Ozarbayjon — Buyuk Britaniya munosabatlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Ozarbayjon — Buyuk Britaniya munosabatlari

Ozarbayjon
Buyuk Britaniya
Prezident Ilhom Aliyev Londonda Buyuk Britaniya Bosh vaziri Tereza Mey bilan uchrashdi, 2018-yil aprel.

Ozarbayjon Respublikasi va Buyuk Britaniya oʻrtasida kuchli tashqi aloqalar mavjud. Buyuk Britaniyaning Bokudagi elchixonasi 1992-yilda ochilgan. Ozarbayjon Respublikasining Londondagi elchixonasi 1994-yilda ochilgan. Ikkala davlat ham Yevropa Kengashi, Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkilotiga aʼzo.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Ozarbayjon Rossiya imperiyasining bir qismi ekanligidayoq Ozarbayjon va Buyuk Britaniya oʻrtasidagi munosabatlar yoʻlga qoʻyilgan. Shu nuqtai nazardan, XX asrning boshi ingliz kompaniyalarining Bokudagi neft korxonalariga 60 million rubl sarmoya kiritishi bilan ajralib turadi. 1904-yilda Boku Angliyaning benzinga boʻlgan talabining 74 foizini qondirdi. 

XX asr boshlarida Ozarbayjon hukumati Britaniyaning „Kosmos“ kompaniyasi bilan shartnoma imzoladi. Shartnomaga muvofiq kompaniya Boku neftini Qora dengiz portidan Yevropaga yetkazib berishni tashkil qildi[1].

Ozarbayjon — Britaniya munosabatlari tarixi Ozarbayjonning qimmatbaho neft konlarining Germaniya va Usmonli imperiyasi nazorati ostiga tushishiga yoʻl qoʻymaslik uchun Bagʻdoddan Bokuga yuborilgan Britaniya ekspeditsiyasi davridan boshlanadi. Dunsterforce ismli ekspeditsiyachi (unga general Lionel Dunstervil buyruq bergan) 1918-yil avgust oyida Bokuga kelgan. 

Boku jangidan soʻng Dunsterfors 1918-yil sentabrda Eronga chekingan[2]. 1918-yil noyabr oyida Mudros sulh bitimi Usmonli imperiyasi bilan toʻqnashuvni tugatgandan soʻng Dunsterforce Bokuga qaytib keldi. Bu kuchlar 1920-yilgacha, bolsheviklarning yurishi ularning qolishini imkonsiz qilib qoʻygunga qadar davom etdi.

XX asrning 20-yillarida Tbilisida joylashgan Britaniyaning Kavkazdagi Oliy komissari orqali Ozarbayjon Demokratik Respublikasi bilan Britaniya imperiyasi oʻrtasida diplomatik munosabatlar mavjud boʻlgan.

Diplomatik munosabatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ozarbayjon — Buyuk Britaniya oʻrtasida 1992-yil 11-martdan boshlab rasmiy diplomatik munosabatlar oʻrnatilgan. Ozarbayjon mustaqilligi 1991-yilning 31-dekabrida Buyuk Britaniya tomonidan rasman tan olingan. 

Ozarbayjon prezidenti Haydar Aliyevning Buyuk Britaniyaga birinchi rasmiy tashrifi 1994-yilning 22-25-fevral kunlari boʻlgan[3].

Bosh vazir Margaret Tetcherning Ozarbayjonga birinchi rasmiy tashrifi 1992-yil sentabrida bo‘lgan[4].

1998-yil 19-24-iyul kunlari Prezident Haydar Aliyev Buyuk Britaniyaga ikkinchi rasmiy tashrifini amalga oshirdi va qirolicha Yelizaveta II va Bosh vazir Toni Bleyr bilan uchrashdi.

Ozarbayjon parlamentidagi Ozarbayjon — Buyuk Britaniya parlamentlararo do‘stlik guruhiga Chingiz Asadullayev raislik qiladi. Buyuk Britaniya parlamentidagi Ozarbayjon umumpartiyaviy parlament guruhiga Christopher Pincher boshchilik qilmoqda.

Buyuk Britaniyaning Ozarbayjondagi elchisi Jeyms Lyall Sharp[5].

Ozarbayjonning Buyuk Britaniyadagi elchisi Tohir Tagizoda[6].

Iqtisodiy munosabatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ozarbayjon Respublikasi va Buyuk Britaniya oʻrtasidagi iqtisodiy hamkorlikning negizida energetika sanoati yotadi.

Yil Eksport Import Umumiy savdo aylanmasi
2020[7] 157 527,03 296 972,09 454 499,12
2021[8] 396 673,52 271 197,31 667 870,83

1995-yil 28-noyabrda Britaniya-Ozarbayjon savdo-sanoat palatasi tashkil topgan. Palata Buyuk Britaniya va Ozarbayjon Respublikasining biznes manfaatlarini ifodalaydi[9].

