Pele (iloha)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Pele (talaffuzi [ˈpɛlɛ]) — gavayi dinida vulqonlar va olov maʼbudasi va Gavayi orollarining yaratuvchisi hisoblanadi. Koʻpincha hurmat belgisi sifatida „Madam Pele“ yoki „Tūtū Pele“ deb ham ataladi, u Gavayi mifologiyasida taniqli ilohadir va oʻzining zamonaviy mavjudligi va qadimiy Gavayidagi doimiy shaxs sifatida madaniy taʼsiri bilan ajralib turadi[1]. Maʼbuda epitetlari orasida Pele-honua-mea („Muqaddas yerning Pelesi“) va Ka vahine ʻai honua („Yer yeyuvchi ayol“) lardan iborat[2].

Maʼbuda Pele haqidagi gapiriladigan turli hikoyalarda u Haumea ismli ayol ruhidan tugʻilgan deyiladi. Bu ruh Gavayining xudolari haqida gapirganda muhim ahamiyatga ega, chunki u Papa yoki Yer Onasi va Vakea, Osmon Otasi. Ikkalasi ham oliy mavjudotlarning avlodlari. Shuningdek Pele qadimgi Gavayi qoʻshiqlarida aytilgan „Muqaddas yerni shakllantiradigan u“ sifatida ham tanilgan[3][4]. Pelening birinchi nashr etilgan hikoyalari Uilyam Ellis tomonidan yozilgan[5].

Afsonalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Afsonaga koʻra, Pele Gavayi vulqonlari milliy bogʻidagi Kilaueadagi Halemaʼumauda yashaydi.

Kilauea — hozirda faol vulqon boʻlib, Gavayi orolida joylashgan, va u hali ham keng oʻrganilmoqda[6]. Koʻpgina Gavayiliklar Kilaueani „olov xudolari oilasi“ yashaydi deb atashadi, opa-singillardan biri Kilaueani boshqaradi va uning lava oqimini nazorat qilish uchun Pele mas’ul boʻlgan[7]. Gavayi mifologiyasida Pele bilan bogʻliq bir qancha anʼanaviy afsonalar mavjud. Pele vulqonlar maʼbudasi sifatida tan olinishidan tashqari, oʻzining kuchi, ishtiyoqi, hasadgoʻyligi va injiqligi bilan ham mashhurdir. Uning koʻplab ukalari boʻlgan, jumladan Kane Milohai, Kamohoali ʻ i, Namaka va ʻ iaka ismli koʻplab opa-singillari, eng mashhurlari Hiiakaikapoliopele (Pelening bagʻrida Salom ʻ). Ular odatda Haumeaʼnın avlodlari hisoblanadilar. Pelening opa-singillari orasida turli xil shamol, yomgʻir, olov, okean toʻlqin shakllari va bulut shakllarining xudolari mavjud. Uning uyi Yerdagi eng faol vulqonlardan biri boʻlgan Kilauea choʻqqisidagi Halemaʼumaʼu deb nomlangan olov chuquri ekanligiga ishoniladi, ammo uning hududi ʻ i Katta orolidagi barcha vulqon faolligini oʻz ichiga oladi[8].

Pele — vulqonlarda yashovchi boshqa foydasiz xususiyatlarga ega xudolarga oʻxshash xususiyatlarga ega, xuddi Kanar orollaridagi (Ispaniya) Guanche mifologiyasidagi iblis Guayota kabi, Teide vulqonida yashovchi va aborigen Guanches tomonidan vulqon otilishi uchun javobgar deb hisoblanadi[9].

Afsonaga koʻra, Pele oʻzi kanoeda Taiti orolidan Gavayiga sayohat qilgan deb ishoniladi. Sayohat chogʻida u turli orollarda oʻz olovlarini yaratmoqchi boʻlgan, ammo singlisi Namaka unga chek qoʻymoqchi boʻlib, uni taʼqib qilardi. Oxir-oqibat, ikki opa-singillar bir-birlari bilan jang qilishdi va Pele halok boʻladi. Bu voqea bilan uning tanasi yoʻq boʻldi, lekin uning ruhi Kilaueadagi Halemaʼumauda yashaydi. Ularning aytishicha: „Uning tanasi vulqondan chiqqan lava va bugʻdir. Shuningdek, u oq it, kampir yoki goʻzal yosh ayol sifatida koʻrinishini oʻzgartirishi mumkin.“[10]

