Kontent qismiga oʻtish

Pitaya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya


Pishgan pitahayaning bo'ylama qismi
Pitaya Tayvandagi bozor do'konida

Pitaya yoki pitahaya Amerika qitʼasida mahalliy boʻlgan turli xil kaktus turlarining mevasidir.[1][2] Pitaya odatda Stenocereus jinsining mevalariga ishora qiladi, pitaya yoki ajdaho mevasi esa Cactaceae oilasidagi Selenicereus (ilgari Hylocereus) jinsining mevalariga ishora qiladi. Ajdaho mevasi Peru, Meksika, Janubiy Osiyo, Janubi-Sharqiy Osiyo, Sharqiy Osiyo, AQSh, Karib dengizi, Avstraliya, Mesoamerika va dunyoning tropik va subtropik mintaqalarida etishtiriladi.[3]

Bu mevalar odatda "ajdaho mevasi" nomi bilan tanilgan, bu nom 1963-yildan beri qoʻllanadi, bu nom mevaning tikanakka oʻxshagan tashqi meva qobigʻida kelib chiqqan.[4] Pitaya va pitaya nomlari Meksikadan va pitaya roja Markaziy Amerika va Shimoliy Amerikada, ehtimol, gullaydigan mevali uzun boʻyli kaktuslarning nomlari uchun pitahaya bilan bogʻliq.[2][5] Meva, shuningdek, qulupnay armut sifatida ham tanilgan boʻlishi mumkin.[6]

Dragon meva sharbati Tailandda sotilmoqda

Pitahaya yoki ajdaho mevasining vatani Meksika janubi va Markaziy Amerika.[1][2] Ajdaho mevasi Sharqiy Osiyo, Janubiy Osiyo, Janubi-Sharqiy Osiyo, AQSh, Karib dengizi, Avstraliya va dunyoning tropik va subtropik mintaqalarida etishtiriladi.[1][2]

Turlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Stenocereus mevalari (nordon pitayalar) Amerikaning qurgʻoqchil hududlarida keng tarqalgan navdir. Ular koʻproq nordon va tetiklantiruvchi, shirali et va kuchli taʼmga ega. Sonoran choʻlidagi nordon pitaya yoki pitaya agria (S. gummosus) Amerikaning mahalliy xalqlari uchun muhim oziq-ovqat manbai boʻlgan. Meksikaning shimoli-gʻarbiy qismidagi Seri xalqi hali ham mevalarni yigʻib olishadi va bu daraxtni "mevasi nordon narsa" deb atashadi. S. queretaroensis va xanjar kaktuslari (S. griseus) kabi turlarning mevalari ham mahalliy ahamiyatga ega oziq-ovqat hisoblanadi. Organ quvur kaktusining mevasi (S. thurberi, Seris tomonidan ool deb ataladi) pitaya dulce "shirin pitaya" dir. U Selenicereus mevasidan koʻra koʻproq achchiq xushboʻy hidga ega, u biroz tarvuzni eslatadi. 

Vetnamda pishgan ajdaho mevasi

Shirin pitayalar uch xil boʻladi, ularning barchasining tashqi qobigʻi bargli tikanlar bilan qoplangan:

  • Selenicereus undatus (Pitaya blanca yoki oq go'shtli pitaya, Hylocereus undatus sifatida ham tanilgan) oq go'shtli pushti terili mevalarga ega. Bu eng ko'p uchraydigan "ajdaho mevasi".
  • Selenicereus costaricensis (Pitaya roja yoki qizil go'shtli pitaya, Hylocereus costaricensis deb ham ataladi va ehtimol noto'g'ri Hylocereus polyrhizus) qizil go'shtli qizil po'stli mevalarga ega.
  • Selenicereus megalanthus (Pitaya amarilla yoki sariq pitaya, Hylocereus megalanthus deb ham ataladi) oq go'shtli sariq rangli mevaga ega.

Mevalarning ogʻirligi odatda150 to 600 gram (5.3 to 21.2 oz) baʼzilari 1 kilogram (2 lb 3 oz) ga yetishi mumkin.[7] Kolumbiyadan Avstraliyaga dastlabki importlar " Hylocereus ocampensis "(yoki" Cereus repandus", qizil meva) va "Cereus triangularis" (taxminan sariq meva) deb belgilangan edi. Bu taksonlar qaysi turlarga tegishli ekanligi aniq emas. 

Pitaya ko'chati
Xitoydagi ajdaho mevali dala
Vyetnam, Ninthuan shahrida

Zararkunandalar va kasalliklar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Poyasi va mevalari zamburugʻlar, bakteriyalar, nematodalar va viruslar keltirib chiqaradigan koʻplab kasalliklarga moyil.[8] Koʻp sugʻorish yoki ortiqcha yogʻingarchilik gullarning tokilishiga va mevalarning chirishiga olib kelishi mumkin.[9] Xanthomonas campestris bakteriyasi poyalarning chirishiga olib keladi. Dothiorella zamburugʻlari meva ustida jigarrang dogʻlarni keltirib chiqarishi mumkin. Pitayani kasallantiradigan boshqa qoʻziqorinlarga Botryosphaeria dothidea, Colletotrichum gloeosporioides va Bipolaris cactivora kiradi.[8]