2009-yilning sentabr oyida Britaniya —Ozarbayjon biznes kengashi (BABC) tashkil etilgan[10]. Kengash Ozarbayjon va Buyuk Britaniya oʻrtasidagi savdo va sarmoyani rivojlantirish bilan shugʻullanadi.

Madaniy munosabatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ozarbayjon va Buyuk Britaniya oʻrtasidagi madaniy hamkorlikka 1994-yil 23-fevralda asos solingan. Bu sana ikki mamlakat oʻrtasida taʼlim, fan va madaniyat sohasida hamkorlik toʻgʻrisida bitim imzolangani bilan tarixda qolgan. Shartnomani prezident Haydar Aliyev va bosh vazir Jon Meyjor imzolagan.

1997-yilda Angliya-Ozarbayjon jamiyati tashkil etilgan. Jamiyatning Londondagi hamraisi Lord German hisoblanadi. Jamiyatning Bokudagi hamraisi Nargiz Pashayeva. Jamiyat Ozarbayjon va Buyuk Britaniya oʻrtasidagi oʻzaro madaniy hamkorlikda ishtirok etadi, xayriya tadbirlarini tashkil etadi, Britaniyadagi yosh isteʼdodlarni qoʻllab-quvvatlaydi[11].

Yuqori darajadagi tashriflar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Buyuk Britaniyadan Ozarbayjonga vazirlar tashrifi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2013-yil dekabr oyida „Shohdengiz 2“ gaz loyihasi boʻyicha investitsiya hujjatini imzolash marosimida ishtirok etish uchun Buyuk Britaniya Tashqi ishlar vaziri William Xeyg Bokuga tashrif buyurdi[12].

Prezident Ilham Aliyev 2013-yilning noyabr oyida Bosh vazirning Ozarbayjondagi savdo elchisi Charlz Xendri bilan uchrashdi[13].

2011-yil sentabr oyida Buyuk Britaniyaning Energetika va iqlim oʻzgarishi boʻyicha davlat vaziri Charlz Hendry Bokuga tashrif buyurdi va Ozarbayjon sanoat va energetika vaziri Natig Aliyev bilan „Shafag[14] Asiman“ dengiz blokini uzoq muddatli razvedka qilish loyihasini muhokama qilish uchun uchrashdi[15].

2010-yil 20-22-oktabr kunlari vazir Devid Lidington Ozarbayjonga tashrif buyurib, Prezident Ilhom Aliyev, shuningdek, tashqi ishlar, iqtisodiy rivojlanish va transport vazirlari bilan uchrashdi[16].

2009-yil 15-17-sentyabr kunlari Davlat energetika vaziri Lord Hunt Bokuga tashrif buyurdi. Shu kunlarda Hunt Prezident Ilhom Aliyev va SOCAR prezidenti Rovnag Abdullayev bilan uchrashdi, shuningdek, „Gaz infratuzilmasi“ Butunjahon Kaspiy konferensiyasida maʼruza qildi[17][18].

Savdo va investitsiyalar vaziri Lord Digbi Jons 2008-yil iyun oyida 15-yillik yubiley xalqaro Kaspiy neft va gaz koʻrgazmasi va konferensiyasida ishtirok etish uchun Ozarbayjonga tashrif buyurdi[19].

2008-yil 7-may kuni vazir Jim Merfi Bokuga tashrif buyurdi va Ozarbayjon vazirlari, rasmiylari va vakillari bilan energetika, xavfsizlik va tijorat, NATO/Janubiy Kavkaz, inson huquqlari va terrorizmga qarshi kurash masalalarini muhokama qilish uchun uchrashdi[20][21].

Ozarbayjondan Buyuk Britaniyaga vazirlar tashrifi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2013-yilning 3-5-sentabr kunlari Buyuk Britaniya Tashqi ishlar vaziri William Xeyg Tashqi ishlar vaziri Elmar Mammadyarovni qabul qildi va Mammadyarov Xalqaro strategik tadqiqotlar institutida ishtirok etdi va nutq so‘zladi[22].

Madaniyat va turizm vaziri Abulfas Garayev 2012-yil noyabr oyida Jahon sayyohlik bozori ko‘rgazmasida ishtirok etish uchun Londonga tashrif buyurdi va Buyuk Britaniya madaniyat, kommunikatsiyalar va ijodiy sanoat vaziri Edvard Vayzi bilan uchrashdi[23].

Tashqi ishlar vaziri Elmar Mammadyarov 2012-yil aprel oyida Buyuk Britaniyaga amaliy tashrif bilan keldi[24].