Olov maʼbudasi roli va vulqonlar bilan kuchli aloqasi bilan bir qatorda, Pele „hula maʼbudasi“ sifatida ham qabul qilingan[11]. U hula tarixida birinchi boʻlib hula raqsga tushgan singlisi Hi ʻ iaka tufayli muhim shaxs sifatida koʻriladi[12]. Pelening huladagi ahamiyati natijasida unga va uning oilasiga bagʻishlangan koʻplab hula raqslari va qoʻshiqlari boʻlgan. Hula Pelega bagʻishlanganligi sababli, raqs koʻpincha uning shiddatli shaxsiyati va vulqonlarning harakatini ifodalovchi tarzda ijro etiladi[13].

Chiqib ketish versiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hikoyaning bir versiyasida Pele — Fata Morgana kabi suzuvchi erkin yer — Kuaihelani mistik mamlakatida Kanehoalani va Haumea qizi. Kuaihelani Kaxiki (Kukulu o Kahiki) mintaqasida edi. U oʻt oʻchiruvchi Lono-makua bilan onasining oloviga yaqin turadi. Uning katta singlisi Na-maka-o-Kaha ʻ, dengiz maʼbudasi, Pelening orzusi vatanni boʻgʻib qoʻyishidan qoʻrqadi va Peleni haydab yuboradi. Kamoxali Peleni janubga Honua-ia-kea deb nomlangan kanoeda, singlisi Hi ʻ iaka va akalari Kamohoaliʻ ʻ, Keyn-milo-hai, Keyn-apua bilan olib, Gavayi orollari ustidagi orollarga yetib keladi. U yerda Keyn-milo-xay Mokupapapada, shunchaki rif boʻlib, uni inson yashashi uchun yaroqli qilib qurish uchun qoldiriladi. Okeandan 800 fut balandlikdagi Nixoada Pele Lexuaga tashrif buyurganidan keyin va kau-noʻya gulchambarini qoʻygandan keyin Keyn-apuani tark etadi. Pele akasiga achinib, yana uni koʻtarib oladi. Pele yangi uy tanlash uchun Paʼoa tayogʻidan foydalangan. Bir guruh hikoyalar Namakaokaxaining taʼqibi haqida hikoya qiladi, u Peleni parchalab tashlaydi. Uning suyaklari, KaiwioPele, Kaxikinuida tepalikni tashkil qiladi, uning ruhi ʻ oroliga qochib ketgan deb ishoniladi[14].

Toʻfon versiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Boshqa bir versiyaga koʻra Pele ota-onasi Keyn-xoa-lani va Ka-hina- ʻ ʻi, aka-uka Ka-moho- ʻ va Kaxuila-o-ka bilan „bulutlarga yaqin“ mamlakatdan keladi. Eri Vahieloadan (shuningdek, Vahialoa deb ataladi) uning Laka ismli qizi va Menehune ismli oʻgʻli bor. Pele-kumu-xonua erini oʻziga tortadi va Pele uni izlab sayohat qiladi. Dengiz uning boshidan Kanaloa (ehtimol, hozir ʻ olave deb nomlanuvchi orol) yeriga quyiladi va uning akalari:

O the sea, the great sea!
Forth bursts the sea:
Behold, it bursts on Kanaloa!

Quruqlikni suv bosadi, keyin esa chekinadi; Bu suv toshqini Kai a Kahinalii („Ka-hina-li ʻ i dengizi“) deb ataladi, chunki Pelening dengiz bilan aloqasi uning onasi Kahinaliidan oʻtgan deb ishoniladi[14][15][16].

Pele va Poliahu[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pele Gavayi qor maʼbudasi Poliaxu va uning opa-singillari Lilinoe (yomgʻir maʼbudasi), Vayau (Vayau koʻli maʼbudasi) va Kahoupokane (kapa yasash faoliyati momaqaldiroqni keltirib chiqaradigan kapa ishlab chiqaruvchi)ning raqibi hisoblanadi., yomgʻir va chaqmoq). Kahoupokane tashqari hamma Mauna Keada yashaydi. Kapa ishlab chiqaruvchisi Hualalayda yashaydi.

