Qalam (Islom)
Qalam (arabcha: قلم) qamish qalamning bir turi. U kesilgan, quritilgan qamishdan qilingan va islom xattotligi uchun ishlatiladi. Qalam islomda donolikning muhim ramzi sifatida koʻriladi hamda islom anʼanalarida bilim va taʼlimga eʼtibor qaratiladi.
Etimologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bu soʻz yunoncha kálamos (kalamos, „qamish“)[1] dan kelib chiqqan, yoki ehtimol efiop tilidagi ḳäläm (ቀለም „qamish“) ḳälämä (ቀለመ „boʻyamoq, boʻyamoq, yozmoq“) soʻzlariining qorishmasi boʻlishi mumkin[2][3].
.Ishlab chiqarilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Boʻshliq qamishlarning poyalari moʻljallangan yozuv uslubiga[4] qarab maʼlum burchakda kesiladi, shunda ulardan xattotlik maqsadlarida foydalanish mumkin. Ishlatiladigan qamish turi xattotning oʻziga xos afzalliklariga qarab oʻzgaradi. Misol uchun, usta xattot Jaʼfar Tabriziy mos ravishda sharqiy Iroq va Oksus daryosidagi vaṣeṭi va amuyi qamishlarini afzal koʻrgan[5]. Qalamning uzunligi taxminan oʻn ikki-oʻn olti dyuym boʻlishi va juda quruq boʻlmasligi kerak edi, chunki ular juda mustahkam va juda moslashuvchan boʻlmaganda oʻziga xos muvozanatga ega boʻla oladi[6].
Islom anʼanalarida qalam[tahrir | manbasini tahrirlash]
Islomda ilm va yozuv tushunchalari juda muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun qalam Qur’onda hikmat va tarbiya ramzi sifatida eʼzozlanadi; 68-sura Al-Qalam deb ataladi. Hatto islomgacha boʻlgan jamiyatlarda ham yozuv tijorat va baʼzan qonunchilik maqsadlarida keng qoʻllanilgan[7]. Musulmon aholi orasida xattotlikni anʼana sifatida hurmat qilmaslik insonning oʻqimishsiz va aqlsiz ekanligini koʻrsatadi, degan fikr keng tarqalgan[8]. Islomda Qur’onning yozma harflarining jismoniy mavjudligi piktogrammalarning Vizantiyaliklarga qilganidek, baraka va himoya sifatida xizmat qilgan. Shu sababli islom xattotlari koʻpincha jamiyatda yuqori oʻringa ega boʻlgan, Vizantiya kabi mintaqalardagi hamkasblari esa faqat ularning oilalari va homiylarigagina maʼlum boʻlgan[9].
Islom badiiy anʼanalarida xattotlik markaziy oʻrin tutadi va shu sababli qalam va uning foydalanuvchisiga hamrohlik qiluvchi qalam qutilari, siyohdonlari va qamishlarni kesish uchun moʻljallangan pichoqlar kabi koʻplab aksessuarlar mavjud. Bu asboblar koʻpincha juda bezakli va qimmatbaho buyumlar boʻlib, boshqa rassomlar va hunarmandlarning davomli mhnati hisobiga yaratiladi[10]. Antik davrda ishlatiladigan siyoh koʻpincha qora yoki toʻq jigarrang boʻlib, arab saqichlari, kuyikish, oʻt yongʻogʻi yoki vitrioldan tayyorlangan. Biroq, baʼzi Qur’onlar butunlay oltin rangda yozilgan va koʻproq zamonaviy xattotlar turli xil ranglardan foydalanib yozilgan. Abbosiylar xalifaligining fors amaldori Abu Ali Muhammad ibn Muqla boshqa geometrik tamoyillar bilan uygʻunlashgan holda qamish qalam uchi bilan qilingan belgilarga asoslangan xattotlikning standartlashtirilgan tizimini ishlab chiqqan[4]. Naqshning boshqa jihatlariga kelsak, rangli pergamentdagi metall siyohlar Vizantiyadan musulmon Ispaniyasiga oʻtgan va arab xattotligi oʻz navbatida Yevropaga qaytib kelgan[9].
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Gacek, Adam. The Arabic Manuscript Tradition: A Glossary of Technical Terms. Leiden: Brill, 2008 — 65 bet. ISBN 9789004120617.
- ↑ Jeffery, Arthur. The Foreign Vocabulary of the Qurʾān. Baroda: Oriental Institute, 1938 — 242–243 bet.
- ↑ Nöldeke, Theodor. Neue Beiträge zur semitischen Sprachwissenschaft. Straßburg: Karl J. Trübner, 1910 — 50 bet.
- ↑ 4,0 4,1 von Folsach, Kjeld. Art from the World of Islam in the David Collection. Copenhagen: F. Hendriksens Eftf., 2001 — 40 bet. ISBN 87-88464-21-0. von Folsach, Kjeld (2001). Art from the World of Islam in the David Collection. Copenhagen: F. Hendriksens Eftf. p. 40. ISBN 87-88464-21-0.
- ↑ Goudarzi. „Qalam“. Iranic Online (2016-yil 19-may). Qaraldi: 2018-yil 12-dekabr.
- ↑ Huart; Grohmann (2012) (en). Ḳalam. Second. https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/kalam-SIM_3806?s.num=0&s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-2&s.q=Kalam.
- ↑ Bloom, Blair, Jonathan, Sheila. Islamic Arts. London: Phaidon Press Ltd, 1997. ISBN 071483176X.
- ↑ Mansour, Nassar. Sacred Script: Muhaqqaq in Islamic Calligraphy. I.B.Tauris, 2011 — 149–150 bet. ISBN 978-1848854390.
- ↑ 9,0 9,1 Bierman, Irene A.. The Experience of Islamic Art on the Margins of Islam. Reading: Garnet Publishing Ltd, 2005. ISBN 9780863723001. Bierman, Irene A. (2005). The Experience of Islamic Art on the Margins of Islam. Reading: Garnet Publishing Ltd. ISBN 9780863723001.
- ↑ I. McWilliams II. Roxburgh, I. Mary II. David. Traces of the Calligrapher: Islamic Calligraphy in Practice, c. 1600-1900. The Museum of Fine Arts, Houston, 2007 — 9 bet. ISBN 978-0300126327.