.

[FOOTNOTEШабанова,_Салихов1988-2] 1,0 ^1,1 ^1,2 Шабанова, Салихов 1988.

[FOOTNOTEКрыленко_и_др.2006-3] Крыленко и др. 2006.

[k 1]

[1]

[2]