Bir afsonada aytilishicha, Poliaxu oʻz doʻstlari bilan Mauna Kea shahridan Hamakua janubidagi oʻtloqli tepaliklar boʻylab chana poygalarida qatnashish uchun kelgan. Pele chiroyli notanish qiyofasida keladi va uni Poliaxu kutib oladi. Biroq, Pele Mauna Keaning maʼbudasiga hasad bilan gʻazablandi. U Mauna Kea gʻorlarini ochadi va ulardan Poliaxu tomon oʻt yoqadi, qor maʼbudasi choʻqqi tomon qochib ketadi. Poliaxu nihoyat uning yonayotgan qor mantiyasini ushlab, togʻdan oʻtishga muvaffaq boʻldi. Zilzilalar orolni larzaga keltirdi, qor mantiyasi olov favvoralariga yetib borguncha, lavani sovutib, qattiqlashtirdi. Lava daryolari Mauna Loa va Kilaueyaga qaytarildi. Keyinchalik janglar ham Pelening magʻlubiyatiga olib keldi va orolning shimoliy qismida qor maʼbudalarining, janubiy qismida Pelening ustunligini tasdiqlanadi[17].

Pele, Hiʻiaka va Lohiʻau[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pele haqidagi afsonalarning birida u katta singlisi Namakaokaxai tomonidan issiq joylar yaratgani uchun Taitidagi uyidan haydalgan, u ham oilasining qolgan aʼzolarini Pele hammasini yoqib yuborishiga ishontirgan. Keyinchalik Pele akasi Kamohoaliʻi bilan yangi uy topish uchun Honuaiakea kanoesida sayohat qiladi. Onasi unga gʻamxoʻrlik qilish uchun tuxum beradi va u qizaloq tugʻadi va Pele uni Hiʻiaka-i-ka-poli-o-pele (Pele bagʻridagi Hiʻiaka) yoki qisqacha Hiʻiaka deb nomlaydi. U oʻzining sevimli singlisi va uni Puna xalqi bilan doʻstlashishga undagan. Biroq, Hiʻiaka Xopo ismli qiz bilan eng yaqin doʻst boʻlganida, Pele ularning doʻstligiga hasad qiladi. Pele tushida Kauayning boshligʻi Loxiauni koʻrdi, u qirq kundan keyin Xiakani yuborib, uni qirq kundan keyin uning oldiga olib kelsin, aks holda u ularni jazolaydi. Hiʻiaka Lohiʻauni qidirganda, u oʻlganligini bilib oladi, lekin uni tiriltirish uchun sehrgar maʼbudasi Ulining kuchiga murojaat qiladi[18]. Hiʻiaka safarga ketayotganida, Pelening sabri chidab, qirq kun oʻtmay Xoponing uyiga lava oqimini yuboradi. Xiʻiaka Lohiʻau bilan Gavayiga qaytib kelganida, u tosh bilan qoplangan Xoponi koʻrdi va buning ortida Pele turganini bildi. Pelening nazarida Hiʻiaka Loxiauni qattiq quchoqladi, bu esa Pelening gʻazabini qoʻzgʻatdi, keyin u Lohi’auni ham lava bilan qopladi. Opa-singillar ularning gʻazabi oʻzlari uchun eng muhim boʻlgan ikki kishining oʻlimiga olib kelganini koʻrdilar, shuning uchun Pele uzr soʻrab Lohi’auni tiriltirdi va kimni tanlashini oʻzi hal qildi. Afsuski, Pele Lohiau Xiakani tanladi, ammo Pele ikkalasiga ham oʻz duosini berdi[19].

Afsonaning boshqa versiyasiga koʻra Pele uxlayotganida Kauaidan kelayotgan baraban va qoʻshiq ovozini eshitadi va u yerda oʻzining ruhiy shaklida sayohat qiladi. U oʻzini goʻzal yosh ayol qiyofasida yashiradi va shu tarzda Lohiʻau bilan uchrashadi. Uch kunlik sevgidan soʻng, Pele Gavayiga qaytib keladi va Lohiau yurak ezilishidan vafot etadi[20].

