Kontent qismiga oʻtish

Pul taʼminoti

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

  

Inflyatsiya darajasiga nisbatan pul massasining oʻsishining qiyosiy diagrammasi
M2 as a % of GDP
M2 YaIMning foizi sifatida

Makroiqtisodiyotda pul massasi (yoki pul zaxirasi) maʼlum bir vaqtning oʻzida jamoatchilik tomonidan ushlab turilgan pulning umumiy hajmini anglatadi."Pul" ni aniqlashning bir necha yoʻli mavjud, ammo standart oʻlchovlar odatda muomaladagi valyutani (yaʼni, jismoniy naqd pul) va talab qilinadigan depozitlarni (moliya institutlari hisobidagi omonatchilarning oson foydalana oladigan aktivlarini) oʻz ichiga oladi[1][2].Pul taklifi toʻgʻrisidagi maʼlumotlar odatda milliy statistika agentligi yoki mamlakat markaziy banki tomonidan qayd etiladi va eʼlon qilinadi. Pul taklifining empirik koʻrsatkichlari odatda M1, M2, M3 va hokozolar deb nomlanadi. Ular pulning qanchalik keng taʼrifini qamrab olishiga koʻra, aniq taʼriflar mamlakatdan mamlakatga, qisman milliy va moliyaviy institutsional anʼanalarga qarab farqlanadi.

Hatto M1 kabi tor agregatlar uchun ham pul massasining eng katta qismi tijorat banklaridagi depozitlardan iborat boʻlsa, markaziy banklar tomonidan chiqarilgan valyutalar(banknotlar va tangalar) zamonaviy iqtisodiyotlarning jami pul massasining faqat kichikdan qismini tashkil qiladi. Binobarin, aholining valyuta va bank depozitlariga boʻlgan talabi va tijorat banklarining kreditlar taklifi pul massasi oʻzgarishining muhim omili hisoblanadi. Ushbu qarorlarga markaziy banklarning pul-kredit siyosati,balki foiz stavkalarini belgilash ham taʼsir qilganligi sababli, pul taklifi pirovardida nobanklar, tijorat banklari va markaziy banklar oʻrtasidagi murakkab oʻzaro taʼsirlar bilan belgilanadi.

Gʻaznachilik Fedda (TGA hisobi) naqd pul va maxsus depozit hisobvaragʻiga ega boʻlishi mumkin va boʻlsa-da, bu aktivlar hech bir agregatda hisobga olinmaydi. Demak, mohiyatan Federal hukumatga (gʻaznachilikka) toʻlangan soliqlar toʻlangan pullar pul massasidan chiqarib tashlanadi. Bunga qarshi turish uchun hukumat Gʻaznachilik soligʻi va krediti (TT&L) dasturini yaratdi, unda maʼlum chegaradan yuqori boʻlgan tushumlar xususiy banklarga qayta joylashtiriladi. Gʻoya shundan iboratki, soliq tushumlari bank tizimidagi zaxiralar miqdorini kamaytirmaydi. TT&L hisobvaraqlari talab qilib olinmagan depozitlar bilan bir qatorda M1 yoki boshqa agregatlarga ham hisoblanmaydi.

2005-yilda Federal zaxira tizimidagi 2006-yilning mart oyida M3 statistik maʼlumotlarini nashr etishni toʻxtatishini eʼlon qilgan edi. Ular M3,M2 bilan solishtirganda iqtisodiy faoliyat haqida hech qanday qoʻshimcha maʼlumot bermasligini va shuning uchun „Pul-kredit siyosati jarayonida hech qanday rol oʻynamaganligini tushuntiradi.“ Shu sababli, M3 maʼlumotlarini yigʻish xarajatlari taqdim etilgan maʼlumotlardan koʻra koʻproq edi[3] .Ayrim siyosatchilar Federal zahiraning M3 statistik maʼlumotlarini nashr etishni toʻxtatish qaroriga qarshi chiqishdi va AQSh Kongressini Federal zaxiradan buni talab qiladigan choralar koʻrishga chaqirishdi. Kongressmen Ron Pol (R-TX) taʼkidlashicha, „M3 – Fed qanchalik tez yangi pul va kredit yaratayotganining eng yaxshi tavsifi. Sogʻlom fikr shuni koʻrsatadiki, havodan yangi pul yaratadigan hukumat markaziy banki muomaladagi har bir dollar qiymatini pasaytiradi.“[4] Zamonaviy pul nazariyasi bunga rozi emas edi. Uning fikricha, AQSH kabi erkin suzuvchi fiat valydi.uta rejimida pul yaratish, agar iqtisodiyot toʻliq bandlik va toʻliq quvvatga yaqinlashmasa, sezilarli inflyatsiyaga olib kelmaydi. M3 ni hisoblash uchun foydalaniladigan maʼlumotlarning bir qismi hali ham muntazam ravishda toʻplanadi va nashr etiladi[3]. M3 maʼlumotlarining joriy muqobil manbalari xususiy sektordan mavjud[5].

