Avstraliya Zaxira banki
 Sidneydagi Avstraliya Zaxira banki binosi | |
| Bosh qarorgohi | Sidney shahri Avstraliya Zaxira banki binosi |
|---|---|
| Koordinatalari | 33°52′05″S 151°12′42″E / 33.8681°S 151.2117°E G OKoordinatalari: 33°52′05″S 151°12′42″E / 33.8681°S 151.2117°E G O |
| Tashkil etilgan yili | 14-yanvar, 1960-yil |
| Mulkchilik shakli | 100% Davlat mulki[1] |
| Gubernator | Filip Lou |
| Markaziy banki |
 Avstraliya |
| Valyutasi | Avstraliya dollari |
| Oltin-valyuta zaxiralari | 80,837 million Avstraliya dollari |
| Majburiy zaxira stavkasi | Mavjud emas |
| Foiz stavkasi targeti | 3.85%[2] |
| Veb sayti | http://www.rba.gov.au/ |
Avstraliya zaxira banki (inglizcha: Reserve Bank of Australia, qisqacha RBA) Avstraliyaning markaziy banki va banknotlarni chiqarish organidir. Bank bu rolni 1960-yil 14-yanvarda, 1959-yildagi Zaxira banki toʻgʻrisidagi qonun bilan Hamdoʻstlik bankidan markaziy bank funksiyalarini olib tashlaganidan beri egallab kelmoqda [3].
Bankning asosiy siyosatdagi roli rasmiy naqd pul stavkasini nazorat qilish orqali "ishsizlikning tezlashmaydigan inflyatsiya darajasi" (NAIRU) boʻyicha ishsizlik darajasini nazorat qilish orqali 2-3% maqsadli diapazonda inflyatsiya darajasini nazorat qilishdan iborat. 1975-yildan keyin koʻpgina gʻarbiy mamlakatlarda NAIRU joriy etilgan va 5-6% ishsizlik darajasida saqlanib qolgan. Avstraliyada Ikkinchi Jahon urushi tugashi va NAIRU amalga oshirilishi oʻrtasidagi oʻrtacha ishsizlik darajasi doimiy ravishda 1-2% orasida edi. NAIRU amalga oshirilgandan beri Avstraliyada oʻrtacha ishsizlik darajasi qariyb 6% edi.
Zaxira banki, shuningdek, Avstraliya hukumatiga, boshqa markaziy banklar va rasmiy muassasalarga xizmatlar koʻrsatadi [4]. Hozirgi vaqtda Zaxira bankining toʻlov tizimi siyosatini belgilovchi Toʻlov tizimi kengashi va bankning barcha boshqa pul-kredit va bank siyosatini belgilovchi Zaxira banki kengashidan iborat [5].
Ikkala kengash ham bank aʼzolari, Gʻaznachilik, Avstraliyaning boshqa davlat idoralari va Avstraliya iqtisodiyotining bir qismi boʻlgan boshqa institutlar rahbarlaridan iborat [5][6]. Zaxira banki boshqaruvining tuzilmasi 1951-yildan beri doimiy ravishda saqlanib kelmoqda, boshqaruv aʼzolari sonining oʻzgarishi bundan mustasno [3]. Avstraliya Zaxira banki gubernatori Gʻaznachi tomonidan tayinlanadi va Toʻlov tizimlari va Zaxira banki kengashlariga raislik qiladi va ikkala kengash oʻrtasida kelishmovchiliklar yuzaga kelganda, gubernator ularni hal qiladi [5] [7].
Roli va majburiyatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Zaxira banki hozirda 1959-yilgi Zaxira banki toʻgʻrisidagi qonun bilan boshqariladi. Zaxira banki kengashining Qonunda belgilangan chegaralari doirasidagi vazifasi bankning pul-kredit va bank siyosati Avstraliya aholisiga yordam berish uchun ishlatilishini taʼminlashdan iborat. Bu hukumat bilan maslahatlashuvlar va Zaxira banki kengashining uning vakolatlari quyidagilarga yordam berish uchun ishlatilishi haqidagi fikri bilan amalga oshirilishi kerak [4]:
- Avstraliya valyutasining barqarorligi;
- Avstraliyada toʻliq bandlikni saqlab qolish, koʻpchilik Gʻarb mamlakatlarida NAIRU 1975-yildan keyin amalga oshirilgandan beri 5-6% ishsizlikni tashkil etadi; va
- Avstraliya xalqining iqtisodiy farovonligi [4].
Amalda Zaxira banki asosiy eʼtiborni asosiy maqsad, yaʼni pul-kredit siyosati orqali inflyatsiyani nazorat qilishga qaratadi. Mavjud maqsad - yillik inflyatsiya darajasini "iqtisodiy sikl davomida oʻrtacha 2-3 foiz" darajasida ushlab turishga qaratilgan inflyatsion targetlash siyosati. Bu maqsad birinchi boʻlib 1993-yilda oʻsha paytdagi Zaxira banki rahbari Berni Freyzer tomonidan belgilab qoʻyilgan va keyin 1996-yilda oʻsha paytdagi Gʻaznachi Piter Kostello va Zaxira bankining yangi rahbari Ian Makfarleyn tomonidan rasmiylashtirilgan [3].