Zamonaviy zamonlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pelega eʼtiqod 1819-yilda eski din rasman bekor qilingandan keyin ham davom etdi. 1823-yilning yozida ingliz missioneri Uilyam Ellis missiya stantsiyalari uchun joylarni aniqlash uchun orol boʻylab sayohat qildi[21]. Kilauea vulqoniga ozgina oziq-ovqat bilan uzoq sayohat qilgandan soʻng, Ellis u erda oʻsayotgan yovvoyi rezavorlarni ishtiyoq bilan yedi[21]. (Vacsinium reticulatum) oʻsimligining mevalari Pele uchun muqaddas hisoblanadi. Anʼanaga koʻra, Pelega ibodat va qurbonliklar har doim rezavorlarni eyishdan oldin qilingan. Vulqon krateri faol lava koʻli boʻlib, mahalliy aholi Pelening buzilishdan mamnun emasligidan dalolatdir deb qoʻrqishdi[21]. Yogʻoch oʻymakorligi va somon ibodatxonalari osongina vayron qilingan boʻlsa-da, vulqon maʼbuda uchun tabiiy yodgorlik edi.

Kapi’olani vulqon maʼbudasi Pelega qarshi

1824-yil dekabr oyida oliy rahnamo Kapi ʻ olani anʼanaviy Gavayi ibodati oʻrniga Pelega nasroniylik ibodatini oʻqib boʻlgach, Halemaʼumauga tushdi. Bashorat qilinganidek, u tirik qoldi va bu voqeani koʻpincha missionerlar imonlarining ustunligini koʻrsatish uchun aytib berishdi[22]. Alfred, lord Tennison (1809-1892) 1892-yilda voqea haqida sheʼr yozgan[23].

Shahar afsonasida aytilishicha, Pelening oʻzi vaqti-vaqti bilan mahalliy aholini yaqinlashib kelayotgan vulqon otilishi haqida ogohlantiradi. Goʻzal yosh ayol yoki oq sochli, baʼzida kichkina oq it hamrohligida va har doim qizil muumuu kiygan keksa ayol qiyofasida paydo boʻlgan Pele Kilauea yaqinidagi yoʻllar boʻylab yuradi, lekin agar oʻtkinchilar boʻlsa gʻoyib boʻladi. Tirilish Maryam yoki yoʻqolib borayotgan avtostop afsonasiga oʻxshash unga yordam berishni toʻxtatadi. Keyin oʻtayotgan odam boshqalarni ogohlantirishi yoki keyingi portlashda baxtsizlikka duchor boʻlishi shart. Boshqa bir afsona Pelening laʼnatida aytilishicha, Pelening gʻazabi uning orolidan narsalarni olib tashlagan har bir kishiga tushadi. Har yili koʻplab mayda tabiiy buyumlar Peledan kechirim soʻrab, milliy bogʻ xizmatiga pochta orqali qaytariladi. Pelening laʼnati 20-asr oʻrtalarida sayyohlar depredatsiyasini oldini olish uchun ixtiro qilingan deb ishoniladi[24].

Biznesmen Jorj Likurg 1904-yildan 1921-yilgacha Kilauea qirgʻogʻida Vulkan uyi deb nomlangan mehmonxonani boshqarganida, u koʻpincha sayyohlar uchun Pelega „ibodat qilardi“. Park amaldorlari uning kraterga jin idishlari (tarkibini ichgandan keyin) kabi narsalarni tashlash amaliyotiga norozi boʻlishdi[25].

Uilyam Xayd Rays 1923-yilda Gavayi afsonalari toʻplamiga Pele haqidagi afsonalarning 11 sahifalik qisqacha mazmunini kiritgan boʻlib, uning qayta nashri Bernis P. Bishop muzeyining maxsus nashrlar boʻlimida onlayn versiyada bor[26].

2003-yilda Vulkan sanʼat markazi Pele rasmlari uchun 20-asr boshlarida Gavayi vulqonlari milliy bogʻi tashrif buyuruvchilar markazida namoyish etilgan D. Xovard Xitkokning rasmini almashtirish uchun maxsus tanlov oʻtkazdi. Gavayi maʼbudasi sifatida sargʻish kavkazlik kabi koʻrinadigan mavjud portret koʻplab mahalliy Gavayilar tomonidan tanqid qilingan[27]. 140 dan ortiq rasmlar taqdim etildi va finalchilar parkdagi saytlarda namoyish etildi[28]. Tanlov gʻolibi Punalik rassom Artur Jonsen boʻldi[29]. Ushbu versiyada maʼbuda qizil rangda, chap qoʻlida qazish tayogʻi Pāʻoa va oʻng qoʻlida singlisi maʼbuda Hiʻiakaning embrion shakli tasvirlangan[30]. Rasm hozirda Kilauea tashrif buyuruvchilar markazida namoyish etilmoqda[31].