Ikki tomonlama shartnomalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Taʼlim, fan va madaniyat sohasida hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (1994-yil 23-fevral)[25].
  • Ikki tomonlama soliqqa oid konvensiya (1994-yil 23-fevral)[26].
  • Energetika sohasida hamkorlik boʻyicha memorandum (1994-yil 23-fevral)[27].
  • Aloqa boʻyicha oʻzaro anglashuv memorandumi (1994-yil 23-fevral)[27].
  • Havo transporti toʻgʻrisidagi bitim (1994-yil 23-fevral)[27].
  • Ozarbayjon-Britaniya savdo va sanoat kengashini tashkil etish toʻgʻrisidagi memorandum (1995-yil 29-noyabr)Manba xatosi: The opening <ref> tag is malformed or has a bad name.
  • Investitsiyalarni himoya qilish va ragʻbatlantirish toʻgʻrisidagi bitim (1996-yil 4-yanvar);
  • Bojxona masalalari boʻyicha oʻzaro anglashuv memorandumi (1997-yil 7-iyul);
  • Doʻstona munosabatlar va sheriklik toʻgʻrisidagi qoʻshma deklaratsiya (1998-yil 21-iyun).
  • Mudofaa sohasida hamkorlik toʻgʻrisidagi memorandum (2004-yil 21-avgust);
  • Prezident Ilhom Aliyevning Londonga rasmiy tashrifi chogʻida imzolangan Qoʻshma loyiha (2004-yil 14-dekabr).
  • Prezident Ilhom Aliyevning Londonga rasmiy tashrifi chogʻida imzolangan Qoʻshma kommunike (2009-yil 13-iyul).

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Hasanov, Ali. Modern international relations and foreign policy of Azerbaijan Republic. Baku: "Zardabi LTD" LLC, 2013. ISBN 978-9952-34-100-3. 
  2. ↑ „History: British Relations with Azerbaijan“. 2008-yil 19-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  3. ↑ „Azerbaijani - UK relations“. lib.aliyev-heritage.org. Heydar Aliyevs Heritage Research Center. Qaraldi: 2017-yil 26-sentyabr.
  4. ↑ „Маргарет Тэтчер: Буду приезжать в Азербайджан в сентябре“.
  5. ↑ „Change of Her Majesty's Ambassador to Azerbaijan - July 2019“ (en). GOV.UK. Qaraldi: 2020-yil 23-iyul.
  6. ↑ „Ambassador“. london.mfa.gov.az. Qaraldi: 2020-yil 23-iyul.
  7. ↑ „AR Xarici ticarətin gömrük statistikasi 2020“ (az). AR Dövlət Gömrük Kömitəsi Rəsmi sayti. 2021-yil 6-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 15-avgust.
  8. ↑ „AR Xarici ticarətin gömrük statistikasi 2021“ (az). AR Dövlət Gömrük Kömitəsi Rəsmi sayti. 2022-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 15-avgust.
  9. ↑ „The British-Azerbaijani Chamber of Commerce and Industry“.
  10. ↑ „BABC Supports UKTI Trade Mission to Azerbaijan“.
  11. ↑ „The Anglo-Azerbaijani Society“. 2017-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 26-sentyabr.
  12. ↑ „Foreign Secretary welcomes Azerbaijan gas field development - GOV.UK“ (en). www.gov.uk. Qaraldi: 2018-yil 19-aprel.
  13. ↑ „Official web-site of President of Azerbaijan Republic - NEWS » Receptions“ (en). en.president.az. Qaraldi: 2018-yil 19-aprel.
  14. ↑ „News Archive · SOCAR“ (en). socar.az. 2018-yil 19-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 19-aprel.
  15. ↑ „News Archive · SOCAR“ (en). socar.az. 2018-yil 19-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 19-aprel.
  16. ↑ „Minister for Europe visit to Azerbaijan - GOV.UK“ (en). www.gov.uk. Qaraldi: 2018-yil 19-aprel.
  17. ↑ „SOCAR PRESIDENT MEETS UK MINISTER OF STATE FOR DEPARTMENT OF ENERGY AND CLIMATE CHANGE“ (en). Qaraldi: 2018-yil 19-aprel.
  18. ↑ „CAPSIAN ENERGY SUPPLIES ARE OF VITAL IMPORTANCE FOR EUROPE, LORD HUNT“ (en). Qaraldi: 2018-yil 19-aprel.
  19. ↑ „BRITISH AND US EMBASSIES TO AZERBAIJAN GIVE RECEPTION ON 15TH INTERNATIONAL CASPIAN OIL AND GAS EXHIBITION“ (en). Qaraldi: 2018-yil 19-aprel.
  20. ↑ „Azerbaijani - UK relations“.
  21. ↑ „OVERSEAS TRAVEL BY MINISTERS“.
  22. ↑ „TEAS magazine 9/2013“. 2014-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 19-aprel.
  23. ↑ „TEAS magazine 11/2012“. 2013-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 19-aprel.
  24. ↑ „Azerbaijani FM meets UK Minister for Europe“ (en-EN). Trend.Az (2012-yil 26-aprel). Qaraldi: 2018-yil 19-aprel.
  25. ↑ „Ministry of Education of Azerbaijan“ (en). edu.gov.az. Qaraldi: 2018-yil 19-aprel.
  26. ↑ „UK/AZERBAIJAN DOUBLE TAXATION CONVENTION“.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 „Official visit of the President of the Republic of Azerbaijan Heydar Aliyev to the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland (February 22-25, 1994)“.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ozarbayjon_—_Buyuk_Britaniya_munosabatlari&oldid=4024634" dan olindi