Zaxira banki hukumat idoralariga, boshqa markaziy banklarga va boshqa rasmiy muassasalarga bank va reestr xizmatlarini koʻrsatadi. Bank aktivlari Avstraliyaning oltin-valyuta zaxiralarini oʻz ichiga oladi, uning qiymati 101 milliard Avstraliya dollariga teng [manba kerak].
RBA xodimlarining qariyb 94% Sidneyda joylashgan bosh qarorgohda va Biznesni qayta tiklash tomonida (inglizcha: Business Resumption Site) ishlaydi. Jami 926 xodimning qolgan qismi Adelaida, Brisben, Kanberra, Melburn, Pert, London va Nyu-York shaharlarida faoliyat olib boradi. Bankning toʻliq shoʻba korxonasi Note Printing Australia boʻlib, unda 257 nafar ishchi ishlaydi va ham mamlakat ichidagi, ham tashqarisidagi bozorlar uchun Avstraliya dollari va boshqa qimmatli qogʻozlarni ishlab chiqaradi [4].
Toʻlov tizimi kengashi bankning toʻlov tizimi siyosati boʻyicha qaror qabul qilish rolini bajaradi va Zaxira banki kengashi esa bankning boshqa barcha pul-kredit va bank siyosati uchun javobgardir. Ikki Kengash oʻrtasidagi nizolar tez-tez sodir boʻlmaydi va ular yuz berganda, nizolar gubernator tomonidan hal qilinadi [5].
Gubernatorlari va ularning vazifalari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Zaxira banki gubernatori RBAdagi eng yuqori lavozim hisoblanadi. Gubernator Gʻaznachi tomonidan yetti yilgacha muddatga tayinlanadi va uning muddati tugagandan soʻng qayta tayinlanishi mumkin [7]. Gubernator Toʻlov tizimlari kengashi va Zaxira banki kengashining raisi hisoblanadi va ikkala kengash oʻrtasida yuzaga keladigan har qanday nizolarni hal qiladi [5]. Avstraliya Hamdoʻstlik bankining gubernatori 1920-yildan 1924-yilgacha Notlar Kengashining ex officio aʼzosi va 1924-yildan 1945-yilgacha Hamdoʻstlik bankining sakkiz direktorining aʼzosi boʻlgan. 1945-yildagi Hamdoʻstlik banki va banklar toʻgʻrisidagi qonunlarda gubernatorning Markaziy bankni boshqarish majburiyatlari belgilab qoʻyilgan. 1951-yilda qonunchilik 10 aʼzodan iborat boshqaruv kengashini tashkil etdi, uning aʼzosi CBA gubernatori edi. Markaziy bank 1951-yildan beri xuddi shunday tuzilmani saqlab kelmoqda [3].
RBA gubernatori 1959-yilgi Zaxira banki toʻgʻrisidagi qonunga koʻra, Gʻaznachilik departamenti va Zaxira bankiga tegishli va aksincha, Gʻaznachilik kotibi bilan aloqada boʻlishi shart. Shuningdek, ushbu qonun RBA kengashi hukumatni bankning pul-kredit va bank siyosati toʻgʻrisida xabardor qilishni buyuradi, bu koʻpincha gubernatorning Gʻaznachi bilan uchrashuvlari orqali amalga oshiriladi. 1996-yildan beri gubernator va RBAning boshqa yuqori martabali aʼzolari har yili ikki marta Vakillar palatasining Iqtisodiyot boʻyicha doimiy qoʻmitasi oldida bankning xatti-harakatlarini tushuntirish uchun kelishadi [8].