„Love Has Won“ diniy guruhi qisqa vaqt ichida Gavayiga koʻchib oʻtadi va ularning asoschisi Emi Karlsonni Pele deb daʼvo qilganidan keyin mahalliy aholining keng koʻlamdagi noroziliklariga sabab boʻladi[32].

Qarindoshlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pelening boshqa taniqli qarindoshlari:

  • Ai-kanaka, doʻstim [18]
  • Ahu-i-maiʻa-pa-kanaloa, birodar, ism „Kanaloa dalasining banan dastasi“ deb tarjima qilingan [18]
  • Haumea (mifologiya), Pelening onasi
  • Salom ʻ iaka yoki Hiʻiaka-i-ka-pua-ʻena-ʻena, singlisi, raqs ruhi, ley yaratuvchisi, davolovchi [18]
  • Hina-alii, ona va turli shakllarni oladi
  • Ka-maiau, urush xudosi, Pele va Xiakaga nisbatan [18]
  • Ka-moho-ali ʻ, akula xudosi va hayot suvining qoʻriqchisi
  • Kane-ʻapua, yarim xudoning kichik ukasi [18]
  • Kamapuaʼa, shaklni oʻzgartiruvchi kupua va Gavayi folklorida takrorlanuvchi shaxs boʻlib, baʼzida Pelening turmush oʻrtogʻi sifatida tasvirlanadi.
  • Keyn-Xekili, momaqaldiroq ruhi (kamtar)
  • Kane-hoa-lani, otasi va olov bilan boʻlinishi
  • Ka ʻ ōhelo, oʻlik opa
  • Kapo, unumdorlik maʼbudasi
  • Ka-poho-i-kahi-ola, portlashlar ruhi
  • Ke-ō-ahi-kama-kaua, lava favvoralarining ruhi (kambur)
  • Ke-ua-a-ke-po, yomgʻir va olov ruhi
  • Namaka Pelening singlisi Pele siklida dengiz maʼbudasi yoki suv ruhi sifatida paydo boʻlgan.
  • Tama-ehu, aka, salamandrlar va olov xudosi Taiti [18]
  • Vahieloa, turmush oʻrtogʻidan Laka va Menehune oʻgʻillarini tugʻdi [18]

Qoʻshiqlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Lapakū ka wahine a‘o Pele i Kahiki
‘Oaka e ka lani noke nō
‘Eli‘eli kau mai
‘Oaka e ka lani noke nō
‘Eli‘eli kau mai
‘Uhī a ‘uhā mai ana ‘o Pele
I ka lua a‘o Halema‘uma‘u

Pele is active in Tahiti
Continuously flashing in the heavens
May profound reverence alight
Continuously flashing in the heavens
May profound reverence alight indeed
Rumbling, puffing, Pele comes
To the crater at Halema‘uma‘u.

—[33]

Mai ka Lua a‘u i hele mai nei, mai Kīlauea,
Ke kui ‘ia maila e nā wāhine o ka Lua ē
‘O Puna lehua ‘ula i ka papa
I ‘ula i ka papa ka lehua o Puna

From the crater I’ve come, from Kīlauea,
The women of the caldera have strung leis
The foundation of Puna is crimson, covered in lehua blossoms.
Sacred is the fountain covered with the lehua blossoms of Puna

—[33]

Yuqoridagi ikkala qoʻshiq ham Pele hozir yashayotgan Halemaʼumaʼuda ijro etilgan.

Boshqa maʼlumotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pele vulqonlarda yashovchi boshqa zararli xudolarga oʻxshash xususiyatlarga ega, xuddi Kanar orollaridagi (Ispaniya) Guanche mifologiyasidagi iblis Guayota misolida, Teide vulqonida yashovchi va aborigen Guanches tomonidan vulqon otilishi uchun javobgar deb hisoblangan[34].

Geologiyada[tahrir | manbasini tahrirlash]

Asosiy maqola: Geomythology
Pelening sochlari, iplardagi vulqon shishasi

Vulkanizm bilan bogʻliq bir qancha hodisalar va jarayonlar uning nomi bilan bogʻliq, masalan Pelening sochlari, Pelening koʻz yoshlari va Limu o Pele (Pelening dengiz oʻtlari). Yovian oyidagi Io vulqoniga Pele nomi ham berilgan[35].