Amerika Qoʻshma Shtatlarida bank zahiralari bank tasarrufidagi AQSh valyutasidan (shuningdek, „kassa kassasi“[6]) hamda Federal zaxira hisobvaraqlaridagi bank qoldiqlaridan iborat[7][8]. Shu maqsadda kassadagi naqd pul va Federal rezerv („Fed“) hisobvaraqlaridagi qoldiqlar bir-birini almashtiradi (ikkalasi ham Fed-ning majburiyatlari). Zaxiralar har qanday manbadan, shu jumladan federal fondlar bozoridan, aholi tomonidan depozitlardan va Fed-ning oʻzidan qarz olishdan kelib chiqishi mumkin[9].

2013-yilning aprel holatiga koʻra, pul bazasi 3 trillion dollarni[10] va pul massasining eng keng koʻrsatkichi M2 10,5 trillion dollarni tashkil etadi[11].

Okeaniya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Avstraliya

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Avstraliyaning pul taklifi 1984–2022

Avstraliya zahira banki pul agregatlarini quyidagicha belgilaydi[12]:

  • M1: muomaladagi valyuta va xususiy nobank sektorining bank joriy depozitlari[13]
  • M3: M1 plus xususiy nobank sektoridagi barcha boshqa bank depozitlari, plyus bank depozitlari sertifikati, kamroq banklararo depozitlar
  • Keng pul: M3 va xususiy sektordan NBFIlar tomonidan olingan qarzlar, ularning valyuta va bank depozitlaridagi mablagʻlarini kamaytirganda
  • Pul bazasi: xususiy sektor tomonidan banknotlar va tangalar, shuningdek, banklarning Avstraliya Zaxira Bankidagi (RBA) depozitlari va xususiy nobank sektor oldidagi boshqa RBA majburiyatlari bor edi.

Yangi Zelandiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yangi Zelandiya pul massasi 1988–2008

Yangi Zelandiya zaxira banki pul agregatlarini quyidagicha belgilaydi[14]:

  • M1:davlat tomonidan saqlanadigan banknotlar va tangalar, shuningdek, cheklanadigan depozitlar, institutlararo cheklanadigan depozitlar va minus markaziy hukumat depozitlari
  • M2:M1+M1 boʻlmagan barcha qoʻngʻiroqlarni moliyalashtirish (qoʻngʻiroqni moliyalashtirish bir kecha-kunduz pulni va toʻliq jarimalarsiz sindirilishi mumkin boʻlgan shartlarda moliyalashni oʻz ichiga oladi) minus M1 boʻlmagan muassasalararo qoʻngʻiroqlarni moliyalashtirish
  • M3: eng keng pul agregati. Bu M3 institutlarining Yangi Zelandiya dollari bilan moliyalashtirilishini va M3 boʻlmagan institutlar bilan har qanday zaxira bankining repolarini ifodalaydi. M3 banknotlar va tangalardan iborat, shuningdek,NZ dollari mablagʻlari,M3lararo institutsional daʼvolar va markaziy hukumat depozitlari.