CBA va RBA gubernatorlari roʻyxati[tahrir | manbasini tahrirlash]
| * | Ofisda vafot etgan |
| # | Gubernator | Orden va mukofotlari | Boshlashi | Yakunlashi | Havola | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Avstraliya Hamdoʻstlik banki gubernatorlari | |||||||||||||||||
| 1 | Ser Denison Miller | KCMG | 1912-yil iyun | 1923-yil iyun | [9][10] | ||||||||||||
| 2 | Jeyms Kell | 1924-yil oktabr | 1926-yil oktabr | [9] | |||||||||||||
| 3 | Ser Ernest Riddl | 1926-yil oktabr | 1938-yil fevral | [9] [11] | |||||||||||||
| 4 | Ser Henri Shehan | CBE | 1938-yil fevral | 1941-yil mart | [9] [12] | ||||||||||||
| 5 | Hyu Armitaj | CMG | 1941-yil iyul | 1948-yil dekabr | [9] [13] | ||||||||||||
| 6 | Herbert Kumbs | 1949-yil yanvar | 1960-yil yanvar | [9] [14] | |||||||||||||
| Avstraliya Zaxira banki gubernatorlari | |||||||||||||||||
| 1 | Herbert Kumbs | 1960-yil yanvar | 1968-yil iyul | [9] [14] | |||||||||||||
| 2 | Ser Jon Fillips | KBE | 1968-yil iyul | 1975-yil iyul | [9] [15] | ||||||||||||
| 3 | Ser Herold Nayt | KBE, DSC | 1975-yil iyul | 1982-yil avgust | [9] | ||||||||||||
| 4 | Bob Jonston | AC | 1982-yil avgust | 1989-yil iyul | [9] | ||||||||||||
| 5 | Berni Freyzer | 1989-yil sentabr | 1996-yil sentabr | [9] | |||||||||||||
| 6 | Yan Makfarleyn | AC | 1996-yil sentabr | 2006-yil sentabr | [9] | ||||||||||||
| 7 | Glenn Stivens | AC | 2006-yil 18-sentabr | 2016-yil 17-sentabr | [9] | ||||||||||||
| 8 | Filipp Lou | 2016-yil 18-sentabr | hozirgacha | [9] | |||||||||||||
Eng uzoq vaqt xizmat qilgan gubernator, agar uning Hamdoʻstlik banki va Avstraliyaning Zaxira bankidagi xizmatlari kiritilgan boʻlsa, oʻn toʻqqiz yil va olti oy birga ishlagan H.K. Kumbs hisoblanadi [9]. Baʼzilar uni 1950 va 1960-yillar davomida hukumatdagi eng sodiq antiinflyatsiyachilardan biri deb bilishadi [16]. Hamdoʻstlik bankida eng uzoq vaqt ishlagan gubernatori ser Ernest Riddl boʻlib, u oʻn bir yilu toʻrt oy ishlagan, eng uzoq vaqt Zaxira banki rahbari esa oʻn yil xizmat qilgan Yan Makfarleyndir. Koʻp yillar davomida eng qisqa muddatli gubernator Jeyms Kell boʻlib, u Hamdoʻstlik bankida 2 yil ishlagan [9].
Zaxira banki kengashi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Zaxira banki Kengashi toʻqqiz aʼzodan, jumladan, ex officio uch nafar aʼzodan iborat: Boshqaruv raisi boʻlgan Zaxira banki gubernatori, Kengash raisining birinchi oʻrinbosari hisoblanadigan Gubernatorning birinchi oʻrinbosari va Gʻaznachilik kotibi [manba kerak].
Kengash, shuningdek, Gʻaznachi tomonidan besh yil muddatga tayinlanadigan olti nafar tashqi aʼzoga ega. Zaxira banki toʻgʻrisidagi qonunning 17 (1) boʻlimiga koʻra, boshqaruv kengashi aʼzolari depozitlarni qabul qilish huquqiga ega boʻlgan muassasaning direktori, mansabdor shaxsi yoki xodimi boʻlishlari mumkin emas [6]. A’zolar sonidagi oʻzgarishlarni hisobga olmaganda, Kengash tuzilishi 1951-yildan beri oʻzgarishsiz qolmoqda [3].
Kengashning hozirgi aʼzolari [6]:
| Ism | Ofisi (agar mavjud boʻlsa) | Boshlashi | Yakunlashi A | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ex officio aʼzolari | |||||||||||||||||
| Filipp Lou | Zaxira banki gubernatori | 2016-yil 18-sentabr | 2023-yil 17-sentabr | ||||||||||||||
| Mishel Bullok | Zaxira banki gubernatori oʻrinbosari | 2022-yil 2-aprel | 2027-yil 1-aprel | ||||||||||||||
| Stiven Kennedi | Gʻaznachilik kotibi | 2019-yil 2-sentabr | Cheksiz | ||||||||||||||
| Tashqi aʼzolar | |||||||||||||||||
| Mark Barnaba | - | 2017-yil 31-avgust | 2023-yil 30-avgust | ||||||||||||||
| Vendi Kreyk | - | 2018-yil 7-may | 2023-yil 6-may | ||||||||||||||
| Yan Harper | - | 2016-yil 31-iyul | 2026-yil 30-iyul | ||||||||||||||
| Kerolin Hyuson | - | 2021-yil 30-mart | 2026-yil 29-mart | ||||||||||||||
| Kerol Shvarts | - | 2017-yil 14-fevral | 2027-yil 13-fevral | ||||||||||||||
| Alison Uotkins | - | 2020-yil 17-dekabr | 2025-yil 16-dekabr | ||||||||||||||
Kengash odatda har yili oʻn bir marta, yanvardan tashqari har oyning birinchi seshanbasida yigʻiladi. Kengash yigʻilishlari odatda Sidneydagi Zaxira bankining bosh ofisida oʻtkaziladi. Uchrashuvlar har yili Avstraliyaning yana ikkita shahrida oʻtkaziladi. Kvorumni tashkil qilish uchun, Kengashning besh a’zosi yigʻilishi kerak, yigʻilishni gubernator, u yoʻq boʻlganda esa gubernator oʻrinbosari boshqaradi.
