Qora kvadrat

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Kazimir Malevich, Qora kvadrat, 1915-yil, zigʻir moyi, 79,5 x 79,5 sm, Tretyakov galereyasi, Moskva[1]

Qora kvadrat (Malevichning qora kvadrati sifatida ham tanilgan) — Kazimir Malevichning 1915-yilda namoyish etilgan ramziy rasmidir. Uning birinchi versiyasi 1915-yilda yaratilgan. Malevich Qora kvadratning toʻrtta variantini yaratgan, ularning soʻnggisi 1920-yillarning oxiri yoki 1930-yillarning boshlarida boʻyalgan deb taxmin qilinadi. Rasm birinchi marta 1915-yilda "0,10" soʻnggi futuristik koʻrgazmasida namoyish etilgan. Asar koʻpincha tanqidchilar, tarixchilar, kuratorlar va rassomlar tomonidan tarixiy ahamiyatiga ishora qilinib, shuningdek, Malevichning soʻzlarini ifodalagan holda „rassomchilikning nolinchi nuqtasi“ deb ataladi[2][3][4].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Malevichning suprematistik asarlarining bir qismi 0,10 koʻrgazmasida namoyish etilgan, Petrograd, 1915-yil

Qora kvadrat birinchi marta 1913-yilda Velimir Xlebnikov, Aleksey Kruchyonix va Mixail Matyushinning Pobeda nad Solntsem rus-futurist/kub-futuristik operasida sahna pardasi dizaynining bir qismi sifatida namoyish etildi. Qora kvadratdan opera qatnashchilari kostyumi dizayni va sahna dizaynini yaratishda foydalanilgan[5].

Malevich oʻzining birinchi Qora kvadrat rasmini 1915-yilda chizgan[6]. U asarning toʻrtta variantini yaratdi, muallifning rasm orqa tomoniga yozgan „1913“ yozuviga qaramay, Qora kvadratlarning soʻnggisi 1920-yillarning oxiri yoki 1930-yillarning boshlarida boʻyalgan deb taxmin qilinadi[7][8][9]. Rasm butun dunyoga Qora kvadrat yoki Malevichning qora kvadrati sifatida tanilgan.

Qora kvadrat birinchi marta 1915-yilda Soʻnggi futuristik koʻrgazma 0,10da namoyish etilgan. Uning qizil burchakda joylashuvi anʼanaviy pravoslav madaniyatining bir qismini ifoda etganini anglatadi[5].

Sud-tibbiyot tafsilotlari Qora kvadrat yana qanday murakkab va rang-barang kompozitsiyaga boʻyalganligini ochib beradi[8].

Tarixiy kontekst[tahrir | manbasini tahrirlash]

Koʻplab sanʼatshunoslar, kuratorlar va tanqidchilar Qora kvadratni zamonaviy sanʼatning asosiy asarlaridan biri va umuman Gʻarb rassomlik anʼanalarining mavhum sanʼat namunasi deb atashadi.

Malevich kvadratni suprematizm asari deb eʼlon qildi, bu yoʻnalishni uning oʻzi eʼlon qilgan, ammo suprematizm deyarli faqat Malevich va uning shogirdi Lissitskiy faoliyati bilangina bogʻliq. Harakatning rus avangardlari orasida bir qancha tarafdorlari bor edi, ammo u oʻzining konstruktivizmi tufayli unchalik keng tarqalmagan. Suprematizmning manifestlari Sovet Ittifoqining dastlabki kunlarida inqilobiy kommunistik hukumatning mafkuraviy qarashlari bilan yaxshi uygʻunlashdi. Suprematizmni rus sanʼati evolyutsiyasida futurizm va konstruktivizm oʻrtasidagi evolyutsion tafovutni bartaraf etadigan oʻtish bosqichi sifatida tushunish mumkin.

Rassom tomonidan suprematizmni koʻrsatishda amalga oshirilgan kattaroq hamda universalroq qadam uning yordamida Qora kvadratni chizish boʻldi va bu harakatdagi murakkab siljish boʻlib xizmat qildi. Malevichning qora kvadrati tasviriy rasm va mavhum rasm oʻrtasidagi tanaffusda yuzaga kelganligi taʼkidlanadi[10].

Rasm borasidagi fikrlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Asar tanqidchilar, tarixchilar, kuratorlar va rassomlar tomonidan koʻpincha „rassomchilikning nolinchi nuqtasi“ sifatida tilga olinadi[2][3][4], bu rasmning tarixiy ahamiyatiga ishora qilib, Malevichning Qora kvadrat boʻyicha hamkasblari va dilerlariga yozgan maktublaridagi bir qator mulohazalari bilan izohlanadi.

