Qantəmir Qafur

Qantəmir Qafur
Tavalludi	1888-yil 22-may Potu, Qozon
Vafoti	1944-yil 28-yanvar Jizzax, O'zbekiston
Fuqaroligi	Rossiya Imperiyasi, Ozarbayjon Demokratik Respublikasi va SSSR
Taʼlimi	Istanbul universiteti Ozarbayjon Davlat tibbiyot instituti
Janr	Nasr

Qantəmir Qafur (toʻliq ismi: Qafur Sədrəddin oʻgʻli Əfəndiyev; 1888-yil 22-may, Potu – 1944-yil 28-yanvar, Jizzax viloyati) – atoqli ozarbayjon pedagogi va yozuvchisi.

Hayoti

1888-yilda Goʻychay tumanining Potu qishlogʻida tugʻilgan. Qafurning otasi Sadriddin afandi madrasa mudarrisi boʻlgan, oʻz davrining taniqli ziyolilaridan hisoblangan. Sadi Salis taxallusi bilan sheʼrlar ham yozgan. Qafur ilk taʼlimni otasi mudarrislik qilgan madrasada oladi. U bolaligidan mumtoz shoirlarni, ayniqsa, Sharq adabiyotini muntazam mutolaa qilgan, sanʼat va ilm-fanga alohida qiziqish koʻrsatgan. Sadriddin shoir boʻlgani uchun oʻgʻlining iqtidoridan xabardor boʻlib, uni mukammal oʻqishga undamoqchi edi. Shu bois Qafur 1905-yili Gʻoychaga kelib, oʻsha davrning keng dunyoqarashli, taniqli ziyolilaridan biri Ibrohim Haqqiy tomonidan yangicha usulda ochilgan maktabda tahsil oladi.

Istanbul Dorulfun tarix va adabiyot fakultetini (1914) va Ozarbayjon Davlat tibbiyot institutining stomatologiya fakultetini (1929) tugatgan. Qantəmir 1908-yilda Goʻychayda dars bera boshlaydi. 1915-yilda shaharda yangi ochilgan „Iqbol“ maktabida faoliyatini davom ettirdi. 1916-yilda Gubada „Nashri-maorif“ jamiyati tomonidan ochilgan maktabga mudirlik lavozimiga taklif qilinadi.

Qantəmir 1911-yilda oʻqishni davom ettirish uchun Turkiyaga borib, Istanbul universitetining tarix-filologiya fakultetiga oʻqishga kiradi. Turkiya muhiti yigitning hayotida alohida bosqichni tashkil etdi. U bu yerda ham ijodkorlik bilan shugʻullangan, qisqa hikoyalar yozgan. Yoshligida yozgan bir-ikki sheʼrini hisobga olmaganda, bu adib satirik hikoyalar muallifi sifatida nom qozongan.

Keyinchalik Gubadan kelgan Qantəmir bu hududda yangi tipdagi maktablar tashkil etish va faoliyat yuritishda bir muddat fidokorona mehnat qildi. Umrining oxirigacha oʻrta va oliy maktablarda turli fanlardan dars bergan. Boku oliy pedagogika instituti qoshida faoliyat yurituvchi „Shaig“ maktabini boshqargan.

Qantəmir Qafur 1924-yilda Ozarbayjon Davlat universitetining tibbiyot fakultetiga oʻqishga kirgan. Oʻqituvchilik faoliyatini ham tashlab qoʻymagan. Oʻqituvchi va yozuvchi Qantəmir Qafur oʻz yurtdoshlariga stomatolog sifatida xizmat qilgan.

Ozarbayjonda sovet hokimiyati oʻrnatilgandan keyin ham xalq taʼlimi sohasida faoliyat yuritib, Goʻychayda oʻqituvchilar tayyorlash uchun qisqa muddatli pedagogik kurslar tashkil qildi. Keyinchalik Bokudagi Oliy pedagogika instituti qoshida tashkil etilgan Abdulla Shayg nomidagi ikkinchi darajali namunaviy maktabda direktor boʻlib ishlagan.1937-yilda Agsu tumaniga koʻchib oʻtgan va stomatolog boʻlib ishlagan.1939-yilda hibsga olinib, Markaziy Osiyoga surgun qilingan.

Hayoti davomida bir qancha kitoblar nashr ettirgan Qantəmir Qafur SSSRni qamrab olgan qatagʻonlardan koʻrgan maʼnaviy iztiroblari natijasida 1944-yil 28-yanvarda 56 yoshida Jizzax viloyatida qamoqxonada vafot etgan.

Asarlari

Adib oʻzining „Buğda quyusu“, „Sara bibi“, „Hacı Qambay“, „Vəsiyyət“ satirik hikoyalarida va boshqa satirik hikoyalarida ayollarning ijtimoiy taraqqiyotdan ozod boʻlishiga toʻsqinlik qilayotgan din arboblarini keskin tanqid qilgan.

„qisas alındı“, „Nisa xala“, „Zeynəb Tükəzbanova“, „Kiçik Volodiya“ va boshqa asarlarida taraqqiyot va taraqqiyotni tarannum etdi. Qantəmir Qafur Ozarbayjonda satirik nasrning rivojlanishida muhim rol oʻynadi. 1964- va 1972-yillarda Bokuda asarlari nashr etilgan, hayoti va faoliyatiga oid maqolalar matbuotda bosilgan.

• Seçilmiş hekayələr, B., 1964-yil.
• „Ağıl dəryası“ 1930-yil
• „Şarlatan“ 1934-yil
• „Kolxozstan“ 1935-yil