Kengash odatda koʻrib chiqilayotgan masalalar boʻyicha tuzilgan ovoz berishni talab qilmasdan konsensus hosil qiladi. Kengash yigʻilishlari shtatlararo boʻlib oʻtganda, Bankning Sidneydagi bosh ofisining majlislar zalida yoki bankning Davlat idoralaridan biridagi shunga oʻxshash muassasada oʻtkaziladi (Bankning oʻz binosi boʻlmagan Avstraliya shaharlarida xavfsiz joydan foydalaniladi). Uchrashuvlar ertalab soat 9.00 da boshlanadi va uch yarim soat davom etadi, bayonnomalar yigʻilish oʻtkazilgandan ikki hafta oʻtgach eʼlon qilinadi [6].
Toʻlov tizimi kengashi va Avstraliya raqobat va isteʼmol komissiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1959-yilgi Zaxira banki toʻgʻrisidagi qonun toʻlov tizimi kengashiga Zaxira bankining toʻlov tizimi siyosatini hal qilish huquqini beradi. Bu xavfni nazorat qilish, samaradorlikni oshirish va moliyaviy tizimda raqobatbardoshlik va muvozanatni saqlashga yordam berish uchun amalga oshiriladi. Bankning 1998-yilgi Toʻlov tizimlari toʻgʻrisidagi qonuni orqali quvvati har qanday toʻlov tizimini tartibga solish imkonini beradi va tizimda xavfsizlik va ishlash uchun majburiy qoidalar yaratishi mumkin. Agar toʻlov tizimining aʼzolari bozor tavakkalchiligi, qabul qilish, xavfsizlik va raqobat masalalari boʻyicha kelishmovchiliklarga duch kelsa, RBA qoʻshimcha ravishda ishtirokchilarning roziligi bilan arbitrajni boshqarishi mumkin. RBA shuningdek, toʻlov tizimi yoki uning ishtirokchilaridan maʼlumot toʻplashi mumkin. Bank 2001-yil avgustidan boshlab tranzaktsiyalar raqobatini ham tartibga solishi mumkin [5].
1998-yilgi Toʻlov tizimlari va toʻlovlar toʻgʻrisidagi qonun ilgari noaniq boʻlgan qonun sohalarida kengashga vakolat beradi. U bankrotlikni avvalgi yarim tunda bankrot deb topishga imkon beruvchi nol soat qoidasini olib tashladi va qonun shu kunning oʻzida toʻlovlarni bekor qilib boʻlmaydigan qilib belgiladi. Nol soat qoidasi olib tashlanishidan oldin Real vaqt yalpi hisob-kitob tizimi buzilgan edi, chunki tizimdagi toʻlovlar oʻz-oʻzidan bekor qilinmasligi kerak. Baʼzi toʻlov tizimlari ilgari oʻz majburiyatlarini toʻlashdan koʻra, butun tizim boʻyicha majburiyatlarni toʻlashga va qabul qilishga rozi boʻlgan. Ammo bankrot boʻlgan taqdirda, bankrot muassasa toʻlovga layoqatli tomonlarga qarzini toʻlamagan, ular oʻz badallarini muvaffaqiyatsiz bankka toʻlashlari kerak edi. Keyinchalik, 1986-yilgi Cheklar toʻgʻrisidagi qonunga 1998-yilda oʻzgartirilgandan soʻng, bankrot muassasada ularni zaxiralash uchun mablagʻ boʻlmasa, cheklar bekor qilingan deb topilganda, bu oʻzgartirildi. 1974-yilgi Savdo amaliyotlari toʻgʻrisidagi qonun odatda raqobatchilarga hamkorlik bitimlarini tuzishga ruxsat bermaydi, ammo Avstraliya Raqobat va >isteʼmolchilar komissiyasi (ACCC) oʻzaro kelishuvlar tuzayotgan raqobatchilar uchun istisnolar qoʻyishga ruxsat beradi. ACCC va Toʻlov tizimlari kengashi 1998-yildagi Toʻlov tizimlari (reglamenti) toʻgʻrisidagi qonun orqali kirish va raqobat boʻyicha birgalikda ishlashga daʼvat etiladi [5].
Toʻlov tizimi Kengashi aʼzolari 1959-yildagi Zaxira banki toʻgʻrisidagi qonunning 25A boʻlimi bilan belgilanadi, aʼzolarning uchtasi ex officio yoki boshqa tashkilot vakillaridir. Avstraliya Zaxira bankining gubernatori Toʻlov tizimi kengashi raisi, RBAning bitta vakili va Avstraliya Prudensial tartibga solish organining (APRA) bitta vakili bor. Bundan tashqari, Gʻaznachi tomonidan besh yilgacha boʻlgan muddatga tayinlanadigan boshqa besh nafargacha boshqa aʼzolar ham mavjud. Kengash har chorakda bir marta yigʻiladi, odatda Sidneyda besh aʼzo bilan kvorum tashkil qiladi, unga gubernator yoki u yoʻq boʻlganda rais oʻrinbosari raislik qilishi kerak. Rais har yili kamida bir marta ACCC Raisi bilan toʻlov tizimida har ikki tomonni qiziqtirgan masalalar boʻyicha uchrashadi, bundan tashqari har ikki tashkilot aʼzolari oʻzaro muhim boʻlgan masalalar boʻyicha maslahatlashadilar [5].