Janubiy Osiyo

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hindiston

[tahrir | manbasini tahrirlash]
1950-2011 yillar uchun Hindistonning milliardlab rupiydagi pul massasining tarkibiy qismlari

Hindiston zaxira banki pul agregatlarini quyidagicha belgilaydi[15]:

  • Zaxira pullari (M0): Muomaladagi valyuta, shuningdek, bankirlarning RBIdagi depozitlari va RBIdagi „boshqa“ depozitlari. Hukumatga berilgan sof RBI krediti va tijorat sektoriga RBI krediti, shuningdek, RBIning banklar va sof xorijiy aktivlar boʻyicha daʼvolari hamda davlatning xalq oldidagi valyuta majburiyatlari, RBIning sof nomonetar majburiyatlari chegirib tashlangan holda hisoblangan. 2020-yil 31-mart holatiga koʻra, toʻlanmagan M0 ₹ 30,297 trln.
  • M1: Jamoat puli va aholining depozit pullari (bank tizimidagi talab qilib olinmagan depozitlar va RBIdagi „boshqa“ depozitlar). M1 2017-yil avgust oyida M0 ning 184 foizini tashkil etdi.
  • M2: M1 plus pochta boʻlimidagi omonat kassalarida omonat omonatlari. M2 2017-yil avgust oyida M0 ning 879 foizini tashkil etdi.
  • M3:(pul massasining keng kontseptsiyasi): M1 plyus bank tizimidagi muddatli depozitlar, davlatga sof bank krediti va tijorat sektoriga bank krediti, shuningdek, bank sektorining sof valyuta aktivlari va davlat valyutasi. aholi oldidagi majburiyatlar, bank sektorining sof nomonetar majburiyatlari (muddatli depozitlardan tashqari). M3 2020-yil 31-mart holatiga koʻra M0 ning 555 foizini tashkil etdi (₹ 167,99 trln.)
  • M4 : M3 plus pochta boʻlimidagi omonat kassalaridagi barcha depozitlar (Milliy jamgʻarma sertifikatlari bundan mustasno)[16].

Pul massasining ahamiyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tarixan markaziy banklarning pul-kredit siyosatida pul massasiga berilgan ahamiyat pul harakati narxlar (shuning uchun inflyatsiya), ishlab chiqarish va bandlik kabi muhim iqtisodiy oʻzgaruvchilarni aniqlashi mumkin degan fikr bilan bogʻliq. Darhaqiqat, XX asrda ikkita mashhur analitik asoslar ikkalasi ham shu asosga qurilgan: Keynscha IS-LM modeli va pulning monetaristik miqdor nazariyasi. [17]

1970-yillarning oʻrtalaridan boshlab va keyingi oʻn yilliklarda tobora kuchayib borayotgan pul massasidagi tebranishlar bilan daromadlar yoki narxlarning oʻzgarishi oʻrtasidagi empirik bogʻliqlik buzildi va pul talabi (yoki, shunga oʻxshashi, tezligi) barqaror emasligi haqida aniq dalillar paydo boʻldi. eng kamida qisqa va oʻrta muddatda, bu pul-kredit siyosatiga tegishli boʻlgan vaqt gorizonti. Bu markaziy banklar uchun pul maqsadini kamroq foydali qildi va pul-kredit siyosatining quroli sifatida pul taklifining pasayishiga olib keldi. Buning oʻrniga, markaziy banklar odatda foiz stavkalarini toʻgʻridan-toʻgʻri boshqarishga oʻtdilar, bu esa pul taklifining pul talabidagi oʻzgarishlarni hisobga olgan holda oʻzgarishiga imkon berdi[17].Shu bilan birga, rivojlangan mamlakatlarning aksariyat markaziy banklari oʻzlarining pul-kredit siyosatining asosi sifatida toʻgʻridan-toʻgʻri inflyatsiyani nishonlashni amalga oshirdilar[18],bu pul massasiga alohida eʼtibor berish uchun kam joy qoldiradi. Qoʻshma Shtatlarda pul massasini maqsadli yoʻnaltirish strategiyasi 1979-yildan beri Federal zaxira raisi Pol Volker davrida sinab koʻrilgan, ammo amaliy boʻlmagan deb topildi va keyinchalik undan voz kechdi[19]. Benjamin Fridmanning soʻzlariga koʻra, „Pul-kredit siyosatining elementi sifatida pul taklifiga faol taʼsir koʻrsatishga intilayotgan markaziy banklar soni nolga qisqarib bormoqda[17]“, degan fikrlarni ilgari surgan.