Oziq-ovqat sifatida

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mevaning tuzilishini baʼzan kivi mevasiga oʻxshatishadi, chunki uning urugʻlari qora rangda. Urugʻ yogʻi yogʻ kislotalari linol kislota va linolat kislotani oʻz ichiga oladi.[10] Ajdaho mevasi "Dragon's Blood Punch" va "Dragotini" kabi sharbatlar va alkogolli ichimliklarga maza berish va boʻyash uchun ishlatiladi.[11] Gullarni yeyish yoki choy sifatida damlash mumkin.[12]

Baʼzi Selenicereus mevalarining qizil va binafsha ranglari betasiyaninlar, pigmentlariga bogʻliq, betanin pigment, lavlagi, shveysariya chardi va amaranthnaga ham qizil rang beradi.[13][14]

 

  • Pitaya daraxti
    Pitaya daraxti
  • Naozjou orolidagi Pitaya plantatsiyasi, Xitoy
    Naozjou orolidagi Pitaya plantatsiyasi, Xitoy
  • Tungi pitahaya gullari
    Tungi pitahaya gullari
  • Oq pitahaya Selenicereus undatus
    Oq pitahaya Selenicereus undatus
  • Sariq pitahaya Selenicereus megalanthus
    Sariq pitahaya Selenicereus megalanthus
  • Qizil pitahaya Selenicereus costaricensis
    Qizil pitahaya Selenicereus costaricensis
  • Turli xil rangdagi pitaya mevalari
    Turli xil rangdagi pitaya mevalari
  • Mexiko shahridagi mashhur Museo de Arte'da namoyish etilgan Past Kaliforniya Suridan Flor de Pitahaya "Pitahaya guli" nomli xalq raqsi uchun libos.
    Mexiko shahridagi mashhur Museo de Arte'da namoyish etilgan Past Kaliforniya Suridan Flor de Pitahaya "Pitahaya guli" nomli xalq raqsi uchun libos.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 „Hylocereus undatus (dragon fruit)“. CABI (3-yanvar 2018-yil). Qaraldi: 19-aprel 2018-yil.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Morton JF. „Strawberry pear; In: Fruits of warm climates“ 347–48. Center for New Crops & Plant Products, Purdue University, Department of Horticulture and Landscape Architecture, West Lafayette, Indiana (1987). 5-may 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-aprel 2016-yil.
  3. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „“.
  4. ↑ „Dragon fruit“. Merriam-Webster Dictionary (2019). Qaraldi: 25-mart 2019-yil.
  5. ↑ „Dragon fruit“. National Library Board, Singapore Government (2017). 21-noyabr 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-mart 2017-yil.
  6. ↑ Mitcham, Elizabeth Jeanne; Freitas, Sérgio Tonetto de (August 2013). „Quality of pitaya fruit (Hylocereus undatus) as influenced by storage temperature and packaging“. Scientia Agricola. 70-jild, № 4. 257–262-bet. doi:10.1590/S0103-90162013000400006. ISSN 0103-9016.
  7. ↑ „Hylocereus undatus (dragon fruit)“ (en). www.cabi.org. Qaraldi: 2020-yil 12-oktyabr.
  8. ↑ 8,0 8,1 Balendres, M; Bengoa, J (2019). „Diseases of dragon fruit (Hylocereus species): Etiology and current management options“. Crop Protection. 126-jild. 104920-bet. doi:10.1016/j.cropro.2019.104920.
  9. ↑ Masyahit, M.; Sijam, K.; Awang, Y.; Ghazali, M. (February 2013). „The Occurrence of Anthracnose Disease Caused by Colletotrichum Gloeosporioides on Dragon Fruit (Hylocereus SPP.) in Peninsular Malaysia“ (PDF). Acta Horticulturae. № 975. 187–195-bet. doi:10.17660/actahortic.2013.975.20. ISSN 0567-7572.
  10. ↑ Ariffin, Abdul Azis; Bakar, Jamilah; Tan, Chin Ping; Rahman, Russly Abdul; Karim, Roselina; Loi, Chia Chun (2008). „Essential fatty acids of pitaya (dragon fruit) seed oil“ (PDF). Food Chemistry. 114-jild, № 2. 561–64-bet. doi:10.1016/j.foodchem.2008.09.108.
  11. ↑ Small, Ernest. Top 100 Exotic Food Plants. CRC Press, 2011 — 105-bet. ISBN 9781439856888. Qaraldi: 29-iyul 2017-yil. 
  12. ↑ K, Lim T.. Edible Medicinal and Non-Medicinal Plants: Volume 1, Fruits. Springer Science & Business Media, 2012 — 641-bet. ISBN 9789048186617. Qaraldi: 29-iyul 2017-yil. 
  13. ↑ O. P. S. Rebecca, A. N. Boyce and S. Chandran (2010), "Pigment identification and antioxidant properties of red dragon fruit (Hylocereus polyrhizus)" African Journal of Biotechnology, volume 9, issue 10, pp. 1450–54.
  14. ↑ C. S. Tang and M. H. Norziah (2007) "Stability of betacyanin pigments from red purple pitaya fruit (Hylocereus polyrhizus): Influence of pH, temperature, metal ions and ascorbic acid" Indonesian Journal of Chemistry, volume 7, issue 3, pp. 327–31. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Pitaya&oldid=5250862" dan olindi