Toʻlov tizimi kengashining hozirgi aʼzolari [5]:
| Ism | Ofisi (agar mavjud boʻlsa) | Boshlanishi | Yakunlashi A | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ex officio yoki vakil aʼzolar | |||||||||||||||||
| Filipp Lou | Boshqaruv raisi (RBA Gov.) | 2016-yil 18-sentyabr | 2023-yil 17-sentyabr | ||||||||||||||
| Mishel Bullok | Boshqaruv raisi oʻrinbosari (RBA Rep.) | 2016-yil 29-oktyabr | 2027-yil 1-aprel | ||||||||||||||
| Jon Lonsdeyl | APRA vakili | 2022-yil 1-noyabr | noaniq | ||||||||||||||
| Tashqi aʼzolar | |||||||||||||||||
| Jina Kass-Gotlib | - | 2013-yil 15-iyul | 2023-yil 31-iyul | ||||||||||||||
| Debora Ralston | - | 2016-yil 15-dekabr | 2026-yil 14-dekabr | ||||||||||||||
| Greg Stori | - | 2018-yil 1-avgust | 2023-yil 31-iyul | ||||||||||||||
| Skott Farrell | - | 2022-yil 23 mart | 2027-yil 22 mart | ||||||||||||||
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
19-asr oʻrtalaridan 1890-yillargacha milliy bankni shakllantirish istiqbollari oʻsdi. 1911-yilda Hamdoʻstlik banki tashkil etildi, lekin u pullarni chop etish huquqiga ega emas edi, bu funksiya hali ham Gʻaznachilikda edi. Birinchi jahon urushidan soʻng oltin standartini qayta tiklashga qaratilgan harakat Jon Garvan turli kengashlarni boshqarib, bu yoʻlda pul taʼminoti shartnomalarini tuzdi va oltin standart 1925-yilda Britaniya funt sterlingi va Avstraliya funti uchun joriy etildi [16].
Buyuk depressiya davrida Avstraliya funti devalvatsiyaga uchradi, endi u funt sterlingga teng boʻlmay qoldi va 1932-yilgi Hamdoʻstlik banki toʻgʻrisidagi qonun bilan rasmiy ravishda oltin standartidan chiqdi [17]. 1945-yildagi qonunchilik xususiy banklarni tartibga solishga olib keldi, Herbert Kumbs bunga qarshi edi va 1949-yilda gubernator boʻlganida, u ularga oʻz muassasalari ustidan koʻproq umumiy nazoratni berdi [3][16]. Pul-kredit organlari Kumbsning moslashuvchan foiz stavkasiga ega boʻlish maslahatini amalga oshirganida, bu bankning ochiq bozor operatsiyalariga koʻproq tayanishiga imkon berdi [16]. 1980-yilda qisqa muddatli - 13 va 26 haftalik davlat obligatsiyalarining chiqarilishi Gʻaznachilik qimmatli qogʻozlari - narx belgilanadigan kran tizimidan aksiyalar hajmi va narxi bozor tomonidan belgilanadigan tender tizimiga oʻtdi. Koʻp oʻtmay, tender tizimi uzoq muddatli davlat obligatsiyalarini chiqarishga kengaytirildi.
Avstraliya dollarining suzib yurishi 1983-yilda, Avstraliyada moliya tizimi tartibga solinmagan davrda sodir boʻldi. Banklarni boshqarish 1998-yilda bankdan Avstraliya Prudensial tartibga solish organiga oʻtkazildi va toʻlov tizimi kengashi tashkil etildi, bankka esa oʻsha yili kengash tarkibida vakolat berildi [3]. Zaxira bankining hozirgi gubernatori Filipp Lou boʻlib, u 2016-yil 18-sentabrda Glenn Stivensdan keyin gubernator lavozimini egallagan [9].
2022-yil may oyida bank oʻn yildan ortiq vaqt ichida birinchi marta asosiy foiz stavkalarini oshirdi. Regulyatorning ushbu harakati yuqori inflyatsiya surʼatlariga qarshi kurashish uchun moʻljallangan. Ushbu harakat katta muhokamalarga sabab boʻldi, chunki u yashash xarajatlarini oshirishga qaratilgan federal saylov kampaniyasi paytida qabul qilingan [18].
19-asr oʻrtalari – 1924-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]
Avstraliyada milliy bank boʻyicha takliflar birinchi marta 19-asrning oʻrtalarida paydo boʻlgan va 1890-yillarda 1893-yildagi Avstraliya bank inqirozi natijasida sezilarli darajada kuchayib, koʻplab tijorat banklari va qurilish jamiyatlari qulab tushgan va bu umumiy iqtisodiy inqirozga olib kelgan. Ushbu davrda tuzilgan Avstraliya Mehnat partiyasi moliyaviy xizmatlar koʻrsatishning himoyalangan va arzon usuli boʻlgan bankni taklif qildi. 1908-yilgi saylovlar uchun partiyaning platformasi ham tijorat, ham markaziy bank funksiyalariga ega boʻlgan "Hamdoʻstlik banki" uchun edi [16].
