Ozarbayjon geologiyasi
Ozarbayjon geologiyasi — Ozarbayjon hududining geologik tuzilishi[1].
Geologik tuzilish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ozarbayjon Alp togʻining burma kamarida joylashgan. Katta va Kichik Kavkazning janubi-gʻarbiy qismlarini, shu jumladan Kura daryosining ogʻzini va Kaspiy dengizi havzasini qamrab olgan choʻkindi yotqiziqlar turli xil fleksor tizimlaridan iborat. Ozarbayjonda yer qobigʻining qalinligi 38 dan 55 km gacha oʻzgarib turadi. Uning eng katta qalinligi Kichik Kavkazda kuzatilgan, minimal qalinligi esa Talish etaklariga xosdir. Mintaqaning geologik holati choʻkindi, vulkanik-choʻkindi, vulqon va quruqlikdagi yotqiziqlardan iborat boʻlib, deyarli barcha stratigrafik doirani qamrab oladi, kriptozoydan boshlanib, golotsen bilan tugaydi[2].
Foydali qazilmalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ozarbayjon yonuvchan va metall boʻlmagan minerallarga boy. Metall boʻlmagan minerallar asosan Katta va Kichik Kavkazning togʻli hududlarida, tosh yoqilgʻilari tekisliklarda va Janubiy Kaspiy havzasida tarqalgan. Mamlakat gʻarbida ruda sanoati va sharqda neft-gaz sanoatining rivojlanishiga aynan shu narsa sabab boʻlgan.
Yoqilgʻi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ozarbayjonda qazilma yoqilgʻi resurslari neft, gaz, bitumli slanets, torf va boshqalar bilan ifodalanadi, neft sanoati Ozarbayjon iqtisodiyotining eng muhim sohasidir. Ozarbayjonda neft quruqlikda va Kaspiy dengizida ishlab chiqariladi. Ozarbayjon (xususan Absheron) dunyodagi eng qadimiy neft qazib chiqaruvchi mintaqa sifatida tilga olingan. Miloddan avvalgi VII-VI asrlarda neft Absheron yarim orolida qazib olingan va boshqa mamlakatlarga sotilgan. 1985-yilda Ozarbayjon 1,2 milliard tonnagacha xom neft qazib oldi.
Boshqa tabiiy boyliklar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Gematit va rudalar Ozarbayjonda toʻrt xil shaklda uchraydi: magma, skarn, shuningdek, termik-metasomatik va choʻkindi yotqiziqlar shaklida.
Yer osti suvlari Ozarbayjonning eng muhim tabiiy boyliklaridan biridir. Kimyoviy tarkibidagi farqlar tufayli ular sanoat suvi, ichimlik suvi, tibbiy suv va turli sanoat tarmoqlarida ishlatiladigan suv kabi har xil turlarga ega.
Balchiqli vulkanlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ozarbayjon balchiqli vulkanlari soni boʻyicha dunyoda birinchi oʻrinda turadi. Ozarbayjon Respublikasida 800 ga yaqin balchiqli vulkanlar mavjud. Geografik atama - „balchiqli vulkan“ bilan bir qatorda, xalq ularni yanardag (yonayotgan togʻ), pilpilya (teras), gaynacha (qaynoq suv), bozdag (kulrang togʻ) deb ham atashadi[3].
Ozarbayjonning balchiqli vulkanlari Shveytsariyaning „Tabiatning yetti mojizasi“ notijorat tashkilotining xalqaro tanlovida 5-oʻrinni egalladi.
Seysmiklik[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ozarbayjonda birinchi seysmologik stansiyaga 1902-yilda Bokuda Alfred Nobel asos solgan. Keyinchalik Lenkaran, Ganja, Naxichevan, Shemaxa va Mingechevirda seysmologik stansiyalarga asos solindi.
Ozarbayjonda zilzilalar haqidagi xabarlar qadimgi davrlardan beri saqlanib kelingan. Bizgacha yetib kelgan zilzilaning birinchisi 427-yilga toʻgʻri keladi. 1139-yilda Ganja shahri 9 balli dahshatli zilzilaga duch keldi va natijada u qisman vayron boʻldi. Shunisi eʼtiborga loyiqki, aynan shu zilzila natijasida Goʻygöl koʻli paydo boʻlgan. XIX asrda Shemaxa shahrida 7 dan 9 gacha boʻlgan bir qator dahshatli zilzilalar sodir boʻldi.
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Azərbaycan – Geologiya – Tektonik Quruluş (Wayback Machine saytida 2016-04-14 sanasida arxivlangan) Azerbaijan.az
- ↑ Azərbaycanın Qərbi Xəzəryanı hissəsinin geoloji təbiət abidələri və onların turizm potensialı / Q. İ. Hacıkərimov, F. Abdullayev ; baş red. H. S. Bağırov ; red. S. Mikayılqızı. - Bakı : Ziya, 2012. - 152 s. : rəngli foto ; 20,5 sm. - Biblioqr.: s. 146. - 200 экз. səh. 7-12
- ↑ BBC News | SCI/TECH | Azeri mud volcano flares