Pele haqidagi afsonalar tarixiy tabiat hodisalarini shifrlaydi[36]. Pelening sayohati xronologiyasi Gavayi orollarining geologik yoshiga toʻgʻri keladi[5].

2006-yilda bir vulqonolog Pele va Xiaka oʻrtasidagi jang miloddan avvalgi 1500 yil atrofidagi geologik hodisalardan ilhomlanganligini aytdi[5].

Ommaviy madaniyatda[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Musiqachi Tori Amos albomini uning sharafiga "Boys for Pele" deb nomladi. „Doʻstim Muhammad“ qoʻshigʻidan bitta lirik parcha „Pelening zarbasini koʻrmaguningizcha hech qachon olov koʻrmagansiz“ degan yagona toʻgʻridan-toʻgʻri bogʻlanishni keltirib chiqaradi. Biroq, butun yozuv odatda Pele bilan bogʻliq boʻlgan gʻoyalar, masalan, ayollik „olov“ yoki kuch bilan bogʻliq. Amosning taʼkidlashicha, bu nom Pele tomonidan oʻgʻil bolalarni yutib yuborishi yoki oʻgʻil bolalar Pelega sigʻinishlari gʻoyasini aks ettiradi.
  • Saymon Vinchester oʻzining Krakatoa kitobida Pele afsonasi haqida shunday dedi: "Koʻpgina afsonalar singari, bu eski ipning ham oʻz asosi bor. Dengiz vulqonlarga hujum qiladi – suvlar va toʻlqinlar yangi qoʻyilgan toshlarni eroziya qiladi. Va shuning uchun Pelening oʻzi koʻchib oʻtdi, har doim yosh va yangi vulqonlarga oʻtdi va shimol-gʻarbiy eski va eskirgan orollardan tinimsiz uzoqlashdi.
  • 2004 yilda amerikalik bastakor Brayan Balmages Mayami Frost universiteti musiqa maktabining fransuz shoxi professori Jerri Pilning buyurtmasiga binoan „Yakkaxon shox va shamol ansambli uchun Pele“ asarini yaratdi. Uning premyerasi Mayami universitetining shamol ansambli tomonidan Gari Grin rahbarligida Jerri Piel shoxda boʻlib oʻtdi.
  • Stiven Reyneke Pelening hikoyasi va hayotidan ilhomlangan „Olov maʼbudasi“ deb nomlangan musiqiy kompozitsiyani yaratdi.
  • U „The Backyardigans“ epizodida " Vulkan opa-singillari afsonasi "da „Huka Pele“ nomli qoʻshigʻida tilga olingan.
  • 1990-yillarda oʻzini maʼbuda Pele deb daʼvo qiladigan qahramon DC Comics komikslari Superboyda yovuz qahramon sifatida paydo boʻldi. Keyinchalik Pele "Mo''jizaviy ayol" komikslarida yana paydo boʻldi, u erda u oʻsha hikoyada uning otasi boʻlgan Kane Miloxayni yunon xudosi Zevs qoʻlida oʻldirgani uchun „Moʻjizakor ayol“dan qasos olishga harakat qildi.
  • Pele „Yaxshi, yomon va Luau“ epizodida oʻsmir jodugar Sabrinada Sabrinaning amakivachchasi sifatida paydo boʻladi va u unga oilaviy sir haqida soʻnggi maʼlumot beradi. Pelening ushbu versiyasida oʻz-oʻzidan oʻz-oʻzidan oʻt qoʻyish uchun hazilkash moyillik bor.
  • Karsten Knight tomonidan yozilgan Wildfire kitoblari seriyasida Pele asrlar davomida oʻsmirlarda qayta tugʻilgan koʻplab xudolardan biridir. Ashline Wilde va uning ikki singlisi (Evelin va Rose) maʼbuda (olov, uchqun va sugʻurta) ruhini ifodalaydi, uni (oʻz-oʻzini) vayron qilish qobiliyati tufayli Cloak tomonidan uchga boʻlingan.
  • Pele 1969 yilgi Gavayi besh-0 seriyasida „Katta Kahuna“ epizodida paydo boʻladi, unda uning tashqi koʻrinishi bir nechta firibgarlar tomonidan soxtalashtirilgan, u amakisini qoʻrqitib, mulkini ularga sotishni maqsad qilgan.
  • Nahko va Medicine for the People tomonidan yaratilgan Budding Trees qoʻshigʻi Gavayi maʼbudasi Pelega ishora qiladi.
  • U butun Polineziya panteonini ifodalovchi oʻynaladigan Smite (video oʻyin) qahramonidir.
  • U Willow Smitning " <i id="mwAY4">WILLOW" nomli albomidagi "Israel" qo'shig'ida tilga olingan.</i>
  • Pele vaqtinchalik „Loyalty’s Requiem“ tadbirida " Dragalia Lost " oʻyinida ishga olinadigan ajdaho sifatida namoyon boʻladi.