Nima boʻlishidan qatʼiy nazar, Fisherning mehnat hukumati 1911-yil 22-dekabrda kuchga kirgan Hamdoʻstlik banki toʻgʻrisidagi qonunga binoan Hamdoʻstlik bankini tashkil etdi. Yangi bank davlatga qarashli tijorat banki boʻlib, markaziy bankning hech qanday funksiyasiga ega boʻlmagan. Uning taʼkidlashicha, "vaqt va tajriba uning foydali funksiyalari [markaziy bankka nisbatan] qanday kengaytirilishi mumkinligini koʻrsatadi". Oʻsha paytdagi bankni markaziy bankning oʻziga xos xususiyatiga aylantirgan yagona funksiya shundan iboratki, u Avstraliya hukumati uchun bankir edi, bundan tashqari u mamlakat shtatlari uchun bir xil edi. Oʻsha paytda Avstraliya Gʻaznachilik departamenti 1910-yilgi Avstraliya banknotlari toʻgʻrisidagi qonun orqali banknotlarni chiqarish rolini saqlab qoldi [16]. Bank shuningdek, Avstraliyada federal hukumat kafolatini olgan birinchi bank edi.
Hamdoʻstlik banki asta-sekin markaziy bank funksiyalariga ega boʻldi.Birinchi jahon urushi (1914—1918) davridagi savdoning uzilishiga javoban Avstraliya hukumati qarzini boshqarish masʼuliyati unga yuklangan. Shunga qaramay, urush oxirida bankning asosiy roli omonat va savdo banki edi. Urushda davlat xarajatlarining katta oʻsishini moliyalashtirish uchun Avstraliya valyutasi Birlashgan Qirollik va Britaniya imperiyasining boshqa qismlari singari oltin standartdan chiqdi [manba kerak].
Avstraliya funti funt sterlingga bogʻlangan holda qoldi. Shunday qilib, Avstraliyada inflyatsiya Britaniyadagidan kamroq, ammo Qoʻshma Shtatlardagidan koʻproq koʻtarildi. Markaziy bankning ishi hukumatning urushdan keyin qarzlarini kamaytirish uchun xarajatlarini qisqartirishi zarurati bilan kuchaytirildi. Hamdoʻstlik banki gubernatori Denison Miller Avstraliya valyutasini Gʻaznachilikdan bankka oʻtkazishni talab qilgan, chunki u koʻproq xodimlar va monetar bilimiga ega edi [16].
Avstraliya Banknotlar kengashi (ANB) 1920-yilda tashkil etilgan va Millerning iltimosiga qisman qoʻshilgan, toʻrtta direktorga ega boʻlgan, bank gubernatori ex officio aʼzosi boʻlgan [3]. Banknotlar kengashi Boshqaruv kengashi aʼzosi Jon Garvanning pul taklifini qisqartirish siyosatiga amal qila boshladi, bunda Avstraliya funtining oltinga erkin konvertatsiya qilinishi urushdan oldingi kurslarda sobiq oltin standarti qayta tiklanishi uchun narxlarni pasaytirish maqsadida boshlandi. [manba kerak].
Bu oltinga pullar almashinuvini rad etish orqali amalga oshirildi va bu ichki narxlarni pasaytiradi va Avstraliya funt sterling qadrini oshiradi, deb kutilgan edi. Oltin Nyu-Yorkdan kelganida, hukumat monetar kengayish taʼsirini kamaytirish uchun qimmatli qogʻozlarni sotdi, shuning uchun Avstraliya tarixidagi birinchi ochiq bozor operatsiyalarini amalga oshirdi va shu bilan markaziy bank tashkil qilishning birinchi urinishi sanaladi [16].
1924-yildan hozirgi kungacha[tahrir | manbasini tahrirlash]
Avstraliya Banknotlar kengashi 1920-yilda Gʻaznachilik departamenti tarkibida tashkil etilgan boʻlib, u 1924-yilgacha pul chiqarish funksiyasi Hamdoʻstlik bankiga oʻtkazilgunga qadar bu ish bilan shugʻullangan [3]. Banknotlar kengashi 1924-yilgi Hamdoʻstlik banki toʻgʻrisidagi qonun bilan bekor qilingan.
Gʻaznachi va mamlakat partiyasi yetakchisi Erl Peyj, ayniqsa, eksport narxlarini pasaytirgan fermerlarga zarar etkazgan pul qisqarishini toʻxtatmoqchi edi [16]. Uning oʻrnini egallagan, sanoatning turli sohalaridan tashkil topgan yangi direktorlar kengashi [3] tez orada Garvonni rais etib tayinladi va shu tariqa u oʻz siyosatini davom ettirdi. 1925-yilda funt sterling ham, Avstraliya funti ham urushdan oldingi oltin standartiga qaytdi. Hukumat 1924-yilda oʻz harakatlari orqali bankni markaziy bankka aylantirishga harakat qilgan boʻlsa ham, Hamdoʻstlik bankining asosiy roli omonat va savdo banki boʻlib qoldi [16].