Malevich oʻzining rasmi haqida shunday fikrlarni aytgan:

  • „Mavjudlikning haqiqiy harakati noldan, nolda boshlanadi.“[11]
  • „Men oʻzimni nol shaklda oʻzgartirdim va hech narsadan yaratilishga, yaʼni suprematizmga, rasmdagi yangi realizmga – obyektiv boʻlmagan ijodga chiqdim.“[11]
  • „[Qora kvadrat – bu uygʻotishdir] ozod qilingan hech narsaning oq boʻshliqdagi sof noobyektivlik tajribasi.“[11]
Malevichning fotosurati

Peter Schjeldahl shunday yozgan:

Choʻtkasi shirali va shafqatsiz: u shakllarni toʻldirgan, qirralarni uygʻunlashtirgan. Ammo shakllar vaznsiz va tasvirlardan koʻra koʻproq fikrlarga oʻxshaydi. Siz suratga unchalik koʻp qaramay turib, uning izsiz empiriyasiga tushasiz. Rasmda qoʻllanilgan dizayn qobiliyatini hisobga olmaganda, u osondek koʻrinadi, biroq aslida ham shunday boʻlishi kerak. Malevich tasviriy dunyoga olib kelgan narsalari uchun emas, balki olib tashlagan narsalari uchun oʻziga xosdir: tana tajribasi, Uygʻonish davridan beri Gʻarb sanʼatining asosiy mavzusi. Uning amerikaliklarga murojaati ajablanarli emas. U foydalangan oʻziga xos rus tasavvuf anʼanasidan tashqari, Malevich ishoralarning ixcham ohangrabosini ilohiy yoʻnalish sifatida koʻrsatadi. U aniq, jonlangan, cheklanmagan imkoniyatni bildiradi. Bu sifat 1917-yilgi inqilob bilan hamohang edi. Buni Malevich birinchi navbatda rus avangardidagi raqiblari, keyin esa, Iosif Stalin rejimi tufayli alam bilan anglab yetadi[12].

Tone Roald va Johannes Langning yozishicha, Qora kvadrat „rus-pravoslav nasroniy anʼanalaridan ajralib turadigan ramziy harakatdir, u xuddi Rubenning The Death of Seneca yoki Kieferning Sulamith kabi rasmlari bilan oʻxshash belgiliga ega yoki uni shu rasmlardagi harakatning mantiqiy davomchisi sifatida tushunish mumkin.“[13]

Saqlash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rasmning sifati yaratilganidan beri sezilarli darajada yomonlashgan[14].

Peter Schjeldahl bu haqida shunday yozadi:

Tasvir dahshatli koʻrinadi: yorilgan, tirnalgan va rangi oʻzgarib ketgan, goʻyo uning holati oxirgi sakson sakkiz yilni yamoq bilan oʻtkazgan singan derazaga oʻxshaydi. Darhaqiqat, uning umri davlatning eng past xazinalari qatoriga kiritilgan sovet arxivlarida oʻtdi. Malevich, inqilob davridagi rus avangardining boshqa vakillari singari, Stalin davrida unutildi. 1930-yilda bolta uning ustiga tushdi. Malevich „Formalizm“da ayblanib, soʻroqqa tutilgan va ikki oyga qamalgan[3].

Qalam bilan yozilgan yozuv[tahrir | manbasini tahrirlash]

Paul Bilhaud (1854-1933), Combat de nègres pendant la nuit, Oil on Canvas, 1882-yil.

2015-yilda Tretyakov galereyasidagi sanʼatshunoslar Qora kvadratni mikroskop bilan koʻrish chogʻida kompozitsiyaning pastki chap burchagidagi oq boʻyoqda qalam bilan xira qilib yozilgan xabarni topdilar[15]. Bu iboraning birinchi qismida „Negrlar jangi“ degan yozuv koʻrinadi; ikkinchi qismini oʻqish qiyin boʻlgan boʻlsada, unda „tun davomida“ yozuvi yozilgan deyishadi[15]. Bu yozuv fransuz yozuvchisi Alphonse Allaisning 1893-yilda yozilgan komiksiga ishora qilgandek koʻrinadi: „Combat de Nègres dans une cave pendant la nuit“ yoki „Qorongʻu tunda gʻordagi negrlarning jangi“[16]. 2015-yilgi tadqiqotda ishtirok etgan bosh tadqiqotchi Irina Vakarning taʼkidlashicha, „bu iborani Malevichning oʻzi yozgan boʻlishi ehtimoldan yiroq emas, balki u Qora kvadratni masxara qilgan kishi tomonidan yozilgandir“[15]. Vakarning taʼkidlashicha, qalamdagi yozuvlar uning tagidagi rasm boʻyogʻi quriganidan keyin yozilgan, yaʼni ular Malevich ishni tugatgandan keyin ancha vaqt oʻtib yozilgan boʻlishi mumkin[15].