Garchi bugungi kunda markaziy banklar odatda pul taklifini aniqlashga harakat qilmasalar ham, pul taklifi maʼlumotlarini monitoring qilish siyosatchilar koʻrib chiqadigan moliyaviy va iqtisodiy maʼlumotlarning keng doirasi sifatida pul-kredit siyosatini tayyorlashda rol oʻynashi mumkin[20]. Pul massasidagi oʻzgarishlar tijorat banklarining xatti-harakatlari va umumiy iqtisodiy pozitsiyasi haqidagi maʼlumotlarni oʻz ichiga olishi mumkin, bu esa, masalan, bandlik va inflyatsiyaning kelajakdagi harakatlarini baholash uchun foydalidir[21]. Shu munosabat bilan, ammo pul taklifi maʼlumotlari aralash rekordga ega. Masalan,Qoʻshma Shtatlarda Konferentsiya Kengashining Etakchi Iqtisodiy Indeksi dastlab real pul massasi (M2) komponentini oʻzining 10 ta yetakchi koʻrsatkichlaridan biri sifatida oʻz ichiga olgan, biroq 2012-yilda uni indeks sifatida yomon ishlaganiga ishonch hosil qilganidan keyin olib tashlagan. 1989-yildan beri yetakchi koʻrsatkichga egalik qilib kelmoqda[22]. 

Manbalari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Alan Deardorff. "Money supply, " Deardorff’s Glossary of International Economics
  2. ↑ Karl Brunner, "money supply, " The New Palgrave: A Dictionary of Economics, v. 3, p. 527.
  3. ↑ 3,0 3,1 Discontinuance of M3, Federal Reserve, November 10, 2005, revised March 9, 2006.
  4. ↑ What the Price of Gold Is Telling Us. Lewrockwell.com (April 25, 2006).
  5. ↑ „Alternate data“. Shadowstats.com.
  6. ↑ 12 C. F. R. sec. 204.2(k).
  7. ↑ 12 C. F. R. sec. 204.5(a).
  8. ↑ What is vault cash? definition and meaning (Wayback Machine saytida 2019-04-05 sanasida arxivlangan). Investorwords.com.
  9. ↑ „Net Free or Borrowed Reserves of Depository Institutions (NFORBRES) – FRED“. research.stlouisfed.org. St. Louis Fed (1929-yil yanvar)..
  10. ↑ „Aggregate Reserves of Depository Institutions and the Monetary Base – H.3“. Federal Reserve. 2013-yil 16-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  11. ↑ „H.6 Money Stock Measures“. Federal Reserve Statistical Release. Federal Reserve. 2013-yil 16-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  12. ↑ „Glossary“. Reserve Bank of Australia (2015-yil 11-noyabr).
  13. ↑ „Updates to Australia's Financial Aggregates“. Reserve Bank of Australia (2019-yil 21-mart).
  14. ↑ Series description – Monetary and financial statistics. Rbnz.govt.nz.
  15. ↑ „Notes on Tables“, Handbook of Statistics on Indian Economy — 4-bet. 
  16. ↑ „Press Releases of Reserve Bank of India on 16 Dec 2020“.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Friedman. „Money Supply“ (en). The New Palgrave Dictionary of Economics 1–10. Palgrave Macmillan UK (2017). DOI:10.1057/978-1-349-95121-5_875-2. Qaraldi: 2023-yil 29-avgust.
  18. ↑ „Inflation Targeting: Holding the Line“. www.imf.org. Qaraldi: 2023-yil 3-sentyabr.
  19. ↑ „Federal Reserve Board - Historical Approaches to Monetary Policy“ (en). Board of Governors of the Federal Reserve System (2018-yil 8-mart). Qaraldi: 2023-yil 12-avgust.
  20. ↑ „What is the money supply? Is it important?“ (en). Board of Governors of the Federal Reserve System (2015-yil 16-dekabr). Qaraldi: 2023-yil 31-iyul.
  21. ↑ Haltom. „Does Money Still Matter for Monetary Policy?“. www.richmondfed.org. Federal Reserve Bank of Richmond (2013-yil may). Qaraldi: 2023-yil 3-sentyabr.
  22. ↑ „Real M2 and Its Impact on The Conference Board Leading Economic Index® (LEI) for the United States“. www.conference-board.org. The Conference Board (2010-yil mart). Qaraldi: 2023-yil 3-sentyabr.

Qoʻshimcha manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tashqi havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Pul_taʼminoti&oldid=3871921" dan olindi