Parlamentga Buyuk Depressiya avjida, 1930-yil may oyida Gʻaznachi E.G. Teodor tomonidan Markaziy bank vakolatlarini Hamdoʻstlik bankidan yangi markaziy bankka oʻtkazish uchun qonun kiritildi, ammo bu muvaffaqiyatsizlikka uchradi [16]. 1931-yilda Avstraliya funti devalvatsiyaga uchradi va u funt sterlingga bogʻlanishni toʻxtatdi. Zaxira banki 1932-yilgi Hamdoʻstlik banki toʻgʻrisidagi qonun bilan oltin standartidan voz kechdi, bu esa banknotlarni oltinga almashtirib boʻlmaydigan qilib qoʻydi va bankning oltin zaxiralarini saqlamaslikka imkon berdi [17]. Bankning pul-kredit siyosati 1931-yildan 1970-yillarning boshlarigacha funt sterling kursini barqaror ushlab turishdan iborat edi [16].
Yangi Hamdoʻstlik banki toʻgʻrisidagi qonun va 1945-yilgi Bank toʻgʻrisidagi qonun orqali Boshqaruv oʻrniga bank va Gʻaznachilik xodimlaridan iborat olti kishilik Kengash tashkil etildi. Unda qoʻshimcha ravishda bankning pul-kredit siyosati va valyuta nazorati boʻyicha maʼmuriy vakolatlari rasmiylashtirildi, shuningdek, gubernator bankni boshqarish uchun masʼul ekanligi belgilandi [3]. 1945-yilda koʻp muhokama qilingan qonun hujjatlari xususiy banklar boʻyicha katta miqdorda tartibga solishga sabab boʻldi, keyinchalik gubernator H.K. Kumbs 1947-yilda banklarni milliylashtirishga qarshi boʻlgan [16]. 1949-yilda u gubernator boʻlgach, xususiy banklarga oʻz likvidligi ustidan koʻproq nazorat qilish imkonini berdi va bozorga asoslangan pul-kreditsiyosatini joriy etishga harakat qildi [3] [16]. U 1959-yilda stagflyatsiya ehtimoli haqida ham ogohlantirgan [16].
1951-yildagi qonunchilikka koʻra, kengash oʻrniga gubernator, gubernator oʻrinbosari va Gʻaznachilik kotibidan iborat 10 kishidan iborat Kengash tuzildi. Boshqaruv gubernatordan bank boshqaruvini oldi. 1959-yilgi Zaxira banki toʻgʻrisidagi qonun (1959-yil 23-aprel) Hamdoʻstlik bankining markaziy bank funksiyalarini bajaradigan qismini olib tashladi va uni Zaxira bankiga joylashtirdi, tijorat va jamgʻarma banklari funksiyalari esa Hamdoʻstlik bankida qoldi [3]. Bu nihoyat, 1959-yilda Avstraliya uchun alohida markaziy bankni yaratdi, u 1960-yil 14-yanvarda kuchga kirdi, koʻp yillar oʻtgach, bir qancha boshqa davlatlarda Gʻaznachi Teodorning dastlabki taklifiga oʻxshash boʻldi [3] [16].
1960-yillarning oʻrtalarida pul-kredit organlari Kumbsning xulosalarini qabul qildilar va moslashuvchan foiz stavkasiga ruxsat berdilar, bu esa bankning ochiq bozor operatsiyalariga tayanishini osonlashtirdi [16].Valyuta nazorati 1983-yilda Avstraliya dollari kursi oʻzgargandan keyin bekor qilindi. Kempbell qoʻmitasi tekshiruvidan soʻng besh yil ichida, 1979-1984 yillarda Avstraliyada moliya tizimi tartibga solindi. Yana bir tekshiruv 1996-yilda Uollis qoʻmitasi boʻlib, 1998-yilda kuchga kirgan. Buning oqibatlari banklarni nazorat qilishni RBAdan Avstraliya Prudensial tartibga solish organiga (APRA) oʻtkazish va toʻlov tizimining xavfsizligi va ishlashini taʼminlashga harakat qiladigan Toʻlov tizimi kengashini (PSB) yaratish edi. Bank 1998-yilda qoʻshimcha qonun hujjatlari bilan PSB doirasida vakolatlarga ega boʻldi [3].
1996-yil avgust oyida oʻsha paytdagi bank gubernatori lavozimiga tayinlangan Yan Makfarleyn va Gʻaznachi Pul-kredit siyosatini yuritish toʻgʻrisidagi bayonotni eʼlon qildi, unda Zaxira banki va Avstraliya hukumatining roli qayta taqsimlangan edi. U 1993-yilda joriy etilgan Zaxira bankining inflyatsion targetlash siyosatini hukumat tomonidan maʼqullanishini tasdiqladi. 2007-yil dekabr oyida hukumatning oʻzgarishi sobiq Gʻaznachi Ueyn Svon va Zaxira banki gubernatori Glenn Stivens tomonidan chiqarilgan yana bir bayonotga olib keldi. Bu bankka mustaqillik berish orqali oldingi bayonotlarga oʻzgartirishlar kiritadi va shaffoflik va muloqotni ragʻbatlantiradi [3].