Boshqa olimlar esa, Malevichning oʻzi bu yozuvni qoʻshgan boʻlishi mumkinligini ham taʼkidlaydilar. Fransuz eksperti Johann Naldi oʻzining "Arts incohérents, Discoveries and New Perspectives" kitobida Kazimir Malevich Combat de nègres pendant la nuit yozuvi haqida bilgani haqidagi farazni ilgari suradi va Qora kvadratga bu yozuvni qoʻshishda unga Paul Bilhaudning monoxromi (1882) taʼsir qilgan boʻlishi mumkinligini yozadi[17]. Yaqinda sanʼatshunos Andrew Spira Paul Bilhaudning surati bilan bu yozuvning qanchalik bogʻliq ekanligini koʻrib chiqdi, lekin „u aslida ham buning yozilishi uchun javobgar boʻlganmikin?“ deb Malevichning yozuvni yozganiga shubha bildirdi[18].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Malevich, Black Square, 1915, Guggenheim New York, exhibition, 2003-2004“. Qaraldi: 2014-yil 18-mart.
  2. ↑ 2,0 2,1 Mazzoni. „Everything and Nearly Nothing: Malevich and His Effects“. DeutscheBank/Art. 2016-yil 22-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 15-may.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Schjehldahl, Peter. „The Prophet: Malevich's Revolution“. The New Yorker. 18 May 2015da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 15 May 2015.
  4. ↑ 4,0 4,1 Schjehldahl, Peter. „The Shape of Things:After Kazimir Malevich“. The New Yorker. 18 May 2015da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 15 May 2015.
  5. ↑ 5,0 5,1 „Five Ways to Look at Malevich's "Black Square"“. Tate. 2020-yil 26-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 28-may.
  6. ↑ „John Milner, Suprematism, MoMA, Grove Art Online, Oxford University Press, 2009“. 2015-yil 9-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 10-iyun.
  7. ↑ „Kasimir Malevich. Black Square, Hermitage Museum“. 2016-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 10-iyun.
  8. ↑ 8,0 8,1 Kudriavtseva. „The Making of Kazimir Malevich's Black Square“. University of Southern California. 2016-yil 10-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 15-may.
  9. ↑ Meinhardt. „The Painting As Empty Space“. 2015-yil 11-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 15-may.
  10. ↑ Collings. „The Rules of Abstraction“. BBC. 2015-yil 17-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 15-may.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Malevich, K.. Kazimir Malevich: Suprematism. Guggenheim, 2003. ISBN 9780892072651. 2015-yil 15-mayda qaraldi. 
  12. ↑ „Shapes of Things“. The New Yorker. 6 March 2011. 22 January 2019da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 13 April 2019.
  13. ↑ Roald, Tone. Tone Roald, Johannes Lang, Art and Identity, Essays on the Aesthetic of Creation of the Mind,, 2013, p. 50, 2013. ISBN 9789401209045. 2021-yil 28-dekabrda qaraldi. 
  14. ↑ Philip Shaw. The Art of the Sublime – 'Kasimir Malevich’s Black Squareʼ (Wayback Machine saytida 2016-07-06 sanasida arxivlangan). Tate Research Publication, January 2013. Retrieved 6 July 2016.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Irina Vakar, "New Information Concerning the Black Square, " in Celebrating Suprematism (Brill, 2018), 23.
  16. ↑ Dunne. „Art Historians Find Racist Joke Hidden Under Malevich's "Black Square"“. Hyperalleric.com. Hyperallergic Media Inc. (2015-yil 13-noyabr). 2018-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 2-mart.
  17. ↑ Johann, Naldi. Arts incohérents, discoveries and new perspectives, Lienart (En), Paris: Lienart, April 2022. ISBN 978-2-35906-366-0. 
  18. ↑ Andrew. „Precedents of the Unprecedented, Black Squares Before Malevich“. The Public Domain Review. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Qora_kvadrat&oldid=3872071" dan olindi