Qizil boyqush
Qizil boyqush(Ninox rufa), shuningdek, qizgʻish boobook sifatida ham tanilgan, Strigidae oilasiga mansub boyoʻgʻli turidir. 1846-yilda ingliz ornitologi Jon Gould tomonidan tasvirlangan. Uning umumiy nomi bu boyqushlar balogʻat yoshida qoplangan qizil rangli patlarni aks ettiradi. Bu kam uchraydigan boʻlsa-da, bu tur keng doiraga ega, jumladan Avstraliya, Indoneziya Papua-Yangi Gvineya.[1]
Qizil boyqush — ogʻirligi 700-1700 gramgacha boʻlgan jinsi yoshiga qarab. U Avstraliyadagi eng katta boyqushdan bir oz kichikroq, odatda ogʻirligi 1050-1700 gramgacha boʻlgan kuchli boyoʻgʻli (Ninox strenua).[2] Qizil boyqush umumiy tungi yirtqich odatda yolgʻiz. U kamdan-kam hollarda odamlarga nisbatan tajovuzkor boʻladi, bundan tashqari, u oʻz uyasi yoki nasli xavf ostida qolganini his qiladi.
Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qizil boyoʻgʻli katta qush boʻlib, koʻpincha 46-57 santimetrgacha oʻsadi. Uzunligi, qanotlari kengligi 100-120 santimetr. Ayollarningzni odatda 700-1050 gramgacha, erkaklar esa odatda 1050-1300 gramgacha ogʻirlik qiladi. Ikkala jinsning ham tanasi dumi bilan solishtirga nisbatan kichik boshlari bor, lekin erkakning boshi ayolnikiga qaraganda tekisroq kengroqdir. Voyaga etmaganlar ancha kichik, odatda 49-54 millimetrgacha tugʻilganda uzun boʻlib, momiq oq poʻstlogʻi bilan qoplangan. Katta yoshlilarning peshonasi, boʻyni, orqa yuqori qanotlari odatda toʻq qizil-jigarrang, ochiq jigarrang toʻsiq boʻylab tarqalgan. Yuzi toʻq jigarrang, boʻyin, koʻkrak pastki qismlari yupqa krem chiziqlar bilan qizarib ketgan. Qanotlarning pastki qismi qalin krem barlari bilan ochiq jigarrang. Ilgaklangan pul och kulrang uning tagida qora tuklar bilan oʻralgan. Uning oltin-sariq koʻzlari bor.
Kichik turlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Beshta kichik tur oʻlchamlari rangi boʻyicha bir oz farq qiladi.[3] Ularga quyidagilar kiradi:
- Ninox rufa rufa (Gould, 1846)
- Ninox rufa aruensis (Schlegal, 1866)
- Ninox rufa humeralis (Bonaparte, 1850)
- Ninox rufa meesi (I.J. Mason & Schodde, 1980)
- Ninox rufa queenslandica (Matthews, 1911).
Tarqalishi yashash joyi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ninox rufa keng geografik diapazonga ega. Uning tani Aru orollari, Yangi Gvineya Shimoliy Avstraliyada, u erda Arnhem erida, shimoliy Kimberlida, Keyp-York yarim orolining sharqiy qismida sharqiy Kvinslendning Makkay okrugida joylashgan. Bu Avstraliyadagi yagona tropik boyqush.[4] Ninox rufaning global populyatsiyasi hali aniqlanmagan, ammo bu tur kamdan-kam uchraydigan hisoblanadi.[2]
Boyqush quruqlik ekotizimlarida yashaydi. U asosan yomgʻir oʻrmonlarida tropik oʻrmonlarning chekkalarida joylashgan. Qoʻshimcha yashash joylari boshqa oʻrmonlarni, nam sannalarni ichki suv- botqoqlarni oʻz ichiga olishi mumkin.
Xulq-atvor[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qizil boyqushlar juda uyatchan tushunarsiz tabiatga ega, ammo ular tahdid qilingan taqdirda tajovuzkor boʻlishlari maʼlum. Ular deyarli faqat tungi qushlar boʻlib, kun davomida oʻz uyasi yoki oʻz uyida qoladilar. Ular odatda unchalik baland ovozda emas, naslchilik mavsumi bundan mustasno. Bu qt davomida erkaklar urgʻochilar bir-birlari bilan turli balandlikdagi qoʻngʻiroqlar yordamida muloqot qilishadi. Ayolning ovozi erkaklarnikiga qaraganda balandroq.