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Pelening rasmi
  • Ti’iti’i, Samoa mifologiyasida olov xudosi.
  • Mahuika, Maori mifologiyasida olov maʼbudasi.
  • Rūaumoko, Maori mifologiyasida zilzilalar, vulqonlar va fasllar xudosi.
  • Vulkan, qadimgi Rim olov xudosi

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 'Iolana, Patricia (2006). "TuTu Pele: The Living Goddess of Hawaiʻi's Volcanoes". Sacred History. https://www.academia.edu/189854. 
  2. ↑ H. Arlo Nimmo. Pele, Volcano Goddess of Hawai'i: A History. McFarland, 2011 — 208 bet. ISBN 978-0-7864-6347-3. 
  3. ↑ Wong, Alia. „Madame Pele's Grip on Hawaii“. The Atlantic (2018-yil 11-may). Qaraldi: 2018-yil 11-may.
  4. ↑ „Pele — Goddess of Fire“ (Wayback Machine saytida 2017-03-26 sanasida arxivlangan). Coffee Times, retrieved on 8 April 2018.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Nimmo, H. Arlo. Pele, Volcano Goddess of Hawai'i: A History (en). McFarland, 2011-10-14. ISBN 978-0-7864-8653-3. 
  6. ↑ Donald A. Swanson, "Hawaiian oral tradition describes 400 years of volcanic activity at Kilauea, "Journal of Volcanology and Geothermal 176 (2008): 427-431. http://pages.mtu.edu/~raman/papers2/SwansonKilaueaMythsJVGR08.pdf. Retrieved on 6-Apr-2018.
  7. ↑ Martha Warren Beckwith, Hawaiian Mythology (Honolulu: University of Hawaiʻi Press, 1970).
  8. ↑ William Westervelt. Hawaiian Legends of Volcanoes. Mutual Publishing, originally published 1916 by Ellis Press, 1999. 
  9. ↑ Ethnografia y anales de la conquista de las Islas Canarias
  10. ↑ "Who is the goddess of Pele and how is she related to the origin of the Hawaiian Islands?" Oregon State University System website, http://volcano.oregonstate.edu/who-goddess-pele-and-how-she-related-origin-hawaiian-islands (Wayback Machine saytida 2021-04-21 sanasida arxivlangan), N/A, retrieved on 9 April 2018.
  11. ↑ H. Arlo Nimmo. "Pele, Ancient Goddess of Contemporary Hawaii, " Pacific Studies vol. 9, no. 2 (1986): 158-159. http://contentdm.lib.byu.edu/cdm/compoundobject/collection/PacificStudies/id/1232/rec/18. Retrieved on 9 April 2018.
  12. ↑ H. Arlo Nimmo. "Pele, Ancient Goddess of Contemporary Hawaii, „ Pacific Studies vol. 9, no. 2 (1986): 158-159. http://contentdm.lib.byu.edu/cdm/compoundobject/collection/PacificStudies/id/1232/rec/18. Retrieved on 6 April 2018.
  13. ↑ “Ancient Hula Types Database, " Hula Preservation Society. Retrieved on 6 April 2018. http://www.hulapreservation.org/hulatype.asp?ID=18 (Wayback Machine saytida 2021-04-11 sanasida arxivlangan)
  14. ↑ 14,0 14,1 Martha Warren Beckwith. Hawaiian Mythology. Forgotten Books, 1940. ISBN 978-1-60506-957-9. 
  15. ↑ name="FStS">Nicholson, Henry Whalley. From Sword to Share; Or, A Fortune in Five Years at Hawaii. London, England: W.H. Allen and Co., 1881 — 39 bet. „Behold, it bursts on Kanaloa!.“ 
  16. ↑ "Pele and the Deluge, " Access Genealogy Hawaiian Folk Tales A Collection of Native Legends, 1907, Retrieved on 24 October 2012.