Xavfsizlik janjali[tahrir | manbasini tahrirlash]
2007-yildan beri RBA obroʻsiga "Xavfsizlik (ing.:Securency)" yoki Note Printing Australia janjali taʼsir koʻrsatdi. Zaxira bankning ushbu shoʻba korxonasi xorijdagi amaldorlarga pora berish bilan shugʻullangan, shunda Avstraliya foydali polimer pullarni chop etish shartnomalarini yutib olishi mumkin edi. 2011-yilning oxirlarida davom etgan Avstraliya matbuotining yoritilishi tegishli RBA Boshqaruv kengashi aʼzolari va mansabdor shaxslari tomonidan amalga oshirilgan tuzatish harakatlarining yaqqol sustligi va kechikishi bilan bogʻliq xavotirlarni aks ettiradi. Ammo 2011-yilda Zaxira banki ilgari parlament qoʻmitalariga berilgan notoʻgʻri dalillarni tuzatishi kerakligi maʼlum boʻlgan boʻlsa-da, 2007-yilda Federal politsiyaga bu haqda xabar berilmagan [manba kerak].
2014-yil iyul oyida WikiLeaks oʻzida Malayziya, Indoneziya va Vyetnamning oʻtmishdagi va hozirgi yuqori martabali amaldorlarining Note Printing Australia kompaniyasi bilan bogʻliq korruptsiyasini “oshkor qiladigan, nazarda tutuvchi, taklif etuvchi yoki daʼvo qiladigan” maʼlumotlarni Avstraliya boʻylab chop etishni taqiqlovchi sud qarori nusxasini eʼlon qildi [19].
Moddiy meroslar roʻyxatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Zaxira banki bilan bogʻliq bir qator binolar moddiy meros roʻyxatiga kiritilgan, jumladan:
- 20-22 London Circuit, Kanberra: Avstraliya Zaxira Banki binosi
- 65 Martin Saroyi, Sidney: Avstraliya zaxira banki binosi
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
Eslatmalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Aʼzolar boshqa muddatga tayinlanishlari mumkin ^A
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Weidner, Jan „The Organisation and Structure of Central Banks“ (PDF). Katalog der Deutschen Nationalbibliothek (2017).
- ↑ „Cash Rate“. Reserve Bank of Australia. Qaraldi: 2-may 2023-yil.
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 „History of the RBA“. Reserve Bank of Australia. 2011-yil 17-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-iyun 2009-yil.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 „Overview of Functions and Operations“. Reserve Bank of Australia. 2009-yil 14-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7-iyun 2009-yil.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 5,8 „Payments System Board“. Reserve Bank of Australia. 2010-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-iyun 2009-yil.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Reserve Bank Board Reserve Bank of Australia
- ↑ 7,0 7,1 „Reserve Bank Act 1959“. Reserve Bank of Australia. 2012-yil 25-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-iyun 2009-yil.
- ↑ „Governance and Accountability of the RBA“. Reserve Bank of Australia. 2009-yil 13-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-iyun 2009-yil.
- ↑ 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 9,11 9,12 9,13 9,14 9,15 9,16 „Past and Present Governors“. Reserve Bank of Australia. 2011-yil 17-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-iyun 2009-yil.
- ↑ „MILLER, SIR DENISON SAMUEL KING (1860-1923)“. Dictionary of Australian Biography. 2018-yil 26-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-iyun 2009-yil.
- ↑ Kirkwood, J. A.. Riddle, Sir Ernest Cooper (1873–1939). Australia Dictionary of Biography. 2009-yil 6-iyunda qaraldi.
- ↑ Cornish, Selwyn. Sheehan, Sir Henry John (1883–1941). Australia Dictionary of Biography. 2009-yil 6-iyunda qaraldi.
- ↑ Hill, M.R.. Armitage, Hugh Traill (1881–1963). Australia Dictionary of Biography. 2009-yil 6-iyunda qaraldi.
- ↑ 14,0 14,1 Milliken, Robert. „Obituary: H. C. Coombs“. The Independent (1-noyabr 1997-yil). 3-mart 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-iyun 2009-yil.
- ↑ 'Bank Knight and Wife Found Dead', The Daily Telegraph, 9 October 1986.
- ↑ 16,00 16,01 16,02 16,03 16,04 16,05 16,06 16,07 16,08 16,09 16,10 16,11 16,12 16,13 16,14 16,15 16,16 „History and the Development of Central Banking in Australia 1920–1970“. Australian National University. 2008-yil 20-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7-iyun 2009-yil.
- ↑ 17,0 17,1 „Currency Notes of the 1930s“. Museum of Australian Currency Notes. 2009-yil 22-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-iyul 2009-yil.
- ↑ „Australia election: Interest rates rise for first time in decade“. BBC News (3-may 2022-yil). Qaraldi: 3-may 2022-yil.
- ↑ „Australia bans reporting of multi-nation corruption case involving Malaysia, Indonesia and Vietnam“. WikiLeaks. 2016-yil 27-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-yanvar 2014-yil.