Naslchilik[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qizil boyqushning yashash joyining issiqligiga qarab, iyundan sentabrgacha muntazam naslchilik mavsumi bor. Koʻpaytirishni boshlash uchun erkak ayolni oʻziga jalb qiladigan qoʻsh qoʻngʻiroq qiladi. U tomon uchib borar ekan, urgʻochi buning eziga hayajonli trillarni beradi. Tuxumlar odatda daraxtlarning tanasida yoki shoxlarida joylashgan uyaga qoʻyiladi. Baʼzi uyalar erdagi yirtqichlardan himoya qilish uchun erdan oʻttiz metr balandlikda qurilgan. Erkak boyoʻgʻli uya tanlaydi urgʻochi ichiga bir-ikki tuxum qoʻyadi. Tuxumlar 37 kunlik inkubatsiyani talab qiladi. Tugʻilgandan soʻng, yosh boyqushlar koʻp oylar davomida, koʻpincha keyingi naslchilik mavsumigacha ota-onalariga qaram boʻladi. Voyaga etgan erkaklar urgʻochilar oʻz uyalarini yirtqichlar bosqinchilardan tajovuzkorlik bilan himoya qiladilar, ammo bolalar hali ham ichkarida yashaydilar.[5]
Oziqlantirish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qizil boyqush mohir kuchli ovchi boʻlib, turli xil oʻljalarni qoʻlga kiritishga qodir. Ularning dietasi juda xilma-xil boʻlib, qushlar hasharotlardan tortib uchuvchi tulkilar kabi kichik sutemizuvchilargacha. Sutemizuvchilar yirtqichlarining oʻlchamlari 5 dan 15 grammgacha boʻlgan mayda kemiruvchilardan yirikroq daraxtsimon marsupiallarga qadar qayd etilgan, masalan, Shimoliy choʻtkasimon dumli (1100 dan 2000 gacha gramm). Odatda, qizil boyoʻgʻli bu yirik oʻlja turlarining oʻsmirlarini ovlaydi. Qizil boyoʻgʻli oziqlanishi hujjatlashtirilgan sutemizuvchilarga quyidagilar kiradi: kichik qizil uchuvchi tulki (Pteropus scapulatus), qora uchuvchi tulki (Pteropus alecto), choʻtkasimon dumli faskogal (Phascogale tapoatafa), shimoliy choʻtkasimon dumli (Trichosurus arnhemensis), shakar planer (Petaurus breviceps), qora oyoqli daraxt kalamush (Mesembriomys gouldii), choʻtkasimon quyon kalamush (Conilurus penicillatus), shimoliy jigarrang bandicoot (Isoodon macrourus), rangpar dala kalamush (Rattus tunneyi), qorongʻu dala kalamush (Rattus colletti), boshqalar.[2] Shuningdek, ular toʻq sariq oyoqli qushlar (Megapodius reinwardt) eclectus toʻtiqushi (Eclectus roratus) kabi qushlarni ham olishadi.[6]
Oʻlja tanlashda mavsumiy oʻzgarishlar Avstraliyada bir tadqiqotdan aniqlangan.[2] Misol uchun, nam mavsumda tuproq oʻsimliklari zichroq boʻlsa, bu boyqushlar erda yashovchi sutemizuvchilarga qaraganda koʻproq boshqa qushlarni ovlaydi. Yirtqichlarni tanlash, shuningdek, koʻp jihatdan turli mavsumlarda turlarning mavjudligiga bogʻliq. Oʻz oʻljasini qoʻlga olish uchun qizil boyqushlar bir necha yirtqich usullaridan foydalanganliklari kuzatilgan. Ular oʻljani oʻljadan olishlari, parvoz paytida daraxt barglaridan tortib olishlari, parvoz paytida quvishlari yoki havodan uchib ketishlari oʻljalarini erdan yoki suvdan ushlashlari mumkin.[5]
Saqlash[tahrir | manbasini tahrirlash]
IUCN Qizil roʻyxatiga koʻra, Ninox rufa xavfli turlar roʻyxatiga kiritilmagan. Yaqinda 2016-yilda eng kam tashvishli tur sifatida tasniflangan. Uning aholi soni kamayib borayotgandek tuyulsa-da, uning pasayish sur’ati zaif toifaga kiruvchi darajada tez hisoblanmaydi. Soʻnggi oʻn yil yoki uch avlod davomida tur 30 % dan kamroq qisqarishni boshdan kechirdi. Biroq, qizil boyoʻgʻli, boshqa koʻplab qushlar singari, qurgʻoqchilik davrida ov qilish, oʻrmonlarni tozalash oʻrmon yongʻinlari tahdidlariga duchor boʻladi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Kanowski, J. (1998).
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Estbergs, J.A.; Braithwaite, Richard W. (1985). „The diet of the rufous owl Ninox rufa near Cooinda in the Northern Territory“. Emu. 85-jild, № 3. 202–05-bet. doi:10.1071/MU9850202.
- ↑ Integrated Taxonomic Information System Report. „Ninox rufa“. Qaraldi: 2020-yil 31-may.
- ↑ Bouglouan, Nicole.
- ↑ 5,0 5,1 Lewis, Deane P. „Rufous owl — Ninox rufa“.
- ↑ Legge S., Heinsohn R., Blackman C. and Murphy S. (2003).