  17. ↑ W. D. Westervelt, Hawaiian legends of volcanoes. Boston, G. H. Ellis Press, 1916.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 18,5 18,6 18,7 Schrempp, Gregory; Craig, Robert D. (1991). "Dictionary of Polynesian Mythology". The Journal of American Folklore 104 (412): 231. doi:10.2307/541247. ISSN 0021-8715. https://archive.org/details/sim_journal-of-american-folklore_spring-1991_104_412/page/231. 
  19. ↑ Varez, Dietrich. Pele, the fire goddess. Bishop Museum Press, 1991. ISBN 0930897528. OCLC 25687609. 
  20. ↑ Andrade, Carlos. Ha'ena : through the eyes of the ancestors. ISBN 9780824868826. OCLC 986668949. 
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 William Ellis. A journal of a tour around Hawai'i, the largest of the Sandwidch Islands. Crocker and Brewster, New York, republished 2004, Mutual Publishing, Honolulu, 1823. ISBN 1-56647-605-4. 
  22. ↑ Penrose C. Morris (1920). "Kapiolani". All About Hawaii: Thrum's Hawaiian Annual and Standard Guide (Thomas G. Thrum, Honolulu): 40–53. https://books.google.com/books?id=4I8LAAAAIAAJ&pg=RA9-PA40. 
  23. ↑ Alfred Lord Tennyson. The life and works of Alfred Lord Tennyson Hallam Tennyson: . Macmillan, 1899 — 261–263 bet. ISBN 0-665-79092-9. 
  24. ↑ Cart. „Hawaii's hot rocks blamed by tourists for bad luck / Goddess said to curse those who take a piece of her island“. SFGate (2001-yil 17-may). Qaraldi: 2019-yil 29-aprel.
  25. ↑ "The Volcano House". Hawaii Nature Notes (National Park Service) 5 (2). 1953. http://www.nps.gov/history/history/online_books/hawaii-notes/vol5-2d.htm. 
  26. ↑ William Hyde Rice, preface by Edith J. K. Rice. „Hawaiian Legends“. Bulletin 3. Bernice P. Bishop Museum, Honolulu (1923). Qaraldi: 2010-yil 8-yanvar.
  27. ↑ Rod Thompson. „Rendering Pele: Artists gather paints and canvas in effort to be chosen as Pele's portrait maker“. Honolulu Star-Bulletin (2003-yil 13-iyul). Qaraldi: 2010-yil 8-yanvar.
  28. ↑ „Visions of Pele, the Hawaiian Volcano Deity“. Press release on Volcano Art Center Gallery web site (2003-yil avgust). 2010-yil 5-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 8-yanvar.
  29. ↑ „Fresh face put on volcano park“. The Honolulu Advertiser (2003-yil 16-avgust). Qaraldi: 2018-yil 28-avgust.
  30. ↑ Nimmo, H. Arlo. Pele, Volcano Goddess of Hawai'i: A History. McFarland, 2011 — 170 bet. ISBN 9780786486533. 
  31. ↑ „Arthur Johnsen: Painter“. Arthur Johnsen Gallery web site. 2009-yil 8-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 28-aprel.
  32. ↑ Sam Tabachnik. „"Cult-like" Colorado spiritual group met with violent protests during Hawaiian sojourn“. Denver Post (2020-yil 11-sentyabr). Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  33. ↑ 33,0 33,1 Hoomanawanui, kuualoha. Voices of fire : reweaving the literary lei of Pele and Hi'iaka, 2014. ISBN 9780816679225. OCLC 913842694. 
  34. ↑ Ethnografia y anales de la conquista de las Islas Canarias
  35. ↑ Radebaugh, J. (2004). "Observations and temperatures of Io's Pele Patera from Cassini and Galileo spacecraft images". Icarus 169 (1): 65–79. doi:10.1016/j.icarus.2003.10.019. 
  36. ↑ Piccardi, Luigi. Myth and Geology (en). Geological Society of London, 2007. ISBN 978-1-86239-216-8. 

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Pele_(iloha)&oldid=4